Ubezpłodnienie

Ubezpłodnienie, sterylizacja – zabieg chirurgiczny w wyniku którego organizm nie ma możliwości zapładniania albo zajścia w ciążę^[1]. Z medycznego punktu widzenia jest to nieodwracalne pozbawienie zdolności rozrodczych kobiety lub mężczyzny^[2]. Dlatego sterylizacja nie może być uznana za metodę antykoncepcyjną. W przeciwieństwie do niej utrata płodności na drodze antykoncepcji – nawet trwała (przez podwiązanie nasieniowodów u mężczyzn drogą ich przecięcia wraz z obszyciem, koagulacją końcówek lub podwiązanie jajowodów u kobiet metodą laparoskopii czy laparotomii) – jest odwracalna. Zabieg przywrócenia drożności jajowodów po salpingektomii lub rewazektomia mogą być jednak znacznie utrudnione i obarczone większym ryzykiem niepowodzenia^[3].

Rodzaje zabiegów

Wyróżnia się^[1]:

• kastrację (trzebienie/wytrzebienie) – polegającą na chirurgicznym usunięciu gonad, tj. jąder u mężczyzn lub jajników u kobiet. Możliwe jest też zniszczenie komórek rozrodczych promieniowaniem rentgenowskim, lekami lub substancjami toksycznymi jako skutek uboczny radioterapii, farmakoterapii lub chemioterapii. Interwencja ta skutkuje niepłodnością, ale i zaburzeniem funkcjonowania układu hormonalnego. Zabiegowi powszechnie poddaje się zwierzęta, a ludzi – w wyjątkowych przypadkach.
• sterylizację – błędnie pojmowaną jako wazektomia (odpowiednik u kobiet – salpingektomia), będącą w istocie synonimem kastracji, czyli zabiegu chirurgicznego usunięcia gonad. W odróżnieniu od niej wazektomia nie wiąże się z usunięciem jąder, a z trwałym, ale odwracalnym zamknięciem światła nasieniowodu w celu zablokowania transportu plemników do ejakulatu. Zabieg nie ogranicza wydzielania hormonów ani produkcji spermy^[4].

Regulacje prawne

Polskie prawo (art. 156 § 1 pkt 1 K.k.) stwierdza, że kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci pozbawienia zdolności płodzenia podlega karze pozbawienia wolności od lat 3 do 20^[5]. Stąd kastracja i sterylizacja są zabiegami dozwolonymi w Polsce tylko w niektórych przypadkach i ze wskazań medycznych, jak:

• choroby nowotworowe (nowotwór złośliwy gonad męskich lub żeńskich, silnie hormonozależny rak piersi lub trzonu macicy, rak prostaty);
• wysokie ryzyko utraty zdrowia lub życia przez pacjentkę w wyniku zajścia w ciążę;
• stwierdzona wada genetyczna u kobiety potwierdzająca, że urodzenie przez nią dziecka z medycznego punktu widzenia jest niemożliwe^[6].

Mimo zaistnienia powyższych wskazań, zabieg wymaga uprzedniego uzyskania zgody pacjenta lub pacjentki na interwencję. Na świecie (np. w Szwecji, Dani, Kanadzie, USA) kastracja chemiczna wykorzystywana jest jako metoda obniżania libido w leczeniu przestępców seksualnych^[2]. Wazektomia i salpingektomia (w literaturze funkcjonujące też jako sterylizacja antykoncepcyjna) w Polsce powszechnie są uznawane za nielegalne. Art. 156 §1 nie reguluje jednak w sposób jednoznaczny ich sytuacji prawnej oraz nie zakazuje explicite tych metod antykoncepcyjnych^[7]. W USA, Danii, Finlandii, Norwegii, Szwecji, Wielkiej Brytanii czy Japonii wazektomia traktowana jest jako ogólnodostępna antykoncepcja dla mężczyzn^[8]. Wraz z salpingektomią metody te są tam prawnie dozwolone i legalnie wykonywane.

Zobacz też

• Wazektomia
• Antykoncepcja dla mężczyzn
• Kastracja
• Kastracja chemiczna