V Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina

V Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina (również V Konkurs Chopinowski) – 5. edycja Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina, która rozpoczęła się 21 lutego 1955 w Warszawie. Organizatorem konkursu był Komitet Wykonawczy powołany przez Ministra Kultury i Sztuki^[1].

V Konkurs Chopinowski

V International Fryderyk Chopin Piano Competition

Zwycięzca konkursu Adam Harasiewicz
Pełna nazwa	V Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina
Termin	21 lutego – 20 marca 1955
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Obiekt	Filharmonia Narodowa
Organizator	Komitet Wykonawczy powołany przez Ministra Kultury i Sztuki
Tematyka	muzyka poważna

Charakterystyka konkursu

Na konkurs napłynęło 138 zgłoszeń z 33 krajów^[2]. Wzięło w nim udział 77 pianistów z 25 krajów, choć ostatecznie przystąpiło do I etapu tylko 74 z nich^[3]. Konkurs odbył się w dniach 21 lutego–20 marca 1955 w odbudowanym w wyniku zniszczeń wojennych budynku Filharmonii Warszawskiej^[3]. Prace budowlane i wykończeniowe trwały do ostatnich chwil przed inauguracją i z tego powodu konkurs został przesunięty z października 1954 na luty roku następnego, co zwiększyło przerwę pomiędzy edycjami do 6 lat^[3]. Powołano specjalny Komitet Wykonawczy, na czele którego stanął pisarz Jarosław Iwaszkiewicz, którego celem była organizacja konkursu.

Był on trójstopniowy: składał się z dwóch etapów oraz finału. Zwyciężył Polak Adam Harasiewicz^[4], który swój triumf zapewnił sobie doskonałym występem w finale^[3]. Prowadzący do tego momentu Władimir Aszkenazi na ostatnim etapie zaprezentował się nieco słabiej i zajął ostatecznie II miejsce^[3]. W każdym z trzech etapów pianista musiał zmierzyć się z obszernym programem regulaminowym^[3]. W Hotelu Polonia, gdzie zakwaterowani byli uczestnicy, udostępniono 70 fortepianów do ćwiczeń^[3]. W Warszawie i wielu innych miastach Polski odbyło się towarzyszących konkursowi 70 koncertów i 80 recitali^[3]. Jury, które w konkursach przedwojennych zasiadało na estradzie, przeniesione zostało na balkon widowni^[3].

Konkurs był wielkim wydarzeniem muzycznym oraz towarzyskim, gościła na nim m.in. przybyła 12 marca na zaproszenie Komitetu Wykonawczego konkursu królowa belgijska Elżbieta^[5], która przysłuchiwała się początkowym i końcowym występom finałowym^[6][7]. Ponadto gościem konkursu był m.in. szef Sekcji Muzycznej UNESCO, Francuz Pierre Lebar^[8].

Z okazji V Konkursu Chopinowskiego, Poczta Polska wydała dwie serie znaczków pocztowych (8 listopada 1954 oraz 22 lutego 1955) o nominałach (45 gr, 60 gr i 1 zł)^[9] oraz drugą o nominałach (40 gr i 60 gr)^[10].

Kalendarium

Kalendarz konkursu

Faza konkursu

Data

Luty

Marzec

21.[11]

22.[12][13]

23.[13]

24.[14][15]

25.[15][16]

26.[16][17]

27.[17]

28.[18]

1.[18][19]

2.[19][20]

3.[20]

4.

5.

6.[21][22]

7.[22]

8.[22][23]

9.[23][24]

10.[24][25]

11.[25]

12.

13.

14.[26][6]

15.[6][27]

16.[27][8]

17.[7]

18.[28]

19.

20.

Koncert inauguracyjny

I etap

10:00 16:00

10:00 16:00

10:00 16:00

11:30 16:00

10:00 16:00

10:00 16:00

10:00 16:00

10:00 16:00

10:00 16:00

10:00 16:00

II etap

9:30 16:00

9:30 16:00

9:30 16:00

9:30 16:00

9:30 16:00

9:30 16:00

Finał

19:00

19:00

19:00

19:00

19:00

Koncert laureatów

20:00

Repertuar

W I etapie pianiści mieli do wykonania kilka dowolnie wybranych utworów Fryderyka Chopina wyszczególnionych w Regulaminie konkursu wykonywanych z pamięci (m.in. etiudy, walce, polonezy czy nokturny).

W II etapie pianiści grali następujące utwory Fryderyka Chopina: Preludium cis-moll op. 45, dwie pozostałe, nie wykonywane w I etapie etiudy, spośród czterech z op. 10 i z op. 25, trzy mazurki, sonatę lub dwa większe utwory, np. Barkarolę Fis-dur op. 60, balladę, fantazję lub scherzo^[21].

W finale natomiast pianiści mieli do wyboru jeden z koncertów fortepianowych: Koncert e-moll op. 11 lub Koncert f-moll op. 21^[24].

Fortepiany konkursowe

Do przesłuchań konkursowych udostępniono pianistom do wyboru następujące fortepiany: dwa marki Steinway oraz po jednym z następujących marek: Bechstein, Blüthner, Bösendorfer i Pleyel^[20]. Najwięcej kandydatów wybierało jeden z fortepianów marki Steinway o numerze fabrycznym 344421^[20].

Jury

Do konkursowego przebiegu przesłuchań oraz podziału nagród powołano jury, z jego przewodniczącym, którym został mianowany Zbigniew Drzewiecki^[3][a]. Pierwszego dnia konkursu (21 lutego) członkowie jury wyłonili ze swego składu trzech wiceprzewodniczących^[12]. Podczas występów pianistów jury zasiadało przy stołach na balkonie pierwszego piętra Filharmonii^[13]. Sekretarzem jury został prof. Stanisław Szpinalski^[13].

Skład jury
Lp.	Juror	Kraj	Funkcja
1.	Zbigniew Drzewiecki	Polska	przewodniczący jury
2.	Harold Craxton	Wielka Brytania	wiceprzewodniczący jury
3.	Lew Oborin	ZSRR	wiceprzewodniczący jury
4.	Magda Tagliaferro	Brazylia	wiceprzewodnicząca jury
5.	Stanisław Szpinalski	Polska	sekretarz jury
6.	Guido Agosti	Włochy	członek jury
7.	Stefan Askenase	Belgia	członek jury
8.	Arturo Benedetti-Michelangeli	Włochy	członek jury
9.	Émile Bosquet	Belgia	członek jury
10.	Jacques Février	Francja	członek jury
11.	Floria Guerra	Chile	członek jury
12.	Emil Hajek	Jugosławia	członek jury
13.	Jan Hoffman	Polska	członek jury
14.	Louis Kentner	Wielka Brytania	członek jury
15.	Lazare Lévy	Francja	członek jury
16.	Witold Lutosławski	Polska	członek jury
17.	Joseph Marx	Austria	członek jury
18.	František Maxián	Czechosłowacja	członek jury
19.	Lubomir Pipkow	Bułgaria	członek jury
20.	Bruno Seidlhofer	Austria	członek jury
21.	Hugo Steurer	NRD	członek jury
22.	Ma Sucun	Chiny	członek jury
23.	Henryk Sztompka	Polska	członek jury
24.	Józef Śmidowicz[b]	Polska	członek jury
25.	Erik Then-Bergh	RFN	członek jury
26.	Margerita Trombini-Kazuro	Polska	członek jury
27.	Imré Ungár	Węgry	członek jury
28.	Maria Wiłkomirska[c]	Polska	członek jury
29.	Jakow Zak	ZSRR	członek jury
30.	Carlo Zecchi	Włochy	członek jury
31.	Jerzy Żurawlew	Polska	członek jury

System oceny pianistów

Poszczególni sędziowie oceniali grę pianistów stawiając noty na specjalnych formularzach, odrywanych z bloków^[13]. Po występie pianisty wypełniony formularz składało się do koperty i oddawało sekretarzowi jury, który wrzucał ją do specjalnej urny, otwieranej po zakończeniu wszystkich występów na danym etapie bądź finale^[13]. Jurorzy punktowali każdy wykonywany utwór i wystawiali pianiście łączną ocenę w skali 1–25 punktów^[29], po czym obliczano średnią arytmetyczną ocen wszystkich sędziów, która była końcową oceną pianisty^[13][2]. Do II etapu dopuszczono tych pianistów, których średnia arytmetyczna wyniosła co najmniej 16 punktów w etapie I, a do III etapu dopuszczono tych pianistów, których średnia arytmetyczna wyniosła co najmniej 18 punktów w etapie II^[29][13]. Nagrodzonymi mogli być tylko ci uczestnicy, którzy w finale (III etapie) otrzymali przeciętną, minimum 18 punktów^[29]. O kolejności kandydatów do nagród i wyróżnień decydowała suma przeciętnych punktacji uzyskanych w trzech etapach^[29].

Konkurs

Koncert inauguracyjny

W dniu 21 lutego w odbudowanej Filharmonii Warszawskiej, Wielka Orkiestra Symfoniczna pod batutą Witolda Rowickiego z udziałem chóru rozpoczęły ceremonię otwarcia konkursu odśpiewaniem Hymnu Narodowego, a następnie w krótkich przemówieniach wystąpili Minister Kultury i Sztuki, Włodzimierz Sokorski, który odczytał decyzję przemianowania Filharmonii Warszawskiej na Filharmonię Narodową, a po nim głos zabrał przewodniczący Komitetu Wykonawczego konkursu, pisarz Jarosław Iwaszkiewicz^[11].

Następnie odbył się uroczysty koncert (pierwszy po 15 latach od zniszczenia filharmonii), w którym wykonano Bajkę Stanisława Moniuszki, I Koncert skrzypcowy Karola Szymanowskiego, z udziałem skrzypaczki Wandy Wiłkomirskiej oraz Koncert na orkiestrę Witolda Lutosławskiego^[11].

I Etap

Drugiego dnia (22 lutego) przystąpiono do przesłuchań I etapu. Pianiści występowali w kolejności alfabetycznej. Jako pierwsza wystąpiła Iranka Tania Aszot-Harutunian^[13]. Ostatecznie w I etapie wystąpiło na scenie 74 pianistów, a trzech pozostałych (Eva Zajíc, Aziz Panahi i Peter V. Webb) zrezygnowało z występu.

Uczestnicy I etapu Lp. Uczestnik Kraj 1. Zenon Fishbein 2. Eva Zajíc[d] 3. Elyanna Caldas Silveira 4. Óscar Gacitúa Weston 5. Fu Cong 6. Dagmar Baloghová 7. Milan Klíčník 8. Stanislav Knor 9. Zdeněk Kožina 10. Anna Máchová 11. Vladimír Topinka 12. Tania Aszot-Harutunian 13. Aziz Panahi[e] 14. Eduardo Alvarado 15. Ritva Arjava 16. Mireille Auxietre-Ivankovitch 17. Alain Bernheim 18. Eveline Chaufour 19. Monique Duphil 20. Henri Gautier 21. Françoise Le Gonidec 22. Bernard Ringeissen 23. Kiyoko Tanaka 24. Mamoru Yanagawa 25. Yaeko Yamane 26. Anna-Marie Globenski Lp. Uczestnik Kraj 27. Liliana Bajnowa 28. Snieżanka Barowa 29. Emi Béhar 30. Olga Szewkenowa 31. Florence Margue-Wong 32. Magdalena Acosta Mariscal 33. Günter Kotz 34. Manfred Reinelt 35. Annerose Schmidt 36. Siegfried Stöckigt 37. Andrzej Czajkowski 38. Danuta Dworakowska 39. Lidia Grychtołówna 40. Adam Harasiewicz 41. Tadeusz Kerner 42. Edwin Kowalik 43. Miłosz Magin 44. Włodzimierz Obidowicz 45. Elisabeth Gmöhling 46. Manfred Grasse 47. Reimer Küchler 48. Hans Werner Nachtmann 49. Manfred Reuthe 50. Wolfgang Saschowa 51. Herbert Seidemann 52. Wolfgang Semig Lp. Uczestnik Kraj 53. Peter Zimmermann[f] 54. Malinee Peris 55. Samuel Delessert 56. György Banhalmi 57. Péter Frankl 58. Imre Szendrei 59. Tamás Vásáry 60. Agnes Radó 61. Vera Remenyi 62. Geoffrey Buckley 63. Jeremy Stephen Gott 64. Michael Gough Matthews 65. John Moore-Bridger 66. Mary Anne Rees 67. Peter V. Webb[e] 68. Sheila Wells 69. Sergio Marzorati 70. Giuseppe Postiglione 71. Leslie Räskowitz 72. Władimir Aszkenazi 73. Nina Lelczuk 74. Dmitrij Papierno 75. Dmitrij Sacharow 76. Irina Sijałowa 77. Naum Sztarkman

II Etap

Po parogodzinnych obradach 4 marca jury do II etapu, decyzją ogłoszoną przez przewodniczącego o godz. 14, dopuściło 41 pianistów z 16 krajów (w tym wszystkich Polaków)^[31]. Podobnie jak w I etapie przesłuchania rozpoczęła Iranka Tania Aszot-Harutunian^[21]. Z powodu wykonywania (prawdopodobnie przez pomyłkę) Sonaty h-moll op. 58, utworu innego niż planowany, występ Finki Ritvy Arjavy został przerwany, co oznaczało jej dyskwalifikację^[22].

Uczestnicy II etapu Lp. Uczestnik Kraj 1. Óscar Gacitúa Weston 2. Fu Cong 3. Stanislav Knor 4. Anna Máchová 5. Tania Aszot-Harutunian 6. Ritva Arjava 7. Alain Bernheim 8. Monique Duphil 9. Henri Gautier 10. Françoise Le Gonidec 11. Bernard Ringeissen 12. Kiyoko Tanaka 13. Snieżanka Barowa 14. Emi Béhar Lp. Uczestnik Kraj 15. Olga Szewkenowa 16. Günter Kotz 17. Annerose Schmidt 18. Siegfried Stöckigt 19. Andrzej Czajkowski 20. Danuta Dworakowska 21. Lidia Grychtołówna 22. Adam Harasiewicz 23. Tadeusz Kerner 24. Edwin Kowalik 25. Miłosz Magin 26. Włodzimierz Obidowicz 27. Manfred Reuthe 28. Herbert Seidemann Lp. Uczestnik Kraj 29. Malinee Peris 30. György Banhalmi 31. Péter Frankl 32. Imre Szendrei 33. Tamás Vásáry 34. Michael Gough Matthews 35. Giuseppe Postiglione 36. Władimir Aszkenazi 37. Nina Lelczuk 38. Dmitrij Papierno 39. Dmitrij Sacharow 40. Irina Sijałowa 41. Naum Sztarkman

Finał (III Etap)

12 marca o godzinie 13:30 przewodniczący jury na specjalnej konferencji prasowej ogłosił listę pianistów dopuszczonych do przesłuchań finałowych^[26]. Wśród 21 pianistów z 9 krajów znalazło się 5 Polaków. Warto dodać, że początkowo pomyłkowo ogłoszono listę 20 pianistów^[26], ale później ją poszerzono i znalazł się na niej pominięty Węgier György Banhalmi^[27].

W koncertach finałowych wraz z każdym pianistą występowały przemiennie dwie grupy orkiestr Filharmonii Narodowej, którymi dyrygowali: Zdzisław Górzyński, Mieczysław Mierzejewski, Arnold Rezler, Stanisław Wisłocki i Bohdan Wodiczko^[32]. Wybór koncertów Fryderyka Chopina rozłożył się mniej więcej równomiernie (jedenastu pianistów wybrało Koncert f-moll op. 21, a dziesięciu Koncert e-moll op. 11).

Finaliści Lp. Finalista Kraj Koncert finałowy 1. Fu Cong e-moll op. 11 2. Stanislav Knor e-moll op. 11 3. Monique Duphil e-moll op. 11 4. Bernard Ringeissen f-moll op. 21 5. Kiyoko Tanaka e-moll op. 11 6. Emi Béhar e-moll op. 11 7. Annerose Schmidt f-moll op. 21 Lp. Finalista Kraj Koncert finałowy 8. Andrzej Czajkowski f-moll op. 21 9. Lidia Grychtołówna e-moll op. 11 10. Adam Harasiewicz e-moll op. 11 11. Edwin Kowalik e-moll op. 11 12. Miłosz Magin e-moll op. 11 13. György Banhalmi f-moll op. 21 14. Péter Frankl e-moll op. 11 Lp. Finalista Kraj Koncert finałowy 15. Tamás Vásáry f-moll op. 21 16. Władimir Aszkenazi f-moll op. 21 17. Nina Lelczuk f-moll op. 21 18. Dmitrij Papierno f-moll op. 21 19. Dmitrij Sacharow f-moll op. 21 20. Irina Sijałowa f-moll op. 21 21. Naum Sztarkman f-moll op. 21

Nagrody i wyróżnienia

Fundatorem wszystkich nagród głównych było Ministerstwo Kultury i Sztuki^[1]. Wszyscy laureaci otrzymali stosownie do zajętego miejsca bądź wyróżnienia odpowiednią nagrodę finansową. Ponadto dodatkowo podano punktację łączną laureatów konkursu^[2].

Nagrody główne
Nagroda	Laureat	Kraj	Wysokość nagrody	Łączna punktacja konkursu
1	Adam Harasiewicz[4]	Polska	30 000 zł	69,94
2	Władimir Aszkenazi	ZSRR	25 000 zł	68,67
3	Fu Cong	Chiny	20 000 zł	67,10
4	Bernard Ringeissen	Francja	18 000 zł	66,02
5	Naum Sztarkman	ZSRR	16 000 zł	64,55
6	Dmitrij Papierno	ZSRR	14 000 zł	64,29
7	Lidia Grychtołówna	Polska	12 000 zł	63,54
8	Andrzej Czajkowski	Polska	10 000 zł	62,81
9	Dmitrij Sacharow	ZSRR	9000 zł	62,44
10	Kiyoko Tanaka	Japonia	8000 zł	62,29
Wyróżnienia
Wyróżniony		Kraj	Wysokość nagrody
Emi Béhar		Bułgaria	5000 zł
Monique Duphil		Francja	5000 zł
Péter Frankl		Węgry	5000 zł
Stanislav Knor		Czechosłowacja	5000 zł
Edwin Kowalik		Polska	5000 zł
Nina Lelczuk		ZSRR	5000 zł
Miłosz Magin		Polska	5000 zł
Annerose Schmidt		NRD	5000 zł
Irina Sijałowa		ZSRR	5000 zł
Tamás Vásáry		Węgry	5000 zł
Nagroda Specjalna
Nagroda	Nagrodzony	Kraj	Wysokość nagrody	Fundator nagrody
Najlepsze wykonanie mazurków	Fu Cong	Chiny	10 000 zł	Polskie Radio
Wyróżnienia Specjalne[2]
Nagroda	Wyróżniony	Kraj	Wysokość nagrody
Najlepsze wykonanie Nokturnu Des-dur op. 27 nr 2	Óscar Gacitúa Weston	Chile	4000 zł
Najlepsze wykonanie Poloneza fis-moll op. 44	Tadeusz Kerner	Polska	4000 zł
Najlepsze wykonanie Berceuse Des-dur op. 57	Malinee Peris	Cejlon	4000 zł
Najlepsze wykonanie Poloneza As-dur op. 61	Giuseppe Postiglione	Włochy	4000 zł
Najlepsze wykonanie Etiudy Ges-dur op. 25 nr 9	Manfred Reuthe	RFN	4000 zł
Najlepsze wykonanie Impromptu Fis-dur op. 36	Imre Szendrei	Węgry	4000 zł

Uwagi

1. Zaproszona Marguerite Long (Francja) nie dotarła do Warszawy, nie uczestnicząc w pracach jury.
2. Zastępował chwilowo nieobecnych jurorów.
3. Zastępowała chwilowo nieobecnych jurorów.
4. Austriaczka Eva Zajíc nie pojawiła się na scenie z powodu choroby^[30].
5. Pianiści pomimo przyjazdu na konkurs do Warszawy ostatecznie zrezygnowali z występu^[30].
6. Niemiec Peter Zimmermann po rozpoczęciu występu w I etapie niespodziewanie go przerwał, schodząc z powodu niedyspozycji ze sceny^[30].