Włodzimierz Zonn

Włodzimierz Zonn (ur. 14 listopada 1905 w Wilnie, zm. 28 lutego 1975 w Warszawie) – polski astronom, współtwórca warszawskiej szkoły astronomicznej.

Włodzimierz Zonn

Włodzimierz Zonn
Data i miejsce urodzenia	14 listopada 1905 Wilno
Data i miejsce śmierci	28 lutego 1975 Warszawa
prof. dr hab. nauk fizycznych
Specjalność: astronomia
Alma Mater	Uniwersytet Wileński
Doktorat	1935 – astronomia Uniwersytet Wileński
Habilitacja	1948 – astrofizyka obserwacyjna Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Profesura	1962
Praca naukowa
Uczelnia	Uniwersytet Warszawski
Instytut	Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego
Okres zatrudn.	1938–1939, 1945–1975
Dyrektor
Instytut	Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego
Okres spraw.	1950–1975[1]
Prezes Zarządu
Stowarzyszenie	Polskie Towarzystwo Astronomiczne
Okres spraw.	1952–1955 i 1963–1973
Poprzednik	Eugeniusz Rybka (w 1952) i Antoni Opolski (w 1963)
Następca	Stefan Piotrowski (w 1956) i Jerzy Stodółkiewicz (w 1973)
Odznaczenia

Życiorys

Pochodzenie i kariera

Włodzimierz Zonn urodził się w rodzinie kurlandzkich Niemców jako syn Karola (dyrektora węzła kolejowego^[2]) i Elżbiety, z domu Ruppel^[3]. Miał dwóch braci: Grzegorza (ur. 1900) i Aleksandra (ur. 1902)^[4], który został księdzem katolickim^[5] oraz siostrę Marię (1903–1937), romanistkę, żonę malarza Eugeniusza Briańskiego^[4]. Uczęszczał do szkół w różnych miastach Rosji. Uczył się m.in. w rosyjskiej szkole kadetów w Pskowie^[3]. Język polski przyswoił sobie w wieku 16 lat^[6]. W 1924 zdał egzamin dojrzałości jako ekstern przed komisją Kuratorium Okręgu Szkolnego w Wilnie^[5]. W latach 1925–1931 studiował na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Stefana Batorego (USB) w Wilnie. Przy przyjmowaniu na studia zadeklarował, że jest narodowość polską. Astronomii uczył go prof. Władysław Dziewulski^[7][8]. W 1927 został zastępcą asystenta na USB (jeden etat dzielił z Wilhelminą Iwanowską i Jerzym Jacyną; od następnego roku każde z nich miało swoje zatrudnienie)^[9]. Magisterium uzyskał w 1931, a doktorat obronił w 1935 na podstawie pracy relacjonującej wyniki fotograficznych obserwacji 4 gwiazd zmiennych w gwiazdozbiorze Jaszczurki (opublikowanej w 1933 w Bulletin de l’Observatoire Astronomique de Vilno)^[3]. W 1936 uczestniczył w wyprawie do Grecji na obserwacje całkowitego zaćmienia Słońca^[10]. Od 1 września 1938 pracował w Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Warszawskiego i prowadził obserwacje w obserwatorium na szczycie Pop Iwan^[6][5].

W 1939 jako podporucznik rezerwy został zmobilizowany i walczył w kampanii wrześniowej^[3]. Został wzięty przez Niemców do niewoli i był osadzony w Oflagu VII A Murnau. Był uwięziony przez cały okres trwania II wojny światowej. W oflagu prowadził wykłady dokształcające z astronomii, matematyki i języka rosyjskiego^[5]. Razem z malarzem Bohdanem Urbanowiczem był współzałożycielem obozowych liceów ogólnokształcącego i matematyczno-przyrodniczego^[11]. Nie przyznał się do niemieckiego pochodzenia, co pozwoliłoby mu opuścić obóz^[8]. Po oswobodzeniu z obozu przebywał krótko w Paryżu. We wrześniu 1945 powrócił do Warszawy i prowadził wykłady z astronomii ogólnej na Uniwersytecie Warszawskim (UW) oraz fizyki i matematyki na Politechnice^[5]. W 1946 opublikował skrypt Astronomia ogólna, przygotowany podczas uwięzienia w oflagu. Wydanie ponowiono w 1949^[5][3]. W 1947 otrzymał stypendium Instytutu Szwedzkiego, które umożliwiło mu staż w Obserwatorium Sztokholmskim w Saltsjöbaden pod kierunkiem Bertila Lindblada^[3]. W Obserwatorium Sztokholmskim zebrał bogaty materiał spektroskopowy, którego analiza posłużyła mu za podstawę pracy habilitacyjnej. Habilitował się w 1948 na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu na podstawie pracy pt. „O przesunięciach linij w widmie δ Cephei”^[7][12]. W 1950 otrzymał docenturę na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie stanowisko profesora nadzwyczajnego^[3][5]. Od 1950 jako dyrektor kierował Obserwatorium Astronomicznym UW (funkcję tę pełnił do śmierci w 1975^[1]). W latach 1953 i 1960 był dziekanem Wydziału Matematyki-Fizyki-Chemii UW^[13]. Od 1954 dodatkowo wykładał matematykę na Wydziale Architektury Wnętrz Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie^[12]. W 1962 został powołany na stanowisko profesora zwyczajnego^[3][5]. Był również prezesem Polskiego Towarzystwa Astronomicznego (16 grudnia 1952 – 16 grudnia 1955 i 19 września 1963 – 12 lutego 1973). Popierał zakup teleskopu systemu Schmidta-Cassegraina średnicy 90 cm do Obserwatorium Astronomicznego UMK w Piwnicach^[14]. Od 1962 przewodniczył Komitetowi Astronomii PAN. W czerwcu 1968 wszedł w skład Komitetu Honorowego oraz Komitetu Przygotowawczego obchodów 500 rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika^[15].

Włodzimierz Zonn był obserwatorem gwiazd zmiennych i specjalistą w dziedzinie astronomii gwiazdowej (analizy rozmieszczenia, kinematyki gwiazd i materii międzygwiazdowej), a także w zakresie astronomii pozagalaktycznej i statystyki astronomicznej. Przez całe życie zawodowe angażował się w popularyzację astronomii. W 1966 otrzymał Nagrodę „Problemów” za osiągnięcia w dziedzinie popularyzowania astronomii^[16].

Zmarł z powodu nowotworu płuc^[17]. On i jego żona Elwira Milewska-Zonn (1932–2001) są pochowani na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie (aleja 60, miejsce 79)^[18][19].

Życie prywatne

Po raz pierwszy ożenił się z pochodzącą z wileńskiej żydowskiej rodziny kupieckiej Rachelą, z domu Zarecką (1903–1948)^[2][20][21]. Z tego małżeństwa miał córkę Lidię, montażystkę filmów dokumentalnych^[22]. W 1949 ożenił się z Krystyną z domu Zgorzelską (1927–2006), więźniarką niemieckiego obozu koncentracyjnego Ravensbrück, studentką socjologii i romanistyki oraz autorką artykułów do „Więzi”^[12][23][24]. Ich córką była Katarzyna Zonn-Pasternak (1952–2019), tłumaczka i redaktorka. Trzecią żoną Włodzimierza Zonna była Elwira Milewska-Zonn^[19], współautorka kilku jego książek, tłumaczka języka rosyjskiego.

Formalnie był ewangelikiem, ale faktycznie agnostykiem, co nie przeszkadzało mu interesować się religią^[5]. Miał lewicowe poglądy polityczne^[2].

Działalność społeczno-polityczna

W 1932 wstąpił do loży masońskiej „Wolność Przywrócona”. Po 1961 był w loży „Kopernik”, która działała w głębokim utajnieniu. Używał imienia zakonnego Konstanty Wagner^[17][25].

W latach 50-ych nie przyjął funkcji prezesa stowarzyszenia ateistów^[26].

W 1974 podpisał List 15, w sprawie sytuacji Polaków w ZSRR, czym naraził się władzom Uniwersytetu Warszawskiego posłusznym Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Z tego powodu, rok później, gdy zmarł, na Bramie Głównej Uniwersytetu Warszawskiego nie umieszczono jego nekrologu ani czarnej flagi – wbrew obowiązującemu zwyczajowi^[6].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (19 lipca 1954)^[27]

• Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[28]

Upamiętnienie

Od września 1983 Polskie Towarzystwo Astronomiczne wyróżnia wybitnych popularyzatorów astronomii, wręczając im numerowane medale im. Włodzimierza Zonna. Medal numer 0 wręczono wdowie po nim Elwirze Milewskiej-Zonn. Medalem numer 1 odznaczono Stanisława Brzostkiewicza^[19].

Książki

• 1946: Astrofizyka ogólna,
• 1950: O Słońcu na Ziemi, seria „Biblioteka Fizyczno-Astronomiczna”^[29].
• 1957: Astronomia gwiazdowa, wspólnie z Konradem Rudnickim, PWN.
• 1965: Astronomia dziś i wczoraj – tom 24 serii wydawniczej „Omega”, Warszawa.
• 1966: Astronomia, wspólnie z Elwirą Milewską, Nasza Księgarnia, Warszawa.
• 1968: Kosmologia współczesna, tom 101 serii wydawniczej „Omega”, PWN, Warszawa.
• 1974: Astronomia z perspektywy czasu, „Wiedza Powszechna”.
• 1975: Galaktyki i kwazary, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.