Wielkie Antyfony

Wielkie Antyfony (łac. antiphonae maiores) – antyfony do Magnificat siedmiu ostatnich dni Adwentu, używane w obrządku rzymskim, niektórych zależnych odeń obrządkach i niektórych innych Kościołach.

Antyfona O clavis David na dzień 20 grudnia (wersja z Antiphonale Monasticum wydanego w 1934)

Miejsce w liturgii

W obrządku rzymskim Adwent obejmuje cztery niedziele przed uroczystością Narodzenia Pańskiego^[1]. Wielkich Antyfon używa się przez siedem ostatnich dni tego okresu, czyli od 17 do 23 grudnia. Dni te odznaczają się pewnymi cechami szczególnymi w porównaniu z pozostałymi dniami powszednimi Adwentu: w tradycyjnym obrządku rzymskim mają wyższą rangę liturgiczną (są II klasy, pozostałe dni Adwentu są III klasy), natomiast w nowym obrządku rzymskim (zreformowanym po Soborze watykańskim II) są one poświęcone wspominaniu przygotowania do obchodów narodzin Chrystusa, w odróżnieniu od poprzedzających dni Adwentu, których tematem jest raczej przygotowanie na powtórne przyjście Chrystusa^[2].

Wielkie Antyfony są to antyfony do Magnificat, używane w nieszporach. Śpiewa się je dwa razy, przed i po pieśni Maryi (w obu wersjach obrządku rzymskiego). Melodie wszystkich antyfon są podobne i należą do drugiego modusu^[3]. W nowym obrządku rzymskim tych samych tekstów używa się również we mszy jako wersetu Alleluja (przed ewangelią)^[4].

Antyfony na dni 17, 18 i 19 grudnia w czternastowiecznym rękopiśmiennym antyfonarzu według obrządku dominikańskiego

Antyfony te na pewno istniały już w IX wieku, wspomina o nich Amalariusz z Metzu^[1].

Rozkład antyfon na dni 17–23 grudnia

Wielkie Antyfony zaczynają się zawsze wykrzyknikiem « O », po którym następuje tytuł mesjański z rozwinięciem; potem zawsze słowo « veni » (łac. przyjdź), również z rozwinięciem. Rozkład antyfon na ostatnie dni Adwentu jest następujący:

• 17 grudnia: O Sapientia [O, Mądrości];
• 18 grudnia: O Adonai [O, Adonai];
• 19 grudnia: O radix Iesse [O, Korzeniu Jessego];
• 20 grudnia: O clavis David [O, Kluczu Dawida];
• 21 grudnia: O Oriens [O, Wschodzie];
• 22 grudnia: O Rex gentium [O, Królu narodów];
• 23 grudnia: O Emmanuel^[5] [O, Emmanuelu]^[6].

Układając akrostych z pierwszych liter tytułów mesjańskich czytanych w odwrotnej kolejności, otrzymuje się zdanie ERO CRAS (łac. Jutro przybędę), odnoszące się do obchodów Bożego Narodzenia, które zaczynają się 24 grudnia wieczorem (I nieszpory uroczystości)^[7].

Adaptacje

Instalacja liturgiczna w katedrze w Dżakarcie: plansze z kolejnymi antyfonami dokładane są każdego dnia, tak by pod koniec utworzyć akrostych ERO CRAS

Wielkie Antyfony znajdują się również w luterańskiej liturgii godzin, w tych samych miejscach co w liturgii rzymskiej^[8].

Podobne antyfony, zaczynające się od wykrzyknika « O », znajdują się również w innych miejscach oficjum rzymskiego, na przykład O Doctor optime (teksty wspólne o doktorach Kościoła), czy O Rex gloriae (antyfona nieszporna na Wniebowstąpienie)^[3].

Znana jest łacińska i angielska skondensowana adaptacja antyfon w postaci jednego śpiewu Veni, veni Emmanuel / O come, o come Emmanuel. W języku polskim istnieje siedmiozwrotkowa pieśń Mądrości, która z ust Bożych wypływasz, której kolejne strofy odpowiadają kolejnym antyfonom^[9].