Wierzbnik (Starachowice)

Wierzbnik – mieszkaniowa część miasta Starachowic (woj. świętokrzyskie), stanowi historyczną starówkę miasta, dawniej (1624–1870 i 1916–1939) odrębne miasto.

Szybkie fakty Państwo, Województwo ...

Szybkie fakty

Miasto Wierzbnik zostało założone w 1624 r. przez opata Bogusława Radoszewskiego z klasztoru świętokrzyskiego. Otrzymany herb Wierzbnika przedstawiał podwójny krzyż - symbol opactwa świętokrzyskiego - zaćwieczony na rodowym herbie opata Oksza^[3]. Król Zygmunt III Waza nadał miastu prawo magdeburskie, targi tygodniowe i trzy jarmarki rocznie.

Osobny artykuł: Starachowice.

Opat Stanisław Sierakowski wzniósł w Wierzbniku kościół murowany, natomiast w 1688 staraniem opata Hieronima Jaxy Komornickiego biskup krakowski, w którego diecezji znajdowała się miejscowość, erygował parafię. Po wykonaniu w końcu XVIII w. dla kościoła klasztornego na Świętym Krzyżu nowego wystroju wnętrz, barokowy ołtarz główny trafił do kościoła parafialnego w Wierzbniku, gdzie znajduje się do dziś.

W 1827 Wierzbnik liczył 61 domów i 450 mieszkańców, natomiast w 1857 było 50 domów i 450 mieszkańców.

1 stycznia 1870 Wierzbnik utracił prawa miejskie i został przekształcony w osadę, którą włączono do wiejskiej gminy Starachowice, przemianowując ją równocześnie na gminę Wierzbnik^[4]. Około 1880–1893 roku osada miejska Wierzbnik posiadała kościół parafialny murowany, szkołę początkową, sąd gminny, urząd gminny, stację drogi żelaznej dąbrowieckiej. W każdy piątek odbywał się targ (tzw. targ tygodniowy), natomiast 4 razy do roku były organizowane jarmarki. W skład gminy Wierzbnik wchodziły: Brody, Dziurów, Kopalnia Herkules, Jabłonna, Kuczów, Krzyżowa Wola, Michałów, Ruda, Styków, Starachowice, Świrta, Wanacja Rządowa i Księża oraz Wierzbnik. Gmina Wierzbnik liczyła 5263 mieszkańców^[5].

W 1905 r. bojówka działającego w mieście PPS-u dokonała udanego ataku na urząd gminy w Łagowie paraliżując jego pracę. W innej akcji zerwano carskiego orła z budynku szkoły w Koniemłotach.

Od 1915 Wierzbnik był siedzibą władz powiatu iłżeckiego. 18 sierpnia 1916 Wierzbnik pod okupacją odzyskał prawa miejskie^[6]. Po wyłączeniu Wierzbnika, gmina Wierzbnik utrzymała się do 1919 roku, kiedy to utworzono z niej na podstawie uchwały sejmowej z 2 sierpnia 1919 nową gminę Styków^[7]; w jej skład weszła też większa część dawnej gminy Lubienia^[8]. Siedziba gminy Styków pozostała w Wierzbniku.

W czerwcu 1920 r. w miejscowości wybuchł strajk protestacyjny wobec faktu aresztowania przez policję działaczy Komunistycznej Partii Robotniczej Polski w Piotrkowie. W rezultacie protestu policja zwolniła więzionych^[9].

1 kwietnia 1939 do obszaru miasta Wierzbnik włączono osiedle Starachowice Fabryczne, położone dotychczas na obszarze gmin Styków i Wąchock^[10]. Zarządzeniem MSW z 28 marca 1939 roku nazwę miasta Wierzbnik zmieniono na Starachowice-Wierzbnik^[11], a w 1949 roku ostatecznie na Starachowice^[12]. Proces ten czasami jest interpretowany jako fakt powstania nowego miasta, tymczasem miasto Wierzbnik, pomimo zmiany nazwy zachowało ciągłość prawną.

Krótka historia osadnictwa żydowskiego w Wierzbniku

Początki osadnictwa żydowskiego sięgają XIX w. Do XVIII w. w Wierzbniku nie mieszkali starozakonni, było to miasto Benedyktynów Świętokrzyskich.

Pojawili się dopiero w XIX w. W 1827 r. było ich tu zaledwie 8, na 450 mieszkańców, ale w 1857 r. już 225.

W 1860 r. w Wierzbniku zamieszkiwało 545 osób, w tym chrześcijan 400, Żydów 144 oraz 1 ewangelik^[13]. Gmina żydowska powstała w XIX w. Obejmowała Wierzbnik, gminy: Styków, Rzepin i Tarczek. W 1929 r. został do niej włączony Wąchock^[14]. W Wąchocku, wyznawcy judaizmu zaczęli się osiedlać pod koniec XVII w. W 1921 r. było w Wąchocku 468 Żydów co stanowiło 19,6% mieszkańców.

Dynamiczny rozwój społeczności żydowskiej wymusił w 1891 roku decyzję o założeniu cmentarza. Dalszy rozwój osady spowodował w krótkim czasie potrzebę założenia kolejnego większego kirkutu.

W 1905 w Starachowicach wzniesiono murowaną synagogę, a już dwa lata później mieszkańcom udało się zorganizować własny, niezależny kahał. W 1910 r. zamieszkiwało w Wierzbniku 2606 osób, w 1916 r. – 2588, 1921 r. – 5459, w tym 2159 wyznania mojżeszowego (1687 podało narodowość żydowską)^[15], 1931 r. – 7379, w 1935 r. – około 8000 mieszkańców, z czego Żydzi stanowili 31%.

Dnia 9 września 1939 roku miasto zostało zajęte przez Niemców. W lutym 1941 r. założyli tu getto, nazywane zbiorczym, do którego trafiali Żydzi z różnych miejscowości (prócz Żydów starachowickich, również ludność z Łodzi i Płocka).

Likwidacja getta nastąpiła 27 października 1942 r. Niemcy otoczyli getto, a następnie dokonali selekcji ludności żydowskiej na Rynku. Zabito około 200 osób. Około 1200 mężczyzn i 400 kobiet umieszczono w pobliskim przyzakładowym obozie pracy, ale około 4000 osób wywieziono do obozu zagłady w Treblince. W lipcu 1944 r. Niemcy przystąpili do likwidacji obozu pracy. Część więźniów próbowała uciec, lecz w większości została złapana przez ukraińskich strażników. Około 1500 więźniów wywieziono do Auschwitz – Birkenau^[16]

Wierzbnik (Starachowice)

Historia

Krótka historia osadnictwa żydowskiego w Wierzbniku

Uwagi

Związani z Wierzbnikiem

Zobacz też

Przypisy

Literatura

Linki zewnętrzne

Wikiwand - on