Witold Czartoryski (1822–1865)

Witold Adam Czartoryski (ur. 6 lipca^[1] 1822 w Puławach, zm. 14 listopada 1865 w Algierze) – książę herbu Pogoń Litewska, polski arystokrata, polityk emigracyjny.

Witold Czartoryski

Portret Witolda Czartoryskiego, fot. Pierre-Louis Pierson, (1864–1865)
Pogoń Litewska
Rodzina	Czartoryscy herbu Pogoń Litewska
Data i miejsce urodzenia	6 lipca 1822[1] Puławy, Polska
Data i miejsce śmierci	14 listopada 1865 Algier, Algeria
Ojciec	Adam Jerzy Czartoryski
Matka	Anna Zofia Sapieha
Żona	Maria Grocholska

Witold Czartoryski na litografii Maksymiliana Fajansa (ok. 1850)

Życiorys

Najstarszy syn Adama Jerzego Czartoryskiego oraz Anny Zofii Sapiehy, herbu Pogoń Litewska. Urodził się 6 lipca 1822 roku^[1]. Wychowywany był w Warszawie i w Puławach, a od 1832 roku także w Paryżu. Ukończył gimnazjum niemieckie w Münster a następnie studiował w Monachium i Berlinie. Dzięki staraniom ojca uzyskał stopień podporucznika w wojsku hiszpańskim. Kształcił się we francuskiej szkole sztabu generalnego^[2]. W 1845 roku rozpoczął czynną służbę wojskową w Madrycie w pułku Reyna Gobernadore. Od 1848 roku w służbie armii sardyńskiej jako porucznik piechoty. Często chorował. W 1850 wystąpił z armii, wyjechał do Paryża i otrzymał francuskie obywatelstwo^[3].

Po wybuchu wojny krymskiej między Imperium Rosyjskim, a Imperium osmańskim i jego sprzymierzeńcami (Wielką Brytanią, Francją i Sardynią) był adiutantem ojca w Paryżu. Pomagał przy formacji 2. pułku kozaków sułtańskich. Nie brał osobistego udziału w działaniach militarnych. Nie przyjął ofiarowywanego mu stopnia pułkownika i dowództwa pułku. Działał w dyplomacji emigracyjnej. W 1860 roku reprezentował ojca w Londynie na dorocznym zebraniu Towarzystwa Literackiego Przyjaciół Polski^[3]. Zgodnie z testamentem politycznym Adama Jerzego Czartoryskiego to nie on a brat Władysław został głową rodu i kierownikiem politycznym na emigracji.

W 1861 roku odbył misję dyplomatyczną do Konstantynopola. Tam zastał go wybuch powstania styczniowego. Działał na rzecz powstańców. Podejmował próby urządzania dywersji na Morzu Czarnym i Kaukazie^[4]. Uzbroił i wyposażył na własny koszt 150 żołnierzy piechoty pod dowództwem kapitana Klemensa Przewłockiego^[5]. Z powodu choroby wycofał się jednak z dalszej działalności. Wyjechał do Kairu a następnie do Algieru, gdzie zmarł 14 listopada 1865 roku.

Rodzina

30 października 1851 roku w Paryżu poślubił Marię Cecylię z Grocholskich, córkę Henryka Cypriana Grocholskiego i Franciszki Ksawery Brzozowskiej (1807–1872). Maria po śmierci męża w 1874 roku wstąpiła do klasztoru karmelitanek w Krakowie.