Wschodni Kościół Staroobrzędowy

Wschodni Kościół Staroobrzędowy – niekanoniczny Kościół prawosławny zrzeszający gminy wyznaniowe bezpopowców na terenie Polski.

Wschodni Kościół Staroobrzędowy

Klasyfikacja systematyczna wyznania
Chrześcijaństwo  └ Prawosławie    └ Staroobrzędowcy      └ Bezpopowcy
Ustrój kościelny	kongregacjonalno-synodalny
Obrządek	bizantyjski
Siedziba	Suwałki
Zwierzchnik • tytuł zwierzchnika	Janusz Jewdokimow Przewodniczący Naczelnej Rady
Organ ustawodawczy	ogólnopolski sobór wyznawców
Zasięg geograficzny	Polska
Historia Utworzono • wydzielono z 1925 Wilno Fiedosiejewcy
Dane statystyczne  (2024) Wierni 1500[1] Duchowni 3[1] Parafie 3[1]
Strona internetowa

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego kościół liczył w 2018 roku 1260 wiernych (w tym 1232 w województwie podlaskim oraz 20 w województwie warmińsko-mazurskim)^[2]. Do 2024 liczba członków wzrosła do 1500 osób^[1]. W strukturach kościoła działają trzy parafie z trzema nastawnikami^[1]. Najwięcej wiernych mieszka na Mazurach i na Suwalszczyźnie. Centrum religijne i siedziba władz tej denominacji znajduje się w Suwałkach. Zwierzchnikiem Kościoła jest Janusz Jewdokimow^[3].

W 2013 ze Wschodniego Kościoła Staroobrzędowego wyodrębniła się Staroprawosławna Cerkiew Staroobrzędowców^[4].

Historia

Osobny artykuł: Staroobrzędowcy.

Wschodni Kościół Staroobrzędowy jest Cerkwią wywodzącą się z tradycji ruchu staroobrzędowego. Był on efektem sprzeciwu części wiernych Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego wobec reformy liturgicznej patriarchy Nikona. Wierni ci oraz popierające ich duchowieństwo byli następnie poddawani prześladowaniom przez władze rosyjskie oraz hierarchię Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. W związku z tym masowo uciekali z Rosji, także na ziemie I Rzeczypospolitej, gdzie pojawili się w pierwszej połowie XVIII w. Na początku dotarli w okolice Augustowa, Sejn i Suwałk. W XIX wieku osiedlali się też w okolicach Pisza, Wojnowa i Mrągowa^[2].

Status prawny Wschodniego Kościoła Staroobrzędowego w Polsce uregulowało rozporządzenie prezydenta o stosunku Państwa do Wschodniego Kościoła Staroobrzędowego, nie posiadającego hierarchii duchownej z 22 marca 1928 r.^[5][2]

Administracja Kościoła

Bezpopowcy tworzą w Polsce niezależne gminy wyznaniowe, pozostające ze sobą we wspólnocie doktrynalnej. Zwierzchnim organem trzech polskich gmin zrzeszonych we Wschodni Kościół Staroobrzędowy jest obradujący co pięć lat ogólnopolski Sobór, a organem wykonawczym – Naczelna Rada Staroobrzędowców. Wewnątrz gminy rządzą się suwerennie i niezależnie.

Parafie

Kościół liczy trzy parafie, które obsługuje trzech nastawników^[1][6]:

• parafia Zaśnięcia Bogurodzicy w Gabowych Grądach (największa parafia staroobrzędowa w Polsce),
• parafia w Suwałkach,
  • molenna w Wodziłkach
• parafia w Wojnowie.

Każda parafia posiada własną molennę.

Diaspora zamieszkuje m.in. powiat sejneński i Mazury, gdzie o bogatej historii staroobrzędowców świadczą wiekowe cmentarze w takich miejscowościach jak m.in. Buda Ruska, Gałkowo, Iwanowo, Kadzidłowo, Ładne Pole, Onufryjewo, Osiniak-Piotrowo, Pogorzelec, Rosochaty Róg, Sztabinki, Głuszyn, Hołny Wolmera, Suwałki, czy Wierśnie.

Statystyki

Dane według statystycznych ankiet wyznaniowych

Liczba wiernych, zborów i duchownych Wschodniego Kościoła Staroobrzędowego według danych deklarowanych przez Kościół do Głównego Urzędu Statystycznego

Rok	Liczba wiernych	Liczba parafii	Liczba molenn	Liczba nastawników
1989[7]	2627	4	4	3
1990[8]	2621	4	4	3
1991[9]	2576	4	4	3
1992[10]	2560	4	4	3
1994[11]	500	4	5	3
1995[12]	739	4	4	4
1996[13]	905	4	4	3
2000[4]	982	4	4	3
2001[14]	1012	4		3
2003[15]	1000	4		1
2009[16]	1110	4	4	4
2010[16]	1073	4	4	5
2011[16]	1006	4	4	6
2017[17]	1600	3	4	5
2018[17]	1260	3	4	3
2019[4]	1358	3	4	3
2020[4]	1402	3	4	3
2021[4]	1452	3	4	3
2024[1]	1500	3		3

Dane według wyników spisów powszechnych

Liczba deklaracji przynależności do Kościoła w Narodowych Spisach Powszechnych

Spis powszechny	Liczba deklaracji
Narodowy Spis Powszechny 2011[18]	326
Narodowy Spis Powszechny 2021[19]	343

Obiekty związane z kościołem

• 
  Dawny monastyr staroobrzędowy w Wojnowie
• 
  Molenna w Suwałkach
• 
  Molenna w Wodziłkach
• 
  Molenna w Gabowych Grądach
• 
  Molenna w Wojnowie

Zobacz też

• Rosjanie w Polsce
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
• Staroprawosławna Cerkiew Staroobrzędowców