Województwo podlaskie

Województwo podlaskie – jednostka podziału administracyjnego Polski, jedno z 16 województw. Położone jest w północno-wschodniej części kraju. Przez jego środek przepływa Narew. Siedzibą władz województwa jest Białystok. Na dzień 1 stycznia 2022 województwo miało około 1,1 mln mieszkańców^[4]. Obejmuje obszar 20 187,02 km²^[2].

Ten artykuł dotyczy współczesnego województwa. Zobacz też: inne województwa podlaskie.

województwo podlaskie

— województwo —
Herb Flaga
Państwo	Polska
Kod ISO 3166-2	PL-20 (do 2018: PL-PD)
TERYT	20
Siedziba wojewody i sejmiku	Białystok
Wojewoda	Jacek Brzozowski[1]
Marszałek	Łukasz Prokorym
Powierzchnia (31 grudnia 2017)	20 187,02[2] km²
Populacja (31.12.2024) • liczba ludności	1 132 641[3]
• gęstość	56,2 os./km²
Urbanizacja	60,8%[3]
Tablice rejestracyjne	B
Adres Urzędu Wojewódzkiego: ul. Mickiewicza 3 15-213 Białystok
Adres Urzędu Marszałkowskiego: ul. Wyszyńskiego 1 Białystok
Podział administracyjny
Liczba miast na prawach powiatu 3 Liczba powiatów 14 Liczba gmin miejskich 13 Liczba gmin miejsko-wiejskich 27 Liczba gmin wiejskich 79
Położenie na mapie Polski
Strona Urzędu Wojewódzkiego
Strona Urzędu Marszałkowskiego

Historia

Województwa z lat 1975–1998 z granicą obecnego województwa podlaskiego

Zobacz hasło województwo podlaskie w Wikisłowniku

Województwo podlaskie zostało utworzone w 1999 roku z województw poprzedniego podziału administracyjnego:

• całości białostockiego
• większości łomżyńskiego (oprócz gmin: Andrzejewo, Boguty-Pianki, Nur, Szulborze Wielkie i Zaręby Kościelne)
• części suwalskiego (tylko gminy powiatów: augustowskiego, sejneńskiego i suwalskiego z miastem Suwałki).

Województwo posiada fragmenty pierwotnej Puszczy Białowieskiej oraz unikatowe bagna w dolinie Biebrzy i rozlewiska Narwi. Wyróżnikiem jest także wielokulturowość i wielowyznaniowość jego mieszkańców.

Geografia

Według danych z 1 stycznia 2014 r. powierzchnia województwa wynosiła 20 187,02 km², co stanowi 6,5% powierzchni Polski^[5].

Położenie administracyjne

Województwo jest położone w północno-wschodniej Polsce i graniczy z^[6]:

• Białorusią (z obwodami brzeskim i grodzieńskim) na długości 236,3 km na wschodzie
• Litwą (z okręgami mariampolskim i olickim) na długości 100,3 km na północy
• Rosją (z obwodem królewieckim) dotyka go na trójstyku granic Polski, Rosji i Litwy

oraz z województwami:

• lubelskim na długości 3,9 km na południu
• mazowieckim na długości 345,7 km na południowym zachodzie
• warmińsko-mazurskim na długości 220,4 km na północnym zachodzie

Położenie fizycznogeograficzne

Województwo podlaskie znajduje się na terenach Niziny Podlaskiej, Pojezierza Suwalskiego i Niziny Mazowieckiej. Krajobraz urozmaicony, ukształtowany na północy podczas zlodowacenia bałtyckiego, na pozostałym obszarze podczas zlodowacenia środkowopolskiego. Najwyższe wzniesienia występują na północy, gdzie dominuje krajobraz pagórkowaty pojezierny, obejmujący pojezierza: Zachodniosuwalskie, Wschodniosuwalskie, Ełckie, oraz sandrowy pojezierny (Równina Augustowska); w środkowej i południowej części przeważają równiny peryglacjalne (wysoczyzny: Kolneńska, Białostocka, Wysokomazowiecka, Drohiczyńska, Wzgórza Sokólskie, Międzyrzecze Łomżyńskie, Równina Bielska), urozmaicone wcinającymi się w nie kotlinami i dolinami rzek, na zachodzie leży skraj sandrowej Równiny Kurpiowskiej.

Krainy historyczne woj. podlaskiego i Polski na tle współczesnych granic administracyjnych

Położenie historyczne

W skład województwa podlaskiego wchodzą następujące krainy historyczno-etnograficzne:

• Podlasie (większość powiatu białostockiego, powiat bielski, powiat hajnowski, powiat moniecki, część powiatu siemiatyckiego, część powiatu sokólskiego, wschodnia część powiatu wysokomazowieckiego). Ponadto część ziem regionu znajduje się poza granicami województwa podlaskiego; na obszarze województwa mazowieckiego i lubelskiego, na południe od Bugu (są to ziemie od Węgrowa po Międzyrzec Podlaski)
• Suwalszczyzna (powiat augustowski, północna część powiatu grajewskiego, część powiatu sokólskiego, powiat sejneński, powiat suwalski). Pozostałe ziemie regionu znajdują się w granicach Litwy.
• Mazowsze – ziemia łomżyńska i ziemia wiska (większość powiatu grajewskiego, powiat kolneński, powiat łomżyński, powiat zambrowski, zachodnia część powiatu wysokomazowieckiego, zachodnia część powiatu białostockiego)
• Polesie (część powiatu siemiatyckiego). Pozostałe ziemie regionu znajdują się w granicach województwa lubelskiego, a także Białorusi i Ukrainy.
• Ruś Czarna (mała część powiatu białostockiego i hajnowskiego na wschodzie) Pozostałe ziemie regionu znajdują się w granicach Białorusi.
• Mazury (mała część powiatu grajewskiego, głównie wsie znajdujące się na północ od Grajewa za rzeką Ełk położone wzdłuż granicy z województwem warmińsko-mazurskim).

Topografia

W wymiarze północ-południe województwo rozciąga się na długości 237 km, to jest 2°07′50″. W wymiarze wschód-zachód rozpiętość województwa wynosi 170 km, co w mierze kątowej daje 2°32′29″.

Współrzędne geograficzne skrajnych punktów:

• północny: 54°24′37″ szer. geogr. N – granica państwowa na jeziorze Dunajewo (powiat suwalski),
• południowy: 52°16′47″ szer. geogr. N – nurt Bugu w pd. narożniku działki ewidencyjnej nr 1702 (powiat siemiatycki),
• zachodni: 21°35′34″ dług. geogr. E – zach. narożnik działki ewidencyjnej nr 46/3 (powiat łomżyński),
• wschodni: 24°08′03″ dług. geogr. E – słupek graniczny nr 1495 (powiat białostocki).

Najwyższym punktem jest wierzchołek Rowelskiej Góry – 298 m n.p.m.

Podział administracyjny

Mapa konturowa województwa podlaskiego z podziałem na powiaty

Osobny artykuł: Podział administracyjny województwa podlaskiego.

Województwo podlaskie jest podzielone na 14 powiatów oraz 3 miasta na prawach powiatu.

Powierzchnia stan na 31 grudnia 2017^[2], liczba ludności stan na 30 czerwca 2020^[7].

Podział administracyjny	Powierzchnia [km²]	Ludność	Siedziba	Miasta	Liczba gmin
Miasta na prawach powiatu
Białystok	102,13	297 585			1
Suwałki	65,51	69 786			1
Łomża	32,67	62 795			1
Powiaty
powiat białostocki	2976,44	150 333	Białystok *	Łapy, Czarna Białostocka, Wasilków, Choroszcz, Supraśl, Zabłudów, Tykocin, Suraż, Michałowo	15
powiat sokólski	2054,50	66 286	Sokółka	Dąbrowa Białostocka, Suchowola, Krynki	10
powiat augustowski	1659,39	57 908	Augustów	Lipsk	7
powiat wysokomazowiecki	1288,91	56 652	Wysokie Mazowieckie	Ciechanowiec, Czyżew, Szepietowo	10
powiat bielski	1385,09	54 058	Bielsk Podlaski	Brańsk	8
powiat łomżyński	1354,59	50 894	Łomża *	Nowogród, Jedwabne	9
powiat grajewski	967,62	47 039	Grajewo	Szczuczyn, Rajgród	6
powiat siemiatycki	1459,46	43 910	Siemiatycze	Drohiczyn	9
powiat zambrowski	733,12	43 390	Zambrów		5
powiat hajnowski	1623,53	42 293	Hajnówka	Kleszczele	9
powiat moniecki	1381,79	40 251	Mońki	Knyszyn, Goniądz	7
powiat kolneński	940,10	37 983	Kolno	Stawiski	6
powiat suwalski	1307,00	35 606	Suwałki *		9
powiat sejneński	855,17	19 807	Sejny		5
* nie zalicza się do powiatu ziemskiego

• Największe miasta województwa podlaskiego
• 
  Białystok – fragment rynku z fontanną
• 
  Suwałki – resursa obywatelska
• 
  Łomża – panorama od strony Narwi
• 
  Augustów – kamienica w rynku
• 
  Bielsk Podlaski – ratusz

Urbanizacja

Osobny artykuł: Miasta w województwie podlaskim.

Zobacz też: Dane statystyczne o miastach w Polsce.

Demografia

Piramida płci i wieku – dane z 30 czerwca 2007^[8]

Według danych z 30 czerwca 2020 r. województwo miało 1 176 576 mieszkańców, co stanowiło 3,1% ludności Polski^[7].

Dane z 30 czerwca 2020 r.^[7]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	1 176 576	100	603 254	51	573 322	49
powierzchnia	20 187,02 km²
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	58		30		28

Bardzo niska gęstość zaludnienia 61 os./km², największe zaludnienie (poza miastami) w zachodniej i środkowej części województwa podlaskiego; w Białymstoku i okolicach mieszka 1/3 ludności; niższy od średniej krajowej stopień urbanizacji 57,8%; wyższy przyrost naturalny 1,2, ujemne saldo migracji (0,6).

Podlaskie jest województwem najbardziej zróżnicowanym w Polsce pod względem etnicznym i kulturowym. Od stuleci sąsiadują tu różne narodowości i wyznania. Poza ludnością polską mieszkają tu:

• Białorusini (ok. 23 tys.),
• Litwini (ok. 4 tys.),
• Amerykanie (ok. 2 tys.),
• Ukraińcy (ok. 2 tys.),
• Anglicy (ok. 1 tys.),
• Rosjanie (ok. 0,9 tys.),
• Niemcy (ok. 0,9 tys.),
• Tatarzy (ok. 0,5 tys.),
• Romowie,
• Żydzi^[9].

Występuje tu najliczniejsze w Polsce skupisko ludności prawosławnej (ok. 95 tys., 63,1% wyznawców prawosławia w całym kraju)^[10], w Grabarce znajduje się ośrodek pielgrzymek prawosławnych (dane z 2021 roku).

Mniejszości narodowe i etnograficzne w powiatach i gminach województwa podlaskiego

^[11]

	Populacja	Białorusini	Litwini	Ukraińcy
Województwo podlaskie	1 154 283	23 242 (2,01%)	4 550 (0,39%)	2 148 (0,19%)
Białystok	294 242	6 443 (2,19%)	109 (0,04%)	724 (0,25%)
Łomża	60 848	49 (0,08%)	6 (0,01%)	37 (0,06%)
Suwałki	69 229	94 (0,13%)	391 (0,56%)	38 (0,05%)
Powiat augustowski	55 773	90 (0,16%)	35 (0,06%)	31 (0,06%)
Powiat białostocki	154 255	2 437 (1,58%)	25 (0,02%)	184 (0,12%)
Powiat bielski	52 427	5 274 (10,06%)	17 (0,03%)	428 (0,82%)
Powiat grajewski	45 481	33 (0,07%)	14 (0,03%)	9 (0,02%)
Powiat hajnowski	40 439	7 475 (18,18%)	6 (0,01%)	428 (1,06%)
Powiat kolneński	36 374	29 (0,08%)	3 (0,01%)	12 (0,03%)
Powiat łomżyński	49 954	58 (0,12%)	5 (0,01%)	18 (0,04%)
Powiat moniecki	38 490	56 (0,12%)	5 (0,01%)	12 (0,03%)
Powiat sejneński	19 184	22 (0,11%)	3 788 (19,75%)	4 (0,02%)
Powiat siematycki	42 159	599 (1,42%)	7 (0,02%)	117 (0,28%)
Powiat sokólski	63 445	451 (0,71%)	18 (0,03%)	21 (0,03%)
Powiat suwalski	35 028	50 (0,14%)	108 (0,31%)	22 (0,06%)
Powiat wysokomazowiecki	54 856	58 (0,11%)	9 (0,02%)	27 (0,05%)
Powiat zambrowski	42 099	24 (0,06%)	4 (0,01%)	36 (0,09%)

Religia

Biała Synagoga w Sejnach

skład wyznaniowy w województwie podlaskim według spisu z 2021 roku

1. katolicyzm (73,8%)
2. prawosławie (8,33%)
3. protestantyzm (0,19%)
4. restoracjonizm (0,18%)
5. islam (0,06%)
6. inne (0,03%)
7. bezwyznaniowość (17,4%)

^[11]

Osobny artykuł: Religia w województwie podlaskim.

Administracja i polityka

Pieczęć woj. podlaskiego

Logo Województwa Podlaskiego

Samorząd wojewódzki

Organem stanowiącym samorządu jest Sejmik Województwa Podlaskiego, składający się z 30 radnych. Siedzibą sejmiku województwa jest Białystok. Sejmik wybiera organ wykonawczy samorządu, którym jest zarząd województwa, składający się z 5 członków z przewodniczącym mu marszałkiem. Obecny skład zarządu przedstawia się następująco: marszałek – Łukasz Prokorym, wicemarszałkowie: Wiesława Burnos i Marek Malinowski, członkowie zarządu: Bogdan Dyjuk i Jacek Piorunek.

Administracja państwowa

Organem administracji rządowej jest wojewoda, wyznaczany przez Prezesa Rady Ministrów. Siedzibą wojewody jest Białystok^[12], gdzie znajduje się Podlaski Urząd Wojewódzki w Białymstoku. W ramach urzędu działa także delegatura w Łomży^[13]. Obecnie wojewodą jest Jacek Brzozowski, a wicewojewodami Paweł Krutul^[14][15] i Michał Gąsowski^[16].

Gospodarka

Odsetek pracujących według grup sekcji PKD2007 w powiatach województwa w 2012 roku

W 2012 r. produkt krajowy brutto woj. podlaskiego wynosił 36,1 mld zł, co stanowiło 2,2% PKB Polski. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca wynosił 30,1 tys. zł (71,7% średniej krajowej), co plasowało podlaskie na 14. miejscu względem innych województw^[17].

W 2010 r. produkcja sprzedana przemysłu w woj. podlaskim wynosiła 16,7 mld zł, co stanowiło 1,7% produkcji przemysłu Polski. Sprzedaż produkcji budowlano-montażowej w podlaskim wynosiła 4,8 mld zł, co stanowiło 3,0% tej sprzedaży Polski^[18].

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie mieszkańca woj. podlaskiego w 3. kwartale 2011 r. wynosiło 3220,88 zł, co lokowało je na 11. miejscu względem wszystkich województw^[19].

We wrześniu 2019 r. liczba zarejestrowanych bezrobotnych w województwie obejmowała ok. 32,8 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 6,9% do aktywnych zawodowo^[20].

Według danych z 2011 r. 11,0% mieszkańców w gospodarstwach domowych woj. podlaskiego miało wydatki poniżej granicy ubóstwa skrajnego (tzn. znajdowało się poniżej minimum egzystencji), co stanowiło największy odsetek względem innych województw^[21].

Fauna i flora

Żubry w Białowieskim Parku Narodowym

Według danych z 31 grudnia 2012 r. w woj. podlaskim lasy obejmowały powierzchnię 618,4 tys. ha, co stanowiło 30,6% jego powierzchni. 32,7 tys. ha lasów znajdowało się w obrębie parków narodowych^[22].

W rozległych lasach i puszczach (Puszcza Białowieska, Augustowska, Knyszyńska, Zielona), z których niektóre jako jedyne w Europie zachowały swój pierwotny charakter, można spotkać bogactwo unikatowej fauny i flory.^{[potrzebny przypis]} Spotkać tu można łosie, wilki, rysie i żubry żyjące w Puszczach Białowieskiej oraz Knyszyńskiej.

Ochrona środowiska

Biebrzański Park Narodowy

Na terenie województwa istnieją 4 parki narodowe, w tym najstarszy w Polsce Białowieski Park Narodowy, a także o największej powierzchni, czyli Biebrzański Park Narodowy. Dwa pozostałe parki narodowe to wigierski i narwiański.

Wigierski Park Narodowy

Ochrona przyrody i środowiska naturalnego w województwie podlaskim obejmuje także 3 parki krajobrazowe, 85 rezerwatów przyrody oraz 2051 pomników przyrody.

Parki narodowe:

1. Białowieski Park Narodowy
2. Biebrzański Park Narodowy
3. Narwiański Park Narodowy
4. Wigierski Park Narodowy

Parki krajobrazowe:

1. Suwalski Park Krajobrazowy
2. Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej
3. Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi

87 rezerwatów przyrody oraz liczne obszary chronionego krajobrazu.

Transport

Drogowy^[23]

• Drogi ekspresowe: S8, S16, S19, S61
• Drogi krajowe: 8, 16, 19, 58, 61, 62, 63, 64, 65, 66
• Drogi wojewódzkie: 640, 645, 647, 648, 651, 652, 653, 655, 658, 659, 664, 668, 669, 670, 671, 673, 674, 676, 677, 678, 679, 681, 682, 685, 686, 687, 689, 690, 693

Kolejowy

Na terenie województwa podlaskiego znajduje się 36 linii kolejowych, z których 6 jest liniami szerokotorowymi.

• Linie kolejowe^[24]: 6, 31, 32, 36, 37, 38, 39, 40, 43, 49, 50, 51, 52, 57, 58, 59, 451, 515, 516, 517, 836, 910, 911, 912, 913, 914, 915, 916, 923, 924, 925, 926, 927, 928, 929

Tabor kolejowy

Województwo podlaskie posiada 17 pojazdów szynowych zakupionych przez Urząd Marszałkowski, z których 11 stanowią spalinowe zespoły trakcyjne i autobusy szynowe, a pozostałe to sześć elektrycznych zespołów trakcyjnych. Przewoźnikiem obsługującym tabor należący do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego jest Polregio.

Seria	Typ	Numery	Liczba	Producent / Modernizator	Źródło
EN57AL	Pafawag 5B/6B	1529, 1536, 1543 ÷ 1544, 1551, 1555	6	Pafawag ZNTK Mińsk Mazowiecki
SA105	213Ma	103	1	ZNTK Poznań
SA108	215M	007, 009	2	ZNTK Poznań
SA133	218Mc	001 ÷ 002, 009 ÷ 012, 019 ÷ 020	8	Pesa

Nauka i oświata

Uczelnie publiczne (alfabetycznie)^[25]

Akademia Łomżyńska

• Akademia Teatralna – Filia w Białymstoku
• Akademia Łomżyńska
• Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Suwałkach
• Politechnika Białostocka
• Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
• Uniwersytet w Białymstoku
• Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina – Filia w Białymstoku. Wydziały: Instrumentalno-Pedagogiczny, Edukacji muzycznej i Wokalistyki

Uczelnie niepubliczne

Wyższa Szkoła Administracji Publicznej w Białymstoku

• Wyższa Szkoła Administracji Publicznej im. Stanisława Staszica w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Menedżerska w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku
• Niepaństwowa Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Medyczna w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Matematyki i Informatyki Użytkowej w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży
• Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości im. Bogdana Jańskiego w Łomży
• Nadbużańska Szkoła Wyższa w Siemiatyczach
• Wyższa Szkoła Wychowania Fizycznego i Turystyki w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Suwalsko-Mazurska im. Papieża Jana Pawła II w Suwałkach
• Wyższa Szkoła Służby Społecznej im. ks. Franciszka Blachnickiego w Suwałkach

Seminaria duchowne

• Archidiecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne w Białymstoku
• Wyższe Seminarium Duchowne w Drohiczynie
• Wyższe Seminarium Duchowne w Łomży

Bezpieczeństwo publiczne

W województwie podlaskim działa centrum powiadamiania ratunkowego, które znajduje się w Zaściankach i które obsługuje zgłoszenia alarmowe kierowane do numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999^[26].

Historia

Województwo podlaskie, jakkolwiek w niewielkim stopniu pokrywało się z aktualnym obszarem, istniało pod tą nazwą także w latach 1513–1795 (Województwo podlaskie (I Rzeczpospolita)) i 1816–1837. Poniżej jednostki administracyjne istniejące dawniej na obszarze aktualnego województwa podlaskiego.

Wiek XX

Polska Rzeczpospolita Ludowa / III Rzeczpospolita

• Województwo białostockie (1945–1998)
• Województwo suwalskie (1975–1998)
• Województwo łomżyńskie (1975–1998)

II wojna światowa

• Bezirk Bialystok (1941–1945)
• Obwód białostocki (BSRR) (1939–1945)
• Obwód brzeski (BSRR) (1939–1945)

II Rzeczpospolita

• Województwo białostockie (II Rzeczpospolita) (1919–1939)
• Województwo poleskie (II Rzeczpospolita) (1921–1939)

I wojna światowa

• Ober-Ost, Bialystok-Grodno District (1915–1919)
• Generalne Gubernatorstwo Warszawskie (1915–1918)

Wiek XIX

Imperium Rosyjskie

• Gubernia grodzieńska (1796/1842–1915)
• Obwód białostocki (Rosja) (1807–1842)

Królestwo Polskie (kongresowe)

• Gubernia łomżyńska (1867–1915)
• Gubernia suwalska (1867–1915)
• Gubernia augustowska (1837–1866)
• Województwo augustowskie (1816–1837)

Księstwo Warszawskie

• Departament łomżyński (1807–1815)

Królestwo Prus

• Prusy Nowowschodnie – departament białostocki (1795–1807)

Wiek XI – Wiek XVIII

Korona Królestwa Polskiego

• Województwo podlaskie (I Rzeczpospolita) (1569–1795)

Wielkie Księstwo Litewskie

• Województwo brzeskolitewskie (1566–1795)
• Województwo podlaskie (I Rzeczpospolita) (1513–1569)
• Województwo nowogródzkie (1507–1795)
• Województwo trockie (1413–1795)

Królestwo Polskie

• Księstwo Mazowieckie

Księstwo Halicko-Wołyńskie

• Księstwo halicko-wołyńskie

Wiek X

• Jaćwingowie
• Ruś Kijowska