Wzdęcie

Wzdęcie, bębnica (łac. meteorismus, stgr. τύμπανο) – objaw chorobowy związany z obecnością nadmiernej ilości gazów w jelitach, odczuwany przez pacjenta jako uczucie wypełnienia jelit gazem^[1]. Jest to jeden z najczęściej występujących objawów ze strony układu pokarmowego^[1].

Wzdęcie i objawy pokrewne

meteorismus, flatulentia
Klasyfikacje
ICD-10	R14

Epidemiologia

Ocenia się, że okresowo wzdęcia brzucha występują u 10–30% dorosłych; dwukrotnie częściej u kobiet (często podczas miesiączki). Objaw ten zazwyczaj ulega nasileniu po posiłkach. Około 24% osób z wzdęciami brzucha nie stwierdza przy tym powiększenia obwodu brzucha.

Etiologia

Wzdęcie brzucha stwierdza się najczęściej w następujących schorzeniach i stanach:

• zaparcia
• aerofagia
• dyspepsja czynnościowa
• zapalenie wyrostka robaczkowego z perforacją
• zespół jelita drażliwego
• wzdęcie czynnościowe
• zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego
• zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego
  • neuropatia trzewna w przebiegu cukrzycy (gastropareza)
  • choroby tarczycy
  • twardzina układowa
  • rzekoma niedrożność jelita grubego
  • leki
• zaburzenia wchłaniania jelitowego
  • nietolerancja laktozy, fruktozy i innych substancji pokarmowych
  • produkcja gazów po spożyciu roślin strączkowych; oligosacharydy (stachioza, rafinoza, werbaskoza) nie poddają się trawieniu i wchłanianiu, rozkładane są w procesie fermentacji przez bakterie jelitowe
  • przewlekłe stany zapalne jelit
  • choroba trzewna
  • niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki
• lamblioza
• stan po fundoplikacji metodą Nissena (leczenie refluksu żołądkowo-jelitowego)
• błąd dietetyczny

Patogeneza

W jelitach człowieka znajduje się ok. 200 ml gazu, a średnio z jelit wydalane jest ok. 600 ml gazu na dobę.

W wyniku wewnątrzjelitowej produkcji powstają metan, wodór i dwutlenek węgla. Dwutlenek węgla powstaje wskutek reakcji zobojętniania zasadowego soku trzustkowego, przez kwaśne składniki soku żołądkowego oraz kwasy pochodzące z pożywienia lub powstałe w wyniku procesów trawienia (np. kwasy tłuszczowe). Metan i wodór powstają wskutek bakteryjnych procesów fermentacyjnych w świetle jelita grubego. Poza tym w skład gazów jelitowych wchodzą: azot oraz śladowe ilości siarkowodoru, amoniaku, pochodnych skatolu i indolu oraz lotnych kwasów tłuszczowych.

Gazy w przewodzie pokarmowym pojawiają się: wskutek połykania powietrza wraz z pokarmem, z produkcji wewnątrzjelitowej lub z dyfuzji z krwi. Część powietrza dostającego się do żołądka wydostaje się z niego z powrotem przez odbijanie, część natomiast przedostaje się do dalszej części przewodu pokarmowego.

Objawy związane z wzdęciem to ból brzucha o charakterze kolkowym bądź kurczowym i uwalnianie gazów jelitowych, często o nieprzyjemnym zapachu. Gdy wzdęciu towarzyszy biegunka i/lub nadmierne parcie na stolec można podejrzewać biegunkową postać zespołu jelita drażliwego. W diagnostyce należy jednak poszukiwać przyczyn organicznych i metabolicznych (np. nietolerancji laktozy lub fruktozy). Wzdęcie jako objaw podmiotowy jest odczuciem subiektywnym. W części przypadków można obiektywizować tę dolegliwość przez pomiar obwodu brzucha (po wykluczeniu innych przyczyn takich jak obecność płynu w jamie otrzewnej czy guza w jamie brzusznej).

Często u pacjentów, którzy skarżą się na tę dolegliwość, badania stwierdzają prawidłową objętość gazów, a pierwotną przyczyną dolegliwości brzusznych są zaburzenia czynności motorycznej przewodu pokarmowego.

Wzdęcie czynnościowe

Podział zaburzeń czynnościowych według kryteriów rzymskich III definiuje objaw kliniczny o nazwie „wzdęcie czynnościowe”.

Kryteria diagnostyczne^[2]:

• nawracające uczucie napięcia/rozdęcia brzucha lub widoczne powiększenie obwodu brzucha przynajmniej 3 dni w miesiącu przez ostatnie 3 miesiące i
• niespełnienie kryteriów diagnostycznych dla czynnościowej dyspepsji, zespołu jelita drażliwego lub innego czynnościowego zaburzenia przewodu pokarmowego

Diagnostyka wzdęć

Wywiad

Dane z wywiadu mogą wskazywać na czynnościowe tło tej dolegliwości (np. bóle brzucha i kurcze jelit, nudności, jadłowstręt, zaparcia, częste oddawanie gazów) lub organiczne (np. gorączka, wymioty, spadek masy ciała, krwawienie z p. pokarmowego, biegunki nocne, stolce tłuszczowe).

Skrupulatne dane dotyczące diety wskazujące na spożywanie owoców, warzyw, roślin strączkowych, dietetycznych dodatków do żywności oraz artykułów zawierających fruktozę.

W przebiegu schorzeń lękowych, psychosomatycznych, przy żuciu gumy i paleniu papierosów może dochodzić do aerofagii.

Postępowanie we wzdęciach

W każdym przypadku postępowanie u pacjentów z wzdęciami powinno być nakierowane na poszukiwanie przyczyn i odpowiednie leczenie przyczynowe.

Możliwe są różne opcje terapeutyczne w poszczególnych sytuacjach klinicznych:

• w zespole jelita drażliwego z przewagą zaparć i dyspepsji czynnościowej – leki prokinetyczne^[1]
• stosowanie węgla aktywowanego, symetykonu^[1]
• jednorazowa lub okresowa antybiotykoterapia w przypadku przerostu flory bakteryjnej jelit (np. ryfaksymina, neomycyna)^[1]
• dieta eliminacyjna, substytucja laktazy lub spożywanie nabiału pozbawionego laktozy w zespole nietolerancji laktozy
• modyfikacje dietetyczne i zmiana leków przeczyszczających na osmotyczne w wzdęciach związanych z zaparciami
• u osób u których nie stwierdzono zmian patologicznych: preparaty enzymów trzustkowych np. pankreatyna (lipaza trzustkowa, amylaza trzustkowa, proteazy (trypsyna, chymotrypsyna)), salicylan bizmutawy^[3], antybiotyki jelitowe
• skuteczność probiotyków i leków rozkurczających w przypadku wzdęć jest niepewna^[1]