Zakłady Wytwórcze Lamp Elektrycznych im. Róży Luksemburg

Zakłady Wytwórcze Lamp Elektrycznych im. Róży Luksemburg – przedsiębiorstwo znajdujące się w dzielnicy Wola w Warszawie, produkujące lampy i żarówki, działające w latach 1922–1991.

Zakłady Wytwórcze Lamp Elektrycznych im. Róży Luksemburg

Operacja nanoszenia luminoforu na balony do lamp rtęciowych w latach 70.
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Siedziba	Warszawa
Adres	ul. Karolkowa 32/44[1]
Data założenia	1922
Data likwidacji	1991
Położenie na mapie Warszawy Zakłady Wytwórcze Lamp Elektrycznych im. Róży Luksemburg
Położenie na mapie Polski Zakłady Wytwórcze Lamp Elektrycznych im. Róży Luksemburg
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Zakłady Wytwórcze Lamp Elektrycznych im. Róży Luksemburg
52°13′54,6″N 20°58′41,2″E

Jedna z hal produkcyjnych w latach 60.

Hala montażu odbiorczych lamp elektronowych na początku lat 70.

Produkcja świetlówek, ok. 1971

Pracownice przy pracy w latach 70.

Kompleks zakładów nocą, lata 60.

Historia

Okres międzywojenny

• 1922 – Polsko-Holenderska Fabryka Lampek Elektrycznych założona przez koncern N.V. Philips rozpoczęła przy ul. Karolkowej 36 na Woli budowę pierwszej hali produkcyjnej – maszyny sprowadzone z Holandii początkowo zmagazynowane były przy ul. Żelaznej 59, gdzie szkolono też przyszłą załogę.
• 1923 – uruchomienie produkcji żarówek przy ul. Karolkowej.
• 1927–1928 – rozpoczęcie prac nad budynkiem administracyjnym przy ul. Karolkowej 44, początek produkcji lamp elektronowych.
• 1928 – zmiana nazwy z Polsko-Holenderska Fabryka Lampek Elektrycznych na Polskie Zakłady Philips S.A., Warszawa, ul. Karolkowa 36-44
• 1929 – powstaje nowa hala fabryczna i baraki przy ul. Przyokopowej róg Grzybowskiej.
• 1930 – koniec budowy czteropiętrowego budynku biurowego, gdzie 3200 m² przeznaczono na potrzeby montażu radioodbiorników, a 1200 m² na cele biurowe, zakończono także budowę huty szkła lampowego przy ul. Karolkowej (gdzie wytwarzano nie tylko prefabrykaty szklane do żarówek i lamp radiowych, ale i butle izolacyjne do termosów).
• 1937 – koniec budowy kolejnego budynku fabrycznego, dwupiętrowego.
• 1938 – roczna produkcja wynosi 4 000 000 sztuk żarówek, w asortymencie zakładów znajdują się: żarówki głównego szeregu i żarówki miniaturowe, trzonki, balony, rurki i pręty do żarówek, elektronowe lampy odbiorcze (montowane z detali w większości importowanych i częściowo wytwarzanych na miejscu), radioodbiorniki montowane z części sprowadzanych z Holandii oraz z półfabrykatów własnych, jak głośniki, kondensatory obrotowe, kondensatory papierowe, oporniki, cewki, skale, napędy skal (część materiałów do tych półfabrykatów również była importowana, np. magnesy stałe, stożki do głośników, blacha mosiężna), nadajniki i odbiorniki specjalne, cewki Pupina, termosy.
• 1939–1944 – zajęta przez Niemców fabryka produkuje m.in. aparaty nadawczo-odbiorcze do okrętów podwodnych, czołgów i samolotów.
• 1944 – fabryka zostaje zajęta przez powstańców w czasie Powstania Warszawskiego, po klęsce powstania maszyny i urządzenia zostały zdemontowane przez okupanta i wywiezione do Niemiec i Austrii, wywieziono także część personelu i spalono budynki fabryczne.

Okres powojenny

• 27 lutego 1947 – podpisanie umowy z firmą Philips na dostawę maszyn i urządzeń do produkcji żarówek i ich detali oraz na przeszkolenie specjalistów w zakładach holenderskich.
• 9 grudnia 1948 – powstaje z połączenia z Państwową Fabryką Lamp Radiowych z Dzierżoniowa (przeniesionej do Warszawy) przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakłady Wytwórcze Lamp Elektrycznych z siedzibą przy ul. Karolkowej.
• 22 lipca 1949^[2] – uruchomienie produkcji lamp elektronowych, świetlówek, skrętek i elektrod i początki budowy 10-piętrowego budynku fabrycznego.
• 1952 – przeniesienie do częściowo gotowego budynku fabryki żarówek z ul. Nowowiejskiej oraz wytwórni lamp radiowych z prowizorycznych baraków.
• 1953 – ukończenie budowy głównego budynku i przeniesienie do niego zakładu produkcji świetlówek, początek produkcji trzonków, drutów wolframowych i molibdenowych do lamp oświetleniowych i elektronowych oraz lamp nadawczych.
• 1954 – produkcja własnych luminoforów, pierwsze próby produkcji diod i lamp mikrofalowych, na Politechnice Warszawskiej otwarta została specjalizacja w zakresie techniki oświetleniowej jako wsparcie dla Biura Konstrukcyjnego.
• 1955 – próba wykonania tranzystorów ostrzowych i przeniesienie produkcji drutów wolframowych, molibdenowych i płaszczowych oraz próżniowych metali lampowych do nowego budynku przy ul. Kolejowej 59-61 – powstają wyodrębnione: Zakłady Materiałów Lampowych METLAM oraz Zakłady Budowy Maszyn Lampowych w Warszawie przy ul. Karolkowej 13 (potem ul. Siedmiogrodzka 1-3).
• 1956 – seryjna produkcja lamp oscyloskopowych oraz mikrofalowych, utworzenie Przemysłowego Instytutu Elektroniki.
• 1958 – przeniesienie produkcji lamp oscyloskopowych i kineskopowych do nowo wybudowanego Zakładu Lamp Oscyloskopowych Zelos w Piasecznie oraz produkcji lamp nadawczych i mikrofalowych do Zakładu Lamp Nadawczych Lamina w Piasecznie.
• 1961 – początek produkcji lamp rtęciowych na licencji Philipsa o mocach 80, 125, 250 i 400 W.
• 1964 – przekazanie produkcji żarówek głównego szeregu i żarówek samochodowych do fabryk w Pabianicach, Katowicach i Pile, powstają Zakłady Wytwórcze Lamp Elektrycznych składające się z:
  • Zakłady Wytwórcze Lamp Elektrycznych w Warszawie
  • Pabianicka Fabryka Żarówek POLAM
  • Śląska Fabryka Żarówek HELIOS
  • Pilska Fabryka Żarówek LUMEN
  • Zakłady Materiałów Lampowych METLAM
  • Zakłady Budowy Maszyn Lampowych UNIMA
  • Zakłady Lamp Elektronowych DOLAM
  • Koszalińskie Zakłady Maszyn UNIMASZ
  • Fabryka Opakowań Blaszanych MEWA
• 1968 – nowa technologia pokrywania baniek lamp rtęciowych luminoforem, następne lata to ilościowy rozwój produkcji.
• 1970 (styczeń) – powołanie do życia Kombinatu Źródeł Światła „Unitra-POLAM” z zakładem wiodącym w Warszawie.
• 1971 (styczeń) – przekształcenie w Kombinat Techniki Świetlnej POLAM.
• 1972 powstaje:
  • Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Techniki Świetlnej (OBRTŚ)
  • Zakład Doświadczalny Sprzętu Oświetleniowego i Urządzeń Technologicznych (ZDSOiUT)
• 1973 – wejście w skład Kombinatu Zakładu Metalowego ZWLE w Pułtusku jako samodzielnego zakładu oraz
• 1975 – prace nad wysokoprężnymi lampami sodowymi i wdrożenie do produkcji
• 1975–1982 – opracowanie i wdrożenie do produkcji halogenowych żarówek samochodowych
• latach 80. XX wieku – w asortymencie znajdują się: żarówki halogenowe samochodowe, żarówki halogenowe projekcyjne, żarówki halogenowe na napięcia 220-230 V, halogenowe promienniki podczerwieni, wysokoprężne lampy sodowe, lampy rtęciowo-żarowe, lampy ksenonowo-impulsowe, lampy medyczne (UV), lampy w szkle Wooda, lampy halogenowo-rtęciowe i układy zapłonowe.
• 1991 – prywatyzacja zakładu w Warszawie

Teraźniejszość

Zakład w 2011 podczas wyburzania od strony ul. Przyokopowej

W 1991 nastąpiło rozbicie zakładu na 4 spółki: Polamp-Warszawa, NATRIUM, Halzet i Polam-Elta, a w 1993 budynki upadającego zakładu zostały sprzedane, za pośrednictwem brytyjsko-polskiej firmy Fintrade, polskiej firmie Eurotrade-Pol. 30 grudnia 1994 budynek i teren nabył Universal SA i po początkowej modernizacji budynku na obiekt bankowo-usługowy wszelkie prace zostały przerwane na skutek zbyt dużego stężenia rtęci (według oficjalnych danych).

Od tamtej pory obiekt fabryczny stał opustoszały i niewykorzystany, z wyjątkiem niektórych pomieszczeń wynajmowanych przez różne firmy, m.in. jako pole walki dla miłośników paintballa. W obiekcie administracyjnym pomieszczenia wynajmowały małe prywatne firmy.

W 2011 r. budynek został wyburzony^[3].

Inne informacje

• Zakłady Wytwórcze Lamp Elektrycznych im. Róży Luksemburg były jednymi z pierwszych przedsiębiorstw w Warszawie, które wprowadziły gimnastykę w czasie pracy^[4].