Zbrodnia w Imbramowicach

Zbrodnia w Imbramowicach – masowy mord na około 50-60 osobach narodowości romskiej, dokonany przez okupantów niemieckich 2 lutego 1943 w małopolskiej wsi Imbramowice.

Zbrodnia w Imbramowicach

Państwo	Polska (okupowana przez III Rzeszę - Generalne Gubernatorstwo)
Miejsce	Imbramowice
Data	2 lutego 1943
Liczba zabitych	50-60 osób
Typ ataku	egzekucja przez rozstrzelanie
Sprawca	III Rzesza
Położenie na mapie okupowanej Polski w latach 1941–1944 miejsce zdarzenia
50°18′05″N 19°51′41″E

Przebieg masakry

Geneza i przebieg mordu znane są przede wszystkim z relacji mieszkanki Imbramowic, Józefy Orczyk^[a]. Wspominała ona, że zimą na początku 1943 roku w Imbramowicach stanął cygański tabor. Romskie rodziny znalazły wówczas kwatery u polskich gospodarzy. Utrzymanie niewielkiej społeczności spoczywało głównie na barkach kobiet, które handlowały odzieżą sprowadzaną aż z Czech i Węgier bądź trudniły się żebractwem^[1].

Wieczorem 2 lutego 1943 do tzw. Górnej Kolonii w Imbramowicach przybyła niemiecka ekspedycja karna^[2]. Jan Kantyka twierdził, że w akcji tej uczestniczyła specjalna jednostka policyjna zorganizowana w celu przeprowadzania działań represyjnych i pacyfikacyjnych na ziemi olkusko-miechowskiej^[b][3] (tzw. Jagdkommando). Inne źródła podają z kolei, że niemiecki oddział składał się z funkcjonariuszy żandarmerii^[4]. Niemcom towarzyszyli polscy „granatowi policjanci”^[2][3]. Napastnicy przyjechali do wsi saniami, oświetlając sobie drogę płonącymi pochodniami^[2][5] . W tym czasie w Imbramowicach przebywali niemal wyłącznie romscy mężczyźni i dzieci, gdyż kobiety udały się po nową dostawę odzieży na handel^[2].

Niemcy spędzili grupę polskich chłopów do sadu należącego do Jana Brzychcyka – gospodarza, który trzymał w swoim obejściu największą liczbę Romów. Mężczyznom polecono wykopać w sadzie zbiorowy grób o wymiarach około 6 metrów na 6 metrów. Jednocześnie rozpoczęła się masakra ludności romskiej. Osoby dorosłe ustawiano czwórkami i rozstrzeliwano, dzieciom rozbijano głowy o narożnik budynku. Pewną liczbę Romów ukrywających się w piwnicy domu Brzychcyka Niemcy mieli wybić przy użyciu granatów. Przerażone ofiary w większości wypadków nie stawiały oporu^[2][5] . Po zakończeniu masakry polskim mężczyznom rozkazano zebrać zwłoki zamordowanych i pogrzebać w sadzie Brzychcyka. Wiele ofiar dawało wciąż oznaki życia, lecz Niemcy rozkazali zakopać rannych żywcem^[2].

Tej nocy Niemcy zamierzali również rozstrzelać ochrzczonego Żyda, który był żonaty z jedną z mieszkanek Imbramowic. Niedoszła ofiara zdołała jednak ujść z życiem. Józefa Orczyk twierdziła, iż Żyd zawdzięczał ocalenie „granatowym policjantom”, którzy celowo strzelali niecelnie, gdy uciekał z miejsca kaźni^[2].

Dokładna liczba ofiar masakry nie jest znana. Józefa Orczyk twierdziła, że 2 lutego 1943 rozstrzelano we wsi 43 osoby^[2]. Inne źródła szacowały liczbę zamordowanych Romów na 62^[4][6]. Najprawdopodobniej rzeczywista liczba ofiar sięgnęła 50-60 osób^[5] . Owe wyliczenia uwzględniają przy tym siedmiu mieszkańców taboru, których następnego dnia Niemcy ujęli w pobliskim Wolbromiu^[7] .

Epilog

W 1954 roku ciała pomordowanych Romów zostały ekshumowane i przeniesione do zbiorowego grobu na imbramowskim cmentarzu^[5] . W latach 70. grób został otoczony płotkiem z metalowych płaskowników. Z upływem czasu stan zaniedbanej mogiły systematycznie się pogarszał, a jej jedynym oznaczeniem pozostawał czarny metalowy krzyż (umieszczona na grobie tablica zaginęła)^[5] [7] . Dopiero w 2013 roku władze gminy Trzyciąż w porozumieniu z przedstawicielami społeczności romskiej zadeklarowały dokonanie rewitalizacji mogiły – m.in. poprzez zainstalowanie tablicy upamiętniającej zbrodnię oraz umieszczenie odpowiednich oznakowań ułatwiających lokalizację grobu^[5] .

Uwagi

1. Józefa Orczyk spisała swoje wojenne wspomnienia w związku z konkursem pt. „Moja wieś podczas okupacji”, prowadzonym wspólnie przez Zakład Historii Ruchu Ludowego i redakcję „Tygodnika Kulturalnego”. Znalazły się one w antologii Chleb i krew. Moja wieś w czasie okupacji, wydanej drukiem w 1968 roku. Patrz: Kisielewski i Nowak 1968 ↓, s. 7.
2. Formalnym dowódcą Jagdkommando był volksdeutsch Kazimierz Nowak. W rzeczywistości działaniami jednostki kierowali kolejno Niemcy o nazwiskach: Fischer, Baumgarten, Merling. Patrz: Kantyka 1977 ↓, s. 29–30.