हुमायून्
From Wikipedia, the free encyclopedia
मिर्जा नासिर-उद-दीन मुहम्मद (फारसी: नصیرالدین محمد) (६ मार्च १५०८– २७ जनवरी १५५६), यः स्वस्य राजकीयनाम्ना हुमायुन् इति अधिकतया प्रसिद्धः; (फारसी: همایون फारसी उच्चारण: [hʊma'juːn]), मुगलसाम्राज्यस्य द्वितीयः सम्राट् आसीत्, यः अधुना पूर्वी अफगानिस्तान, पाकिस्तान, उत्तरभारत, बाङ्गलादेशः च १५३० तः १५४० पर्यन्तं पुनः १५५५ तः १५५६.पितुः बाबरः इव सः अपि पूर्वमेव साम्राज्यं त्यक्तवान् परन्तु फारसस्य सफवीवंशस्य साहाय्येन अतिरिक्तक्षेत्रं च पुनः प्राप्तवान्। १५५६ तमे वर्षे तस्य मृत्योः समये मुगल]साम्राज्यस्य विस्तारः प्रायः १० लक्षं वर्गकिलोमीटर् आसीत् । १५३० तमे वर्षे दिसेम्बर्-मासे हुमायुन् स्वपितुः उत्तराधिकारी भारतीय उपमहाद्वीपे मुगलप्रदेशानां शासकत्वेन दिल्लीनगरस्य सिंहासनं प्राप्तवान्। हुमायुन् यदा सत्तां प्राप्तवान्, तदा २२ वर्षे अनुभवहीनः शासकः आसीत्। तस्य अर्धभ्राता कामरान् मिर्जा इत्यनेन पितुः साम्राज्यस्य उत्तरतमभागाः काबुल-कंधार-नगरयोः उत्तराधिकारः प्राप्तः अर्धभ्रातृद्वयं कटुप्रतिद्वन्द्वी भवेत्।[1][2]
हुमायुन् शेरशाह सूरी इत्यनेन मुगलप्रदेशान् हारितवान्, परन्तु १५ वर्षाणाम् अनन्तरं सफवीसाहाय्येन तान् पुनः प्राप्तवान्। फारसदेशात् तस्य पुनरागमनेन सह फारसीकुलीनजनानाम् एकः विशालः दलः आसीत्, मुगलदरबारसंस्कृतौ महत्त्वपूर्णपरिवर्तनस्य संकेतः च अभवत्। अस्य वंशस्य मध्य एशियायाः उत्पत्तिः बहुधा फारसी-कला-वास्तुकला, भाषा-साहित्ययोः प्रभावैः आच्छादितः आसीत्। भारते हुमायुनकालस्य अनेकाः पाषाणकलाः, सहस्राणि फारसीपाण्डुलिप्याः च सन्ति। तदनन्तरं हुमायुन् अत्यल्पकाले एव साम्राज्यस्य विस्तारं कृत्वा स्वपुत्रस्य अकबरस्य कृते पर्याप्तं विरासतां त्यक्तवान्।[3]