From Wikipedia, the free encyclopedia
Үөһээ Дьааҥы улууһа — Дьааҥы өрүс уонна кини салааларын сүнньүгэр сытар нэһилиэктэрдээх, Саха сиригэр суолталаах улуус. Киинэ - Баатаҕай бөһүөлэгэ.
Үөһээ Дьааҥы улууһа Верхоянский улус | |
Гиэрбэтэ | Былааҕа |
Дойду | Арассыыйа |
Регион | Саха Өрөспүүбүлүкэтэ |
Улуус киинэ | Баатаҕай |
Үөһээ Дьааҥы | |
Иһигэр киирэллэр | 17 олохтоох тэриллии |
Улуус баһылыга | Чириков Гаврил Ильич |
Улуус буолуута | 1930 с. |
Иэнэ | 137428,06 км² |
Климата | тосту-конт |
Олохтоох дьонун ахсаана • Чиҥэ • Омуктара | 11,4 тыһ. киһи 0,08 киһ./км² саха, нуучча, эбээн |
Олохтоохторун аата | дьааҥылар |
Кэм зоната | MSK+7 (UTC+10, сайын UTC+11) |
Улуус иэнэ — 134,1 тыһ. км². Саха сирин арктика өттүгэр киирэр. Ыксалаһар улуустара илин өттүэгэр Муома улууһа, соҕуруулуу-илин — Томпо улууһа, соҕуруулуу-арҕаа — Кэбээйи улууһа, арҕаа — Эбээн-Бытантай улууһа, хотугулуу-арҕаа — Булуҥ улууһа уонна хоту, хотугулуу-илин — Усуйаана улууһа.
Улуус соҕуруу уонна киин өттүгэр Дьааҥы дьапталҕата, хотугулуу-арҕаа өттүгэр — Кулар сис хайа, илин — Черскэй сис хайата тайаан сытар. Улуус үгүс өттүн Дьааҥы өрүс уонна кини салаалара, Адыаччы (биир сүрүнэ) уонна Туостаах үрэхтэрэ ылаллар.
Дьааҥы өрүс орто сүнньүгэр (х.к.68°) 47 тыһ. сыллааҕынан биллэр верхнепалеолитическай стоянка баар (Бунге-Толля, 1885)[1].
салгына — субарктическай, тосту континентальнай. Орто температура тохсунньуга −38 °C…−48 °C, от ыйыгар +15 °C…+17 °C. Сөҥүү түһүүтэ сылга 150 мм 300 мм диэри.
Салгын саамай тымныйа сылдьыыта (−67,8 °C) 1892 сыл олунньу ыйыгар Верхоянскай куоракка бэлиэтэммитэ.[2] Верхоянскай куораты ол иһин Сир Саарын Хотугу өттүн Тымныы чыпчаала диэн ааттыыллар.
Верхоянскай куоракка, Баатаҕайга уонна Эһэ-Хайаҕа улуус дьонун 43,67% олорор.
2002 сыллааҕы биэрэпис түмүгүнэн: саха — 9599 киһи (70,24 %), нуучча — 2756 киһи (20,17 %), украинец — 403 киһи (2,95 %), эбээн — 376 киһи (2,75 %), атын омук — 532 киһи (3,89 %).
# | Нэһилиэктэр | Кииннэрэ | Кыра бөһүөлэктэр | Иэнэ | Почта
индекса |
Олохтоохторун
ахсаана (2018 сыл) |
---|---|---|---|---|---|---|
1 | Верхоянскай | Верхоянскай куорат | 1 | 25 | 678530 | 1122 |
2 | Баатаҕай | Баатаҕай | 3 | 11 | 678500 | 3653 |
3 | Эһэ-Хайа | Эһэ-Хайа | 1 | 3 | 678515 | 188 |
4 | Адыаччы | Бөтөҥкөс | 3 | 5666 | 678505 | 904 |
5 | Арыылаах | Бала | 2 | 3516 | 678526 | 505 |
6 | Бабушкинскай | Боронук | 2 | 5417 | 678530 | 345 |
7 | Барылас | Барылас | 1 | 6750 | 678527 | 105 |
8 | Боруулаах | Томтор | 2 | 18930 | 678510 | 709 |
9 | Дулҕалаах | Томтор | 1 | 5931 | 678525 | 285 |
10 | Сартаҥ | Үҥкүр | 2 | 12139 | 678527 | 511 |
11 | Остуолба | Остуолба | 1 | 1898 | 678500 | 294 |
12 | Суордаах | Суордаах | 1 | 9237 | 678511 | 351 |
13 | Табалаах | Улахан-Күөл | 2 | 26993 | 678504 | 984 |
14 | Чөрүмчэ | Чөрүмчэ | 2 | 13654 | 678522 | 229 |
15 | Эҥэ | Сайдыы | 2 | 21828 | 678521 | 609 |
16 | Элгэс | Хайыһардаах | 1 | 3683 | 678522 | 364 |
17 | Янскай | Үөттээх | 2 | 1747 | 678500 | 194 |
Барыта | 29 | 134,1 тыһ.км² | 11352 |
Улууска сир баайа хорҕолдьун, сурьма, кыһыл көмүс, үрүҥ көмүс, вольфрам, алтан, о.д.а. хостонор. Сэбиэскэй кэмҥэ манна Баатаҕай уонна Эһэ Хайа чугаһыгар хорҕолдьуну хостооһун күүскэ ыытыллыбыта (ол иһигэр Көстөргө эмиэ), Лазоҕа кыһыл көмүс хостоно сылдьыбыта. 1990-с сылларга годы сир баайын хостооһун барыта кэриэтэ тохтообута. 2001 сыллаахха Лазо[3] дэриэбинэ сабыллыбыта, в 2003 сыллаахха Эһэ Хайа бөһүөлэги сабар туһунан былаан көрүллүбүтэ эрээри, олоххо киирбэтэҕэ[4].
Кэлиҥҥи сылларга сир баайын хостооһун саҥа биэтэгэ саҕаланна, билигин улууска:
Улуус билиҥҥи сайдыытын уонна уратытын кытта быһаччы ситимнээх. Тыа хаһаайыстыбата сүнньүнэн ынах сүөһүнү, сылгыны, табаны уонна күндү түүлээҕи иитии.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.