Дьоппуон

Дьоппуон (дьоп. 日本 Нихон эбэтэр Ниппон, официаллык 日本国 Ниппон-коку эбэтэр Нихон-коку) диэн Илин Азия арыы дойдута. Чуумпу океаҥҥа баар. Арҕаа Соҕуруу Кэриэйэлиин, Кытайдыын уонна Арассыыйалыын, соҕуруу Тайуанныын кэккэлэhэр. Атыннык «Тахсар күн дойдута» диэн ааттыыллар. Дьоппуон архипелага 3,000 тахса арыыттан турар. Олортон саамай бөдөҥнөрө: Хонсү, Һоккайдо, Күшу уонна Шикоку (дойду кураанах сирин 97 %).

Дьоппуон 日本国 Nipponkoku
Өрөгөй ырыата: Kimi ga Yo (君が代, Kimi ga Yo?)
Location of Japan
Киин куората (уонна саамай улахан куорат)		Токио 35°41′N, 139°46′E
Ил тыла		Дьоппуон тыла
Олохтоохтор ааттара		Дьоппуоннар
Дьаhалтата		Парламент демократията уонна конституция монархията
-	Император	Нарухито
-	Премьер-министр	Шинзо Абе
Formation
-	National Foundation Day	February 11, 660 BC³
-	Meiji Constitution	November 29, 1890
-	Current constitution	May 3, 1947
-	Treaty of San Francisco	April 28, 1952
Иэнэ
-	Бүтүн	377,873 km² (62nd) 145,883 sq mi
-	Уу (%)	0.8
Олохтоохторо
-	2021 estimate	125,700,000 (11th)
-	Олохтоох чиҥэ	336/km² (30th) 870,2/sq mi
БИО (АКП)		2007 estimate
-	Total	$4.346 trillion (3rd)
-	Per capita	$33,800 (24th)
БИО (номинал)		2007 estimate
-	Total	$4.886 trillion (2nd)
-	Per capita	$38,341 (14th)
Дьини		38.1 (2002)
КСИ (2021)		▲ 0.925 (high) (19th)
Валюта		International Symbol ¥ Pronounced (Yen) Japanese Symbol 円 Pronounced (En) (JPY)
Кэм зоната		JST (UTC+9)
Ил домен		.jp
Телефон кода		+81

Дьоппуон дойдутугар сүрүн омук — дьоппуоннар.

Аата

«Дьоппуон» диэн нуучча тылыттан киирбит (Япония) сахалыы уларытыллыбыт тыл, экзоним буолар. Дьоппуоннар бэйэлэрин дойдуларын "Ниппон" эбэтэр "Нихон" диэн ааттыыллар - бу тыллар 日本 икки иероглифтарынан суруллаллар. Дьоппуоннар бэйэлэрин нихондзин (日本人), оттон тылларын нихонго (日本語) диэн ааттыылар. Дойду официаллык аата - "Нихон коку" эбэтэр "Ниппон коку" (日本国).

Нихон диэн "күн дойдута" диэн тылбаастанар, мантан Дьоппуон сирин "Күн тахсыытын дойдута" диэн ааттыыллар. Маннык кытайдар былыр Дьоппуон сирин аатаабыттара, тоҕо диэтэххэ, Дьоппуон Кытайтан илин сытара. Кытай тылыгар Дьоппуон Жибень (кытайдыы: 日本, пиньинь: Rìběn) диэн ааҕыллара. Бастаан Европа дьоно Дьоппуон туһунан Кытай нөҥүө билбиттэрэ, ол иһин билигин аан дойдуга тарҕамммыт Дьоппуон сирин аата (Япония, Japan, Japón, Giaoppone, Japão) кытайдыы Жибэнь диэн тылтан тахсыбыт.

Экэниэмикэтэ

Дьоппуон диэн аан дойду биир ордук баай дойдута. Дьон орто хамнаhа иккис миэстэни ылар, АХШ кэнниттэн. Аан дойдуга биллэр корпорациялар бааллар — Toyota, Honda, Panasonic, Sony, GP, Morgan, Docono NTT, Mazda, Lexus, Nissan, Toshiba, Vao, Funai уо.д.а.

2009 сыл бүтүүтэ Дьоппуон ВВП номинальнай суолтатынан аан дойдуга иккис миэстэни ылбыта (АХШ кэнниттэн), ол аата 5 трлн дуоллартан тахса АХШ, ол гынан баран, экспертэр көрдөрүүлэринэн, 2010 сыл атырдьах ыйыгар Кытай экэниэмикэтэ Дьоппуонны баһылаабыта; уонна атыылаһыллар дьоҕурдаах (АХШ уонна Кытай кэнниттэн). Баан өҥөлөрө, страховкалааһын, баайга-дуолга, транспорка, розничнай атыы-эргиэн, телекоммуникация уонна тутуу былдьаһыыта дойду экэниэмикэтэгар улахан оруолу ылаллар. Дьоппуон бөдөҥ производственнай кыамталаах, онно механическай транспортнай средствоны, электрониканы, станоктары, ыстаалы, суднолары, химическэй бэссэстибэнэ, текси уонна аһылык бородууктатын хас да бөдөҥ оҥорон таһаарааччылара бааллар. Өҥө сектора ис валовой бородуукта үс чиэппэрэ буолар.

2007 сыллааҕы туругунан Дьоппуон туһаныллыбыт ВВП 19- с миэстэҕэ тиксибитэ. Биг- Мака индексациятын быһыытынан, рабочайдар аан дойдуга саамай үрдүк хамнаһы ылаллар. Дьоппуоҥҥа үлэтэ суох буолуу таһыма намыһах (2,4% 2019 сыл балаҕан ыйыгар). Бөдөҥ хампаанньалар Toyota, NTT DoCoMo, NTT DoCoMo, Cananda, Hony, Sony, Nipon Steel, Tepon Steel, Teponsui уонна 711. Маны таһынан аан дойдуга рынок капитализациятыгар аан дойдуга иккис миэстэни ылар аҕыйах бөдөҥ баан уонна Токиотааҕы фондовай биирсэ баар. 2006 сыллаахха Дьоппуон 326 хампаанньалара форумҥа 2000 киирбиттэрэ, ол аата испииһэк 16,3%^[1].

2009 сыллаахха Дьоппуон бизнеһи чэпчэки атлетикаҕа салайыы индексыгар 13 миэстэ уонна экэниэмикэ көҥүлүн индексациялааһыҥҥа 19 миэстэ буолбута (отучча Азия дойдуларын ортолоругар). Дьоппуоҥҥа капитализм элбэх уратылаах, холобур, дойду экэниэмикэтэгэр биллэр-көстөр оруолу ылар. Ону тэҥэ биир уонна биир хампаанньаҕа үлэһити тыыннаах хаалларыы эмиэ тарҕанна. Дьоппуон хампаанньалара "Toyota" курдук хампаанньалар салайар ньымаларынан биллэр. Кэнники кэмҥэ Дьоппуон бу нуорматтан хас да көспүтэ.

Дьоно сэргэтэ

2009 сыллаахха Дьоппуоҥҥа 127,47 мөл киһи олороро. 2007 сыл даннайдарынан 89,07% Дьоппуон дьоно куораттарга олороро. ^[2]. Дьоппуон уопсастыбата тылынан да, култууранан да биир соҕус састааптаах, аҕыйах омук үлэһиттэритэрдээх^[3]. Национальнай меньшинствалар рүкү, Дьоппуон кэриэйдэрэ, Кытай, Филиппина, Бразилияттан төрүттээх буолаллар. 2005 сыллаахха дойдуга 1,56 мөл омук дьоно баар этэ^[4]. Дьоппуон дойдутун Россияттан элбэх киһи сылдьаллара элбээбит, ол курдук 2002 сыллаахха 36 693 киһи кэлэ сылдьыбыт^[5].

Административнай тыырыллыыта

Дьоппуон префектуралара

Сүрүн ыстатыйа: Дьоппуон префектуралара

Сүрүн ыстатыйа: Дьоппуон провинцияларын испиэһэгэ

Билиҥҥи Дьоппуон 47 префектуралардаах.Меджи периодын иннинэ (1868-1912), дойду провинцияларга арахсар этэ, билигин префектураларга кубулуйбут.

Һоккайдо 1. Һоккайдо	Тохоку 2. Аомори 3. Ивате 4. Мияги 5. Акита 6. Ямагата 7. Фукушима	Канто 8. Ибараки 9. Точиги 10. Гунма 11. Сайтама 12. Чиба 13. Токио 14. Канагава	Чубу 15. Ниигата 16. Тояма 17. Ишикава 18. Фукуи 19. Яманаши 20. Нагано 21. Гифу 22. Шизуока 23. Айчи
Кансай 24. Мие 25. Шига 26. Киото 27. Осака 28. Һего 29. Нара 30. Вакаяма	Чугоку 31. Тоттори 32. Шимане 33. Окаяма 34. Һирошима 35. Ямагучи	Шиикоку 36. Токушима 37. Кагава 38. Эхиме 39. Кочи	Куйшу уонна Окинава 40. Фукуока 41. Сага 42. Нагасаки 43. Кумамото 44. Оита 45. Миязаки 46. Кагошима 47. Окинава

Успуорт

Дьоппуоҥҥа араас традиционнай успуорт көрүҥнэрэ бааллар, ол курдук сумо, дзюдо, карате, уонна кендо. Арҕаа дойдулартан кэлбит успуорт көрүҥнэрэ эмиэ олус киэнҥник тарҕаммыт, ол курдук, бейсбол, футбол, гольф уонна хайыһар.^[6]

Эбии маны көр

• Япония бэлиэ күннэрэ