From Wikipedia, the free encyclopedia
Түүркүйэ Өрөспүүбүлүкэтэ (туур. Türkiye Cumhuriyeti), кылгас аата - Түүркүйэ, Эуразия дойдуларыттан биирдэстэрэ. Түүркүйэ икки континеҥҥа баар: Эуропаҕа уонна Азияҕа, сүрүн сирэ Азия өттүгэр сытар. Эуропа өттө Румелия диэн, Азия өттө — Анатолия. Аҕыс дойдулуун кирбиилэhэр: хотугулуу-арҕаа Болгариялыын, арҕаа Грециялыын, хотугулуу-илин Грузиялыын, илин Эрмээн Сириниин, Азербайдьанныын уонна Иранныын, соҕуруулуу-илин Ирактыын уонна Сириялыын. Сир ортотунааҕы байҕал соҕуруу, Эгей байҕала арҕаа уонна Хара байҕал хоту. Анатолия уонна Румелия икки ардыларыгар Мармара байҕал баар уонна икки силбэhиилэр: Боспор уонна Дарданеллалар. Икки континент сыстыhар сиригэр баар буолан Түүркүйэ култуурата арҕаа уонна илин култууралар булкаастара буолар. Түүркүйэ демократ, секуляр, унитар конституция өрөспүүбүлүкэтэ. Бу политика систематын 1923 с. дойду баhылыга Мустафа Кемал Ататүрк тэрийбитэ, Осман империята бастакы аан дойду сэриитигэр кыаттаран эстибитин кэннэ. Иккис аан дойду сэриитин кэнниттэн Түүркүйэ Арҕаа дойдуларыныын сиhилии холбоhон барбыта. Эуропа Сүбэтэ (1949) уонна NATO (1952) кыттааччылара.[1]
Türkiye Cumhuriyeti Түүркүйэ Өрөспүүбүлүкэтэ |
||||||
---|---|---|---|---|---|---|
Ыҥырыыта: Yurtta Barış, Dünyada Barış | ||||||
Өрөгөй ырыата: İstiklâl Marşı |
||||||
Location of Turkey
|
||||||
Киин куората | Анкара | |||||
Largest city | Истанбул | |||||
Ил тыла | Туурак тыла | |||||
Олохтоохтор ааттара | Туурактар | |||||
Дьаhалтата | Өрөспүүбүлүкэ | |||||
- | Бэрэсидьиэн | Рэдьэп Таййип Эрдоҕан | ||||
- | Парламент спикера | мустафа топташ | ||||
- | Өрөспүүбүлүкэ декларацията | 1923 с. алтынньы 29 к. | ||||
Иэнэ | ||||||
- | Бүтүн | 783 562 km² (36с) 302 535 sq mi |
||||
- | Уу (%) | 2.03 | ||||
Олохтоохторо | ||||||
- | 2020 census | 83,614,362 (19с) | ||||
- | Олохтоох чиҥэ | 109/km² (107с) 282,3/sq mi |
||||
БИО (АКП) | 2021 estimate | |||||
- | Total | $2.749 триллион (11с) | ||||
- | Per capita | $32,278 (45с) | ||||
БИО (номинал) | 2021 estimate | |||||
- | Total | $794.530 миллиард (20с) | ||||
- | Per capita | $9,327 (67с) | ||||
Дьини (2017) | 43.0 (medium) | |||||
КСИ (2019) | ▲ 0.820 (medium) (67с) | |||||
Валюта | Туурак лирата (TRY ) |
|||||
Кэм зоната | EET (UTC+3) | |||||
Ил домен | .tr | |||||
Телефон кода | +90 |
Түрк Өрөспүүбүлүкэтин парламена биир палаталаах - Түркийэ Улуу Омук Мунньаҕа диэн ааттаах (түрк. Türkiye Büyük Millet Meclisi). ТУОМ 600 дьокутааттаах, мандаттара 5 сыл уһуннаах (2007 с. диэри 5 сыл этэ). Партияларга 10%-наах харгыс. Дойдуну президент салайар. Былааһы уонна парламены Түркийэ Конституциятын Дьүүлэ кэтиир. Дьүүл 15 киһилээх. Конституция Дьүүлүн салайааччытынан Хашим Килич буолар (2007 с. алтынньытыттан саҕалаан) [4][5].
Былааска орто консерватор көрүүлээх Кырдьык уонна Сайдыы Партия (түрк. Adalet ve Kalkınma Partisi) турар.
Түркийэ 81 илгэ (улууска) арахсар (былыр вилайиэт диэн тыл туттуллар этэ). Хас биирдии ил илчэ диэҥҥэ арахсар, уопсайа 2007 с. 923 илчэ баар эбит. Ил киинэ ортоку илчэҕэ баар. Иллэр 7 бөлөхтөргө бөлөхтөнөллөр:
Хас биирдии или бырабыытылстыба анаабыт баһылыга (vali) салайар. Баһылык резиденцията вилайэт (vilayet) диэн ааттанар.
1926 с. Түркийэҕэ 57 ил тэриллибитэ, 1989 сылга 67-ҕэ диэри улааппыта, кэлин өссө 14 ил эбиллибитэ. Бүтэһик, Дүздьэ диэн ааттаах ил, 1999 с. үөскээбитэ.
Туризм туризм-дойду экономикатыгар биир улахан суолталаах, кэлиҥҥи уон сылга киһи барыта улахан оруоллаах. Онно икки мөлүйүөн киһи (510 тыһ. быһаччы,өссө 1,5 мөл. ыкса үлэлэһэр салааларга).
Дойду туристар ортолоругар аан дойдуга алтыс миэстэҕэ сылдьар.
Турция бу салааны сайыннарыыга бары төрүккэ баар: түөрт байҕал (Средиземнэй, Эгейскэй, мраморнай уонна хара, муора кытылыгар турар, субтропическай орто байҕал климаттаах (Кытыл уһуна 7200 км, онно 355 пляжей); 2870- тан 700 тыһ. миэстэлээх, Европаҕа иккис уонна сэттис миэстэлээх (1300); Лэгэнтэй Тройу, Лэгэнтэй Тройу, византийскай кэм пааматынньыктарынан аан дойдуга иккис миэстэлээх (1300); Лэгэнтэй уонна былыргы куораттарын урусхалларын киллэрэн туран, Лэгэнтэй Тройу, византийскай кэм пааматынньыктарын киллэрэн туран, былыргы уонна былыргы куораттарын урусхаллара элбэх.уонна Османскай империя). Ис транспорт ситимэ дойду хайа баҕарар муннугар сыҕарыйар кыахтаах.
Турция Египети кытта сэргэ экскурсия саахалланар ахсааныгар киирсэр.[6]
Сокуон быһыытынан итэҕэл государствоттан арахсыбыта уонна хас биирдии киһи тугу итэҕэйэрин бэйэтэ бас билэр. Нэһилиэнньэ улахан чааһа исламы итэҕэйэр. Туурсуйа нэһилиэнньэтин 89,5 %- на-мусульманнар. Дойду үрдүнэн 94,000 мечеть баар, 321 христианскай түмсүү, 36 синагога, 90 греческай таҥара дьиэтэ, 55 эрмээн-григориан таҥара дьиэтэ уо.д.а.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.