Italia
pajisi di l'Europa dû sud From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Categoria:P37 differente su WikidataCategoria:P38 differente su WikidataCategoria:P78 differente su WikidataCategoria:P85 differente su WikidataCategoria:P395 uguale su WikidataCategoria:P474 uguale su Wikidata
Italia, Talia u Tàlia, (Talianu: Italia); Nomu ufficiali, Ripùbblica Tàliana (Talianu: Repubblica Italiana), è nu statu di l'Europa.
Remove ads
Storia
La storia di l'Italia accuminza cu la storia dî pupulazzioni chi abbitaru li vari tirritori dâ pinìsula e di l'ìsuli nta lu primu millenniu a.C. Tra li cchiù mpurtanti nutamu li Etruschi, li latini, li Galli e li Greci chi agghicaru ntô sud a pàrtiri di l'VIII sèculu avanti cristu. La civilizzazzioni greca prima e rumana ciurìu 'n Italia nzinu â fini dû V sèculu doppu cristu. Lu mediuevu vitti l'Italia nvasa di vari pupulazzioni cussidditti barbari, tra cui l'Ostrogoti e li Vànnali. Li bizzantini tra lu VI e lu X sèculu arrinisceru a cuntrullari vari zoni dû sud ancora sutta nfluenza greca. Ntô IX sèculu l'àrabbi accuminzaru a pigghiari lu cuntrollu dâ Sicilia, dâ Sardegna e di vari àutri tirritori dû sud.

Li longobbardi e li nurmanni foru li prutagunisti dî vicenni italiani dî sèculi X, XI e XII. La cità di Roma, sacchiggiata diversi voti e 'n ruvina doppu la fini di lu mpiru rumanu era la sedi dû papatu, chi cuntrullava direttamenti o ndirettamenti làrichi zoni di l'Italia cintrali. L'Italia ha statu pi sèculi divisa in principati, regni, ducati, chi spissu èranu in mali rapporti ntra di iḍḍi. Versu lu XII sèculu si sviluppanu nta diversi banni li cumuni, e nàsciunu ripùbbrichi assai attivi, comu li ripùbbrichi marinari di Venezzia, Amalfi, Pisa e Genuva. Lu Rinascimentu sinna appoi nu sviluppu culturali assai mpurtanti. E' l'èbbica di Liunardu da Vinci, Michilàncilu Buonarroti, Botticelli, Lurenzu dî Mèdici, Niccolò Macchiavelli e tanti àutri chi dùnanu lustru all'Italia puru fora dû sò tirritoriu.
Lu Regnu d'Italia
Articulu principali Regnu d'Italia.
Ntô 1860, chî Milli, Garibbaldi sbarcau a Marsala, e annittìu lu sud di l'Italia ô regnu di Sardegna. Unificata ntô 1861, L'Italia attrivirsau nu primu perìudu unni era na munarchìa parramintari. Sutta Vittoriu Emanueli III lu primu ministru fu Benitu Mussolini di lu 1922 ô 1943. Mussolini fu la causa di la trasuta di l'Italia ntâ Secunna Guerra Mondiali dû latu di l'Assi chi lijava l'Italia, la Girmania e lu Giappuni.
La guerra si pirdìu, a Mussolini l'ammazzaru pinnènnulu câ testa a pizzuni e ntô 1946 nu referendummi promulgau la Ripùbblica.
L'Italia cuntimpurania
Lu fini dâ guerra e l'allianza stritta cu l'amiricani, purtau grazzi puru ô Pianu Marshall ôn sviluppu econòmicu chi sviluppau tutta la so forza nta l'anni 60 e chi purtau l'Italia a li vèrtici di l'econumìa munniali, na pusizzioni chi manteni oji grazzi ê so nnustri, ô so pòpulu e a l'attrattiva dî so cità, meta di turisti chi vèninu di tuttu lu munnu a miliuna ogni annu.
Remove ads
Giografìa
Italia si sviluppa longu na pinìsula nta lu menzu dû Mari Meditirraniu, e lu sô tirritoriu cumprenni du' ìsuli maggiuri, la Sardigna e la Sicilia e diversi arcipèlachi. Ô nord, lu tirritoriu è dilimitatu di la catina di li Alpi, chi marca la fruntera ccu la Francia, la Svizzira, l'Austria e la Slovenia. La costa est duna ntô Mari Adriaticu e a suddest ntô Mari Joniu. La costa ovest duna ntô Mari Tirrenu. Ô sud la Sicilia chiudi lu tirritoriu ccu lu Canali di Sicilia, ca sparti l'Italia di la Tunisia e di la Libbia.
Li cità cchiù mpurtanti sunnu:
- Roma, la capitali;
- Milanu, cunzidirata comu capitali ecunòmica;
- Napuli, canusciuta pi la cucina, la pizza, la mozzarella, li canzuni e lu Vesuviu;
- Turinu, anticu seggiu di la dinastìa savoia e capitali di la ndustria automobbilìstica;
- Palermu, capitali dû regnu di Sicilia;
- Genuva, cità marinara e patria di Cristofuru Colombu;
- Bulogna, seggiu di la cchiù antica univirsità dû munnu;
- Firenzi capitali dâ cultura;
- Bari;
- Catania; la dècima citati di l'Italia 'n tèrmini di nùmmaru d'abbitanti;
- Vinezzia, capitali di na ripùbblica marinara chi arrivava na vota nzinu a Cipru e parti dû orienti mediu;
- Pisa, capitali di na ripùbblica marinara.
- Tarantu, capitali di la Magna Grecia e seggiu di lu portu cchiù mpurtanti di Talia
- Lecce, capitali munniali di lu baroccu e citati turistica.
Li primi 100 cumuna taliani pi nùmmuru d'abbitanti
Remove ads
Riggiuni
Talìa puru
- Lista di articuli dâ catiguria Italia
- Italia (disambigua) pi autri significati possibbili di Italia
![]() |
Nta Commons s'attròvanu àutri mmàggini rilativi a Italia. |
Albanìa | Andorra | Austria | Azzirbaiggian | Armenia | Belgiu | Bielurussia | Bosnia-Erzegovina | Bulgarìa | Cipru | Croazzia | Danimarca | Estonia | Finlandia | Francia | Girmania | Grecia | Giorgia | Irlanda | Islandia | Italia | Kòssuvu | Lettunia | Liechtenstein | Lituania | Lussimburgu | Malta | Moldavia | Mònacu | Montenegru | Norveggia | Paisi Vasci | Portugallu | Pulonia | Regnu Unitu | Ripùbblica Ceca | Ripubblica Macidonia | Rumanìa | Russia | San Marinu | Serbia | Slovacchia | Slovenia | Spagna | Svezzia | Svìzzira | Turchìa | Ucraina | Unghirìa | Vaticanu
Remove ads
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads