Beogradske kapije

Ovaj članak opisuje objekte u Beogradu koji se nazivaju kapijama, većinom na Beogradskoj tvrđavi.

Zapadna kapija Beograda

Nekadašnje rimske kapije

Ostaci južne kapije Singidunumskog kastruma su pronađeni prilikom adaptacije zgrade Biblioteke grada Beograda, na kraju Knez Mihailove ulice (44°49′12″N, 20°27′12″E). Kapija je bila flankirana kulama, ostaci jedne se nalaze u podrumu biblioteke a druga je bila preko puta ulice u parkiću sa Rakićevom bistom. Na skoro istom mestu se nalazi semafor na kojem šetači čekaju da pređu ulicu i uđu u Kalemegdanski park, na istom mestu gde bi pre par hiljada godina stajali da uđu u rimsko utvrđenje.^[1]

Severozapadna kapija kastruma (prema ušću reka) bila je približno na istom mestu kao današnja Defterdarova kapija^[2]

Kapije na današnjoj tvrđavi

Kapije Gornjeg grada

Sahat kapija, sa Sahat kulom iznad

Ovo su kapije u zidinama Gornjeg grada Beogradske tvrđave. Treba primetiti da kapije koje su funkcionalno povezane, nisu u istoj liniji. Ovim se sprečava direktna upotreba opsadnih sprava na unutrašnjoj kapiji, ako bi bila probijena spoljna.

Sahat kapija

Sahat kula je jugoistočna kapija (prema gradu) na unutrašnjem zidu (44°49′23″N 20°27′2″E), povezana mostom sa Unutrašnjom Stambol kapijom. Mostovi u tvrđavi su bili drveni, da bi se u slučaju napada mogli spaliti. Kapija je nazvana po Sahat Kuli, izgrađenoj u 19. veku, a samu kapiju je u 17. veku izgradio venecijanski inženjer Andrea Kornaro, pa je ponekad nazivaju i Kornarova kapija. Zanimljivo da je Kornaro došao na tvrđavu u vreme austrijske okupacije 1688-90., a zatim prebegao Turcima koji su preoteli tvrđavu i nastavio radove za njihov račun u sledećoj deceniji.^[3]

Defterdarova kapija

Defterdarova kapija

Ova kapija se nalazi u severozapadnim unutrašnjim zidinama (prema ušću Save u Dunav), nasuprot Sahat kapije. Iz Donjeg grada je dostupna strmim stepenicama. Ulazni kompleks je delimično očuvan. Desno od nje, gledano iz Gornjeg grada, nalazi se (suva) Česma Mehmed-paše Sokolovića.

Despotova kapija

Despotova kapija je u severoistočnim unutrašnjim zidinama (prema Dunavu), odmah pored Dizdareve kule sa kojom čini najočuvaniji srednjovekovni deo tvrđave. Izgrađena je u vreme vladavine despota Stefana Lazarevića nad Beogradom 1404-1427. Mostom je povezana sa Zindan Kapijom.

Leopoldova kapija

Leopoldova kapija je spoljna istočna kapija (prema Dunavu, odn. Dorćolu), povezana mostom sa Zindan Kapijom. Izgrađena je oko 1690. i nazvana po austrijskom caru Leopoldu I.

Zindan kapija

Glavni članak: Zindan kapija

Zindan kapija je srednja kapija u pravcu Dunava, karakteristična je po tome što se nalazi između dve okrugle kule. Povezana je sa Despotovom kapijom (iznutra) i Leopoldovom k. (spolja). Izgrađena je sredinom 15. veka. Od 18. veka Turci su je koristili kao tamnicu ("zindan") po čemu je i nazvana.

Unutrašnja Stambol kapija

Unutrašnja Stambol kapija je jugoistočna kapija u spoljnim zidinama, povezana drvenim mostom sa pomenutom Sahat kapijom (u unutrašnjim zidinama). Takođe je nasutim zemljanim (prvobitno takođe drvenim) mostom povezana sa spoljnim ravelinom gde se put račva: levo (gledano od Stambol k.) je Spoljna Stambol kapija a desno je Karađorđeva. Unutrašnja Stambol-kapija je izgrađena oko 1750. i nazvana je po Istanbulu (Stambolu), jer se nalazila u produžetku Carigradskog druma.

Karađorđeva kapija

Karađorđeva kapija

Ovo je južna kapija ravelina. Izgrađena je u 18. veku, a nazvana je po Karađorđu, koji je prošao kroz nju prilikom zauzimanja tvrđave 1806. Nakon povratka Turaka 1813. zazidana je kako ne bi poslužila nekom novom Karađorđu. Ponovo je otvorena tek nakon Drugog svetskog rata.

Spoljašnja Stambol kapija

Ovo je istočna kapija ravelina (sa suprotne strane u odnosu na Karađorđevu), kroz nju se prolazi idući Carigradskim drumom prema Unutrašnjoj Stambol kapiji. Izgrađena je tokom 1840-60.

Kralj kapija

Kralj kapija

Kralj-kapija je jugozapadna kapija unutrašnjih zidina (prema Savi), na suprotnom kraju od Despotove kapije. Do kapije se silazi kratkim stepeništem koje prolazi pored Rimskog bunara. Sa ostatkom grada je povezuje most. Izgrađena je oko 1725 (položaj 44°49′22″N 20°26′52″E).

Gvozdena (Demir) kapija

Sada zazidana kapija, ispod Zavoda za zaštitu spomenika, prema Rimskom bunaru (poznata i kao Kornarova kapija?).

Južna kapija

Južna kapija je postojala levo od Sahat kapije (gledano iz pravca Un. Stambol kapije, odn grada). Poticala je iz srednjeg veka, zatvorena je nakon izgradnje Sahat kapije, danas služi kao muzej.

Kapije Donjeg grada

Mračna kapija

Mračna kapija se nalazi na savskoj strani Donjeg grada (44°49′19″N 20°26′49″E). Kapija i okolni kompleks su značajno renovirani 2007-08.

Kapija Karla VI

Glavni članak: Kapija Karla VI

Kapija Karla VI je izgrađena 1736, u vreme austrijske okupacije, kao slavoluk tadašnjeg habzburškog vladara Karla VI. Ona je jedna od retkih barkoknih građevina u Beogradu.

Pristanišna kapija

Pristanišna kapija
44°49′39″N 20°26′58″E

Glavni ulazak u beogradsku luku u tursko doba, istočno od Kule Nebojše.

Vodene kapije

Postoje i dve Vodene kapije. Jedna se nalazi na 44°49′28″N 20°26′45″E, na zapadnom bedemu Donjeg grada; druga, koja se koristi i danas, je na 44°49′36″N 20°26′49″E, tj. na severnom bedemu, sa druge strane Nebojše kule u odnosu na Pristanišnu kapiju.

Vidin kapija

Istočna kapija Donjeg grada (prema Dorćolu), izgrađena u 18. veku, tokom austrijskih proširenja. Prvobitna je bila flankirana s dve kule (kao Zindan kapija), ali su je Nemci 1944. digli u vazduh.^[4]

Kapije u šancu

Šanac je opasivao Varoš (srpsku i tursku), koja se prostirala oko tvrđave i zauzimala dobar deo današnje opštine Stari Grad. Sa rušenjem šanca, posle oslobođenja od Turaka, nestale su i one.

Sava kapija

Spomen ploča koja označava mesto Sava kapije

Sava kapija je bila južna kapija Varoši. Kada su ustanici 1806. napali Beograd, ušli su upravo kroz ovu kapiju, nakon što su je otvorili Uzun Mirko i Ostoja Konda. Danas njen položaj označava spomen-ploča (44°49′6″N 20°26′58″E).

Stambol kapija

Zastrašujuća Stambol kapija se nalazila na Carigradskom drumu, okrenuta ostatku današnjeg grada, na današnjem mestu Narodnog pozorišta (44°48′59″N 20°27′37″E). Izgrađena je tokom austrijske okupacije 1717-39, Turci su je kasnije koristili kao mesto za javna pogubljenja i izlaganje pogubljenih. Kao simbol turske opresije, srušena je 1866.

Vidin kapija

Istočna kapija Varoši se zvala Vidin kapija, nalazila se kod današnje Prve beogradske gimnazije, na čijoj se zgradi nalazi spomen-ploča (44°49′14″N 20°27′55″E).

Moderne „kapije“

Istočna kapija Beograda

Istočna kapija Beograda

Istočna kapija Beograda je kompleks tri stambena nebodera, nadaleko vidljiv na prilazu Beogradu autoputem E75. Nalazi se u naselju Konjarnik, na 44°47′3″N 20°30′44″E.

Zapadna kapija Beograda

Glavni članak: Zapadna kapija Beograda

Zapadna kapija Beograda je neboder na 44°49′13″N 20°24′17″E, nadaleko vidljiv. Građen je u vidu dve kule povezane mostom, tako da izgleda kao vrata, ali putevi (E75, E70) prolaze pored njega, a ne ispod.