Bratstvo i jedinstvo

Bratstvo i jedinstvo^[2] je bila borbena parola Komunističke partije Jugoslavije, skovana tokom Narodnooslobodilačke borbe.^[3]

Omladinske radne akcije su imale ulogu u izgradnji drugarstva među mladim Jugoslovenima.^[1]

Tokom rata, politika bratstva i jedinstva je imala funkciju ujedinjenja naroda Jugoslavije protiv fašističkog okupatora, koji je nametao politiku "zavadi pa vladaj".

U periodu SFRJ bratstvo i jedinstvo je postalo zvanična državna politika. Politika „bratstva i jedinstva「 je doprinela međusobnom uvažavanju, smanjenju etničke distance među stanovništvom i razvijanju osećanja solidarnosti i empatije.^[4]

Drugi svetski rat

Glavni članak: Narodnooslobodilački pokret Jugoslavije

U borbi je kovana domovina slobode i bratstva ("Dans le combat ils forgent une patrie libre et fraternelle"), detalj sa izložbe u savezničkom centru u Alžiru 8. II 1945.

Partizani u oslobođenom Kičevu septembra 1943. Na transparentu piše: "Da živi bratstvo makedonskog i albanskog naroda."

Fašističke sile Osovine su nakon okupacije Jugoslavije vodili politiku zavadi, pa vladaj kojom su huškali pojedine narode Jugoslavije jedne protiv drugih, radi lakšeg održavanja sistema okupacije. Komunistička partija Jugoslavije se na samom početku rata odlučno suprotstavila ovoj politici, usvojanjem Rezolucije Majskog savjetovanja KPJ:

»Pred Komunističkom partijom Hrvatske stoji velika i časna zadaća da organizuje i vodi najodlučniju borbu protiv raspirivanja nacionalne mržnje između Srba i Hrvata i Slovenaca, da radi neumorno na bratstvu i slozi hrvatskog i srpskog naroda, da ujedinjuje te narode u borbi protiv okupatora i šake uzurpatora... protiv raspirivanja nacionalne mržnje, a za bratstvo naroda Jugoslavije...«^[5]

Već od prvih dana ustanka u Hrvatskoj 27. jula 1941. godine, komunisti su snažno uticali da to ne bude početak rata između Srba i Hrvata, već početak antifašističke borbe svih naroda:

Zaklinjem se da ću se u nemilosrdnoj borbi protiv ustaških razbojnika čuvati i kaniti svakog samovoljnog ispada i osvećivanja nad mirnim stanovništvom, ženama i djecom, ma kakve vjere i narodnosti bili; zaklinjem se da ću svagdje i uvijek zastupati misao bratstva i zajedničke borbe Srba, Hrvata i Muslimana za čišćenje moje zemlje od zajedničkog neprijatelja, protiv fašističkog okupatora i domaćih izdajica i plaćenika, bili oni iz srpskih, hrvatskih ili muslimanskih redova.^[6]

– Iz partizanske zakletve, koju je sastavio Marko Orešković, jedan od organizatora ustanka u Lici

Isticanjem da je borba opštejugoslovenska i antifašistička, komunisti su jasno iskazali da je obnova Jugoslavije ravnopravnih naroda okosnica njihove strategije.^[7] Oni su antitezom nacionalističkim politikama i usmeravanjem borbe protiv okupatora sprečili da se oslobodilački rat ne pretvori u strahoviti rat Srba i Hrvata do istrebljenja.^[7] KPJ se od početka isprečila protiv bratoubilaštva, kao strategije koju inspirišu okupatori, stavom da nema narodnooslobodilačke borbe ukoliko ona ne prevazilazi nacionalne obračune.^[7]

Veliki narodni zbor povodom oslobođenja Bihaća 1942. godine na kome je govorio Tito.

Mi ćemo biti sijači bratstva među narodima. Kada budemo prolazili kroz nove zemlje, kad budemo dolazili u dodir sa ljudima drugih običaja, oni će možda biti nepovjerljivi prema nama, jer nas još nisu vidjeli na djelu i nisu čuli našu riječ. Vi ćete svojim držanjem i ubjeđivanjem pokazati da ste vojska novog kova, vi ćete tako steći povjerenje i razviti zastavu slobode i u krajevima koji je još nisu razvili.^[8]

– Josip Broz Tito, iz govora pred novoosnovanom 4. proleterskom brigadom 17. lipnja 1942. u Ljubini, istočna Bosna.

Na maršu kroz etnički mešovite oblasti, gde su jedni za drugima divljali ustaše, četnici i okupacione trupe, sve više očajnika pridruživalo se Narodnooslobodilačkoj vojsci, pre svega iz redova progonjenih Srba. Tito je, sloganom 』bratstvo i jedinstvo』 pridobio i deo onih Hrvata i Muslimana koji su ranije imali rezerve i pripadali nacionalnim partijama koje nisu verovale komunistima. Tako je „bratstvo i jedinstvo「 postalo egzistencijalna formula za sve narode.^[9]

Komunisti su uticali na to da ustanak u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj ne postane međuetnički sukob, nego organizovana borba protiv ustaša i okupatora.^[7] Naspram nacionalističke politike svih zaraćenih strana, partizani su zastupali bratstvo i jedinstvo naroda Jugoslavije. Sprečavali su međuetničke sukobe u nacionalno mješovitim krajevima Hrvatske te Bosne i Hercegovine. Na jednoj strani, sprečavali su pokolje srpskog stanovništva, a na drugoj, onemogućili su da srpske ustaničke mase započnu odmazdu protiv Hrvata i Muslimana. Posledice ove politike bile su od velikog značaja za pobedu Narodnooslobodilačke borbe.^[7]

Period SFRJ

Po završetku rata postao je jedan od od gesla SFR Jugoslavije. Izraz je trebao opisivati bratski odnos između svih naroda i narodnosti u Jugoslaviji, kao i jednakost svih građana u socijalizmu. Najčešće je citiran Josip Broz Tito, koji je jednom prilikom izjavio:

Čuvajte bratstvo i jedinstvo kao zjenicu oka svoga.

– Josip Broz Tito

Za "osobite zasluge u širenju bratstva među narodima i narodnostima, u stvaranju i razvijanju političkog i moralnog jedinstva naroda" dodjeljivao se i Orden bratstva i jedinstva u dva stupnja, kojeg je ustanovio Josip Broz Tito 15. kolovoza 1943. Također, diljem Jugoslavije, "Bratstvo i jedinstvo" je bilo ime mnogih škola, tvornica, folklornih i sportskih društava, te je po njemu nazvan Autoput Bratstvo i jedinstvo koji spaja Ljubljanu, Zagreb, Beograd i Skoplje.

Postjugoslovenski period

"Čuvajmo bratstvo i jedinstvo, kao zjenicu oka svoga", natpis u Mostaru.

Nakon raspada zajedničke države, bratstvo-jedinstvo je prestalo da bude jedna od vladajućih političkih vrednosti, kako to aforistički zapaža Lazar Manojlović:

Umjesto bratstva i jedinstva nova vlast se izborila za bijedu i samoubistva.^[10]

– Lazar Manojlović

Izraz Bratstvo i jedinstvo je hrvatski reper El Bahattee iskoristio kao naslov istoimene pjesme na albumu Svaki pas ima svoj dan, u kome kroz ironiju iskazuje svoje zgražanje nad sve većom količinom nasilja između navijačkih grupa Bad Blue Boysa i Torcide, odnosno Zagrepčana i Splićana.^[11]

Filozof Slavoj Žižek ocenjuje da je bosanskim protestima 2014. godine moto bratstva i jedinstva dobio novi život:

Ukratko, radi se o pobuni protiv nacionalističke elite. Ljudi u Bosni su konačno shvatili ko im je pravi neprijatelj. Nisu to druge etničke grupe već njihovi lideri koji se pretvaraju da ih štite od tih grupa. Kao da je stari Titov moto o bratstvu i jedinstvu dobio novi život.^[12]

– Slavoj Žižek

Kritike

Neki kritičari tvrde da su u doba "Bratstva i jedinstva" Hrvati navodno amnestirani zločina genocida nad Srbima.^[13]

Također, osobe koje su politički odstupale od zvanične ideologije bratstva i jedinstva i propovedale nacionalizam, jugoslavenski režim je zbog „napada na bratstvo i jedinstvo「 osuđivao na dugogodišnje kazne, kao primjerice Aliju Izetbegovića, Franju Tuđmana, Vojislava Šešelja, Marka Veselicu, Brunu Bušića i brojne druge.