Edisonada

Edisonada je žanr fiktivnih priča o briljantnom mladom izumitelju i njegovim izumima, od kojih bi se mnogi danas klasifikovali kao naučna fantastika. Taj podžanr je nastao u viktorijanskom i edvardijanskom dobu i dostigao je vrhunac popularnosti krajem 19. i početkom 20. vijeka.^[1] Drugi srodni termini za fikciju ovog tipa uključuju naučne romanse. Termin su uveli 1993. godine John Clute u svojoj i Peter Nicholls knjizi Enciklopedija naučne fantastike. To je eponim, nazvan po poznatom izumitelju Thomasu Edisonu, nastao na isti način na koji je termin "Robinzonada" nastao od Robinsona Crusoea.

Naslovnica knjige Edisonovo osvajanje Marsa (1898; ilustracija G. Y. Kauffman) autora Garretta P. Servissa, neovlaštenog nastavka Wellsovog Rata svjetova u kojem protagonist Tom Edison uzvraća udarac Marsovcima na njihovoj planeti

Historija

Obično prvo objavljene u jeftino štampanim romanima za 10 centi, većina takvih priča napisana je kako bi se svidjele mladim dječacima. Formula edisonade nastala je kao rezultat fascinacije inženjerstvom i tehnologijom koja se pojavila krajem 19. stoljeća i derivat je postojeće formule robinzonade.

Clute definira tu riječ u svojoj knjizi:

Kako se ovdje koristi, termin "edisonada" - izveden od Thomasa Alve Edisona (1847–1931) na isti način na koji je "robinzonada" izvedena od Robinsona Crusoea - može se shvatiti kao opis bilo koje priče koja prikazuje mladog američkog muškog izumitelja, junaka, koji koristi svoju domišljatost da se izvuče iz teških situacija i koji se na taj način spašava od stranih tlačitelja.^[2]

i on ju ponovo definira u kolumni koja se odnosi na "Plutonski teror" (en. "The Plutonian Terror") Jacka Williamsona napisan 1933. godine:

To je edisonada, paradigmatska vrsta naučne fantastike u kojoj hrabri mladi izumitelj stvara alat ili oružje (ili oboje) koje mu omogućava da spasi djevojku i svoju naciju (Ameriku) i svijet od neke prijetnje, bilo da su to stranci, zli naučnici ili vanzemaljci; i dobija djevojku; i obogaćuje se.^[3]

Jedna od čestih tema u edisonadama bilo je istraživanje malo poznatih, "neukroćenih" dijelova svijeta. U toj mjeri, priče su odražavale tadašnje doba istraživanja i kolonizacije velikih razmjera.

Primjeri

• Najraniji primjer žanra, kako je izražen u književnosti za mlade, smatra se djelo Parobrod s prerija Edwarda S. Ellisa (1868), u kojem se pojavljuje izmišljeni izumitelj Johnny Brainerd.^[4]
• Serija o Franku Readeu prvi put se pojavila 1876. godine, a napisao ju je Harold Cohen (1854–1927) pod pseudonimima Harry Enton i "Noname". Prva je bila "Frank Reade i njegov parobrod s ravnica". Nakon četiri naslova, serija je nastavljena kao avanture Franka Readea Jr., koje je napisao vrlo produktivni autor dječje književnosti Luis Senarens kao "Noname".^[5]
• U romanu Augustea Villiersa de l'Isle-Adama iz 1886. godine, Buduća Eva, Thomas Edison dobija zadatak da konstruiše ženskog androida.
• Serija priča u kojima se pojavljuje "Tom Edison, Jr." autora Philipa Readea objavljena je između 1891. i 1892. godine. Priča "Tom Edisonova električna mazga, ili, Hrkljivo čudo ravnica" (1892) je parodija ranije serije o Franku Readeu.^[6]
• Serijal o Jacku Wrightu kreirao je i napisao Luis Senarens. Lik se prvi put pojavio 1891. godine i bio je tema 121 priče.^[5]
• Sam Thomas Edison bio je glavni lik u djelu Edison's Conquest of Mars autora Garretta P. Servissa (1898), nastavku djela Fighters from Mars (u obliku osvetničke fantazije), neautoriziranoj i izmijenjenoj adaptaciji Wellsovog djela Rat svjetova. Još jedan stvarni i poznati izumitelj koji se pojavio u jednoj od priča bio je Nikola Tesla u djelu To Mars With Tesla; ili, the Mistery of the Hidden World.
• Pet priča o liku iz Edisonovog romana po imenu Electric Bob objavljeno je 1893. godine, a napisao ih je Robert T. Toombs,^[7] što je žanru dodalo dašak duhovitosti i neobičnosti.^[8]
• Originalna serija dječjih romana Toma Swifta nastavak je tog žanra u dječjim romanima koji su uslijedili nakon jeftino štampanih romana.
• Ševa svemira, koja se smatra prvom svemirskom operom, počinje kao edisonada prije prelaska u žanr romana.
• A Pause in Space-Time autora naučne fantastike Laurencea Dahnersa moderna je edisonada o siromašnom, ali matematički briljantnom studentu koji izumljuje način da zaustavi vrijeme u malim, prenosivim dijelovima svemira.

Povezano

• Thomas Edison u popularnoj kulturi
• Ludi naučnik, sličan koncept koji predstavlja lika koji je brilijantan naučnik sa izopačenim umom