H5N1

H5N1 je podtip virusa Influenza A i uzročnik je ptičjeg gripa, virusnog oboljenja pandemijskih razmera koje se prenosi na mnoge vrste uključujući i čoveka.^[1] Stručnjaci veruju da virus poseduje sposobnost mutacije u oblik koji se lako prenosi među ljudima. Sam naziv H5N1 se odnosi na podtipove antigena koji su prisutni na površini virusa: hemaglutinin 5 i neuraminidaza 1.^[2][3]

Virus H5N1 pod elektronskim mikroskopom

Virus H5N1 - uvećanje 150.000 puta

Virus je ispočetka uočen kao uzročnik endemske zaraze milionskih populacija živine jugoistočne Azije, da bi do danas, zahvaljujući svojstvu brzog prenosa, postao široko rasprostranjen među brojnim drugim vrstama ptica. U istoriji su slučajevi zaraze češće beleženi u gusto naseljenim sredinama u kojima zajedno žive ljudi i životinje-prenosnici. Vodene ptice selice (labudovi, divlje patke i guske) su očigledni prirodni, a domaća perad neposredni prenosnik zaraze.

H5N1 je antigenskim tokom mutirao u desetine visokopatogenih varijacija koje sve pripadaju dominantnom genotipu Z. Taj endemski genotip se pojavio 2002. iz ranije poznatog visoko patogenog genotipa. Kod ptica je epizoogeno prvi put pronađen u Kini 1996, a kod čoveka u Hongkongu 1997, pa se razlikuju dva genska kladona od kojih se jedan lakše prenosi na čoveka i predstavlja opasnost.

Mutirane varijacije od kojih obolevaju ostale vrste životinja, nisu nužno opasne za ljude (većina obolelih pojedinaca je bila u direktnom kontaktu sa zaraženim pticama). Panzoogeno (bolest koja zahvata životinje različitih vrsta na određenom području) širenje je zaustavljeno uništavanjem čitavih populacija domaće živine koje su prebivale na istoj teritoriji.

S obzirom da nisu poznati svi slučajevi infekcije virusom H5N1 iz pređašnjih pandemija gripa, smrtnost se može samo predviđati na 2,5-5% ukupne populacije. Najgori scenario u slučaju nove pandemije ukazuje na direktnu smrt oko 150 miliona ljudi. Ostali podtipovi virusa ptičjeg gripa, potvrđeni kod čoveka i poređani prema broju smrtnih slučajeva, su: H1N1 uzročnik „španskog gripa「, H2N2 uzročnik „azijskog gripa「, H3N2 izuzetno otporni uzročnik „hongkonškog gripa「, H7N7, H1N2 ili „svinjski grip「 – endemski patogen kod ljudi i svinja, H9N2, H7N2, H7N3, H10N7.

Građa virusa

3D model virusa

Virusi su vrsta mikroskopskih parazita koja inficira ćelije živih organizama. Orthomyxoviridae su porodica RNK virusa, koja obuhvata uzročnike gripa i parazite. Sadrže 7 do 8 delova linearnog jednostruko zavijenog molekula RNK.

Influenza A virusi su rod virusa ptičjeg gripa koji sadrži 10 gena:

• HA kodira hemaglutinin, antigenski glikoprotein na površini virusa koji stvaranjem produžetaka omogućava njegovo vezanje za zaraženu ćeliju.
• NA kodira neuraminidazu, enzim koji se veže za površinu virusa kako bi pomagao u otpuštanju novostvorenih čestica iz ćelije-domaćina.
• M kodira matične proteine i, uz prethodna dva proteina, stvara virusnu kapsidu. M1 se veže na virusu RNK, a M2 stvara membranski kanal i tako otpušta sadržaj virusa u ćeliju.
• NP kodira nukleoprotein.
• NS kodira dva nestrukturalna proteina koji su nositelji patogenih obeležja. NS1 omogućava ćelijski transport i translaciju RNK, pa se smatra odgovornim za citokinski odgovor protiv makrofaga.
• PA, PB1 i PB2 kodiraju proteine koji su glavne sastavnice virusne polimeraze (potrebne za replikaciju), osim PB1-F2 koji je i značajan činilac patogenosti.

Antivirusni lekovi su se otkrili upravo proučavanjem uloge esencijalnih virusnih proteina, hemaglutinina, neuraminidaze i M2, vršeći svoju funkciju na istom principu na kojem se protiv virusa bore antitela, koja proizvodi imunski sistem obolelih.

Širenje zaraze i simptomi

Zaražene ptice H5N1 prenose slinom, sekretom iz nosa i fecesom. Ostale ptice se mogu zaraziti direktnim kontaktom sa sekretom ili površinom koja je kontaminirana zaraženom materijom.

Uloga ptica selica u širenju visokopatogenog ptičjeg gripa nije u potpunosti razjašnjena. Divlje ptice iz reda plovuša (divlje patke, divlje guske i labudovi) se smatraju prirodnim rezervoarom za sve Influenza A viruse. One verovatno već vekovima asimptomatski nose viruse influence. Poznato je da su one nosioci i H5 i H7 podtipova virusa, ali uglavnom u niskopatogenoj formi. Određeni dokazi ukazuju da ptice selice mogu da unesu niskopatogene H5 i H7 viruse u jata živine, koji zatim prelaze u visokopatogeni oblik.

S obzirom da pripadaju istoj porodici virusa, simptomi obolevanja od H5N1 kod zaraženih osoba ispočetka liče na simptome običnog gripa, uključujući: temperaturu, kašalj, grlobolju, mišićnu iscrpljenost. Vremenom se kod ozbiljnijih slučajeva kao mogući uzrok smrti pojavljuje i upala pluća i smetnje u respiratornom sistemu (višestruke [[infekcija|infekcije] pluća, ožiljci i rupe u plućnom tkivu, uvećani limfni čvorovi).

Prevencija

Dosadašnja iskustva u dokumentovanim epidemijama ukazuju da brzo i sinhronizovano uništavanje rezervoara infekcije (ptica) redukuje brzinu prenosa u humanu populaciju, čime je bio izbegnut i rizik interhumanog prenosa ovog oboljenja. Vakcinacija osoba koje rade sa inficiranom živinom, primenom postojeće aktuelne vakcine cirkulirajućeg soja virusa influence u humanoj populaciji, kao i primena antivirusne terapije se dokazala kao efektivna mera u dosadašnjim epidemijama.

SZO sa svojim partnerima intenzivirala je aktivnosti koje su usmerne u tri pravca:

• redukovanje obolevanja i smrtnosti u humanoj populaciji izazvanih ptičjom influencom H5N1,
• hitno redukovanje preduslova za otpočinjanje nove pandemije influence,
• hitno iniciranje neophodnih internacionalnih i nacionalnih istraživanja.

Imunizacija ciljnih grupa

• Sve osobe koje bi bile u kontaktu sa živinom ili farmama živine, koje su suspektne ili za koje se zna da su inficirane ptičjom influencom H5N1, posebno one koje rade na klanici i tranžiranju živine i one koje žive i rade na tim farmama.
• Zdravstveni radnici koji obavljaju dnevnu negu osobe za koju se zna ili kod koje je potvrđen slučaj influence izazvan H5N1 virusom.
• Zdravstveni radnici koji rade na odeljenjima za hitnu medicinsku pomoć u oblastima gde je potvrđeno epizoogeno javljanje influence H5N1 kod ptica.

Epidemije

H5N1 u svetu
	→  Zemlje u kojima su živina i divlje ptice uginule od virusa
	→  Zemlje u kojima su, pored navedenih, i ljudi stradali od virusa

Dosadašnja istraživanja ukazuju da virus niske patogenosti, nakon cirkulacije u kratkom vremenskom periodu u populaciji živine, može da mutira u visoko patogene forme. Primeri su:

• epidemija tokom 1983-1984. godine u SAD, uzrokovana H5N2 virusom koji je inicijalno bio niske patogenosti, a koji je unutar 6 meseci trajanja epidemije doveo do smrtnosti od 90% (uništeno više od 17 miliona ptica),
• epidemija od 1999. do 2001. godine u SAD, uzrokovana H7N1 virusom koji je inicijalno bio niske patogenosti, a koji je unutar 9 meseci trajanja epidemije doveo do visoke smrtnosti (uništeno više od 13 miliona ptica),
• epidemija u Meksiku koja je započela 1992. godine i koja je evoluirala u formu sa visokom smrtnosti, a koja je stavljena pod kontrolu tek 1995. godine.

Rasprostranjenost

Istraživanja koja se sprovode od 1997. godine samo prate evolucionu moć ovih virusa koji menjaju svoju antigeničnost i mutiraju grupe gena, šireći opseg ugroženih ptica-domaćina, patogeničnost sistemskih infekcija sisara i vlastitu stabilnost u okolini.

Terminologija

Svaki izolat virusa pronađen bilo gde na svetu dobija svoju jedinstvenu oznaku, kao npr. A/chicken/Nakorn-Patom/Thailand/CU-K2/04(H5N1):

• A označava o kojoj vrsti virusa influence se radi (A, B ili C),
• chicken (u prevodu kokoška) se odnosi na vrstu iz koje je virus izolovan,
• Nakorn-Patom/Thailand označava mesto na kome je pronađen,
• CU-K2 je oznaka po kojoj se on razlikuje od drugih izolata pronađenih na istom području,
• 04 predstavlja 2004. godinu,
• H5 se odnosi na peti od nekoliko poznatih tipova proteina hemaglutinina i
• N1 se odnosi na prvi od nekoliko poznatih tipova proteina neuraminidaze.

Neki drugi primeri: A/duck/Hong Kong/308/78(H5N3); A/avian/NY/01(H5N2); A/Chicken/Mexico/31381-3/94(H5N2) i A/shoveler/Egypt/03(H5N2).