Katastrofa space shuttlea Challenger

Katastrofa Spejs-šatla „Challenger” (engl. ’Space Shuttle Challenger disaster’) bila je fatalna nesreća u SAD-u. Svemirski program je bio nazvan Challenger (izgovor: čelendžer; doslovni prijevod: izazivač). Nesreća se desila 28. januara 1986. godine, kada je spejs-šatl poznat kao ’OV-099’ eksplodirao u letu, pri čemu je stradalo svih sedam članova posade. Ovo je bila prva fatalna nesreća američke misije sa već lansiranim šatlom. Oznaka misije je bila ’STS-51-L’ i predstavljala je deseti let orbitera 'Challenger' i dvadeset peti let sa posadom spejs-šatla. Posada se bavila komunikacijskim satelitom i proučavala je Helijev komet (bili su u orbiti). Letjelica se raspala (dezintegrisala) nad Atlantikom, kod obale Kanjaveral (Florida), u 11 sati i 39 minuta EST odnosno 16 sati i 39 minuta UTC.^[1]

Katastrofa
Spejs-šatla
„Challenger”

Šatl kratko nakon eksplozije
Orig. naziv	Space Shuttle Challenger disaster
Datum	28. 1. 1986; prije 39 godina (1986-01-28)
Vrijeme	11:39:13 EST (16:39:13 UTC)
Lokacija	Atlantski okean, kod obale Floride 28°38′24″N 80°16′48″W
Uzrok	pucanje O-prstena u desnom SRB-u
Ishod	nerad na misiji gotovo tri godine, period tokom kojeg su implementirane razne sigurnosne mjere (kao što je redizajn SRB-a ili nova politika za menadžment donošenja odluka za naredna lansiranja)
Umrli	Frensis Skobi, komandir Majkl Smit, pilot Ronald Mekner, specijalist misije Elison Onizuka, specijalist misije Džudit Resnik, specijalistica misije Gregori Džarvis, specijalist ’payload’-a Krista Mekolif, specijalistica ’payload’-a i predavačica
Traženi	Komisija Rodžers

Nesreću je izazvala greška na dva O-prstena (spojeni zaptivači) viška, na desnoj strani šatlovog ’solidnog raketnog bustera’ (akronim: SRB). Najniže temperature pri lansiranju smanjile su elastičnost gumenih O-prstena, smanjujući mogućnost zaptivanja spojeva. Prsteni s greškom izazvali su otptivanje kratko nakon odvajanja/polijetanja, što je omogućilo curenje gasu pod pritiskom iz unutrašnjosti SRB-a i gorenje zida susjednog ’eksternalnog gorivnog tanka’ (vanjski spremnik ili posuda za gorivo). Ovo je dovelo do separacije ili odvajanja desnostranog SRB-ovog ’aft-atačmenta’ i strukturalni neuspjeh eksternalnog tanka. Poslijedi eksplozije, orbiter, koji je uključivao kompartman s posadom, raspao se djelovanjem (dejstvom) aerodinamičkih sila otpora; kompartman s posadom i mnogi drugi fragmenti letjelice spašeni su s okeanskog dna nakon tromjesečne potrage (search-and-recovery operation, operacija traženja i obnavljanja). Tačan tajming smrti posade je nepoznat; nekoliko članova posade, poznato je, preživjelo je inicijalni raspad svemirske letjelice. Po dizajnu, orbiter nije imao sistem za bjekstvo, a udar kompartmana s posadom pri terminalnoj brzini na površinu okeanskog dna bio je prejak za preživjeti.

Nesreća je rezultovala tridesetdvomjesečnim prekidom u programu. Tadašnji predsjednik SAD-a Ronald Regan učestvovao je u osnivanju Komisije Rodžers za istraživanje nesreće. Komisija je kritikovala NASA-inu organizacionu kulturu i procese donošenja odluka koji su doveli do nesreće. Testni podaci od najranije 1977. godine otkrili su potencijalno katastrofalnu grešku kod O-prstenova SRB-a. Pravi problem u NASA-i nisu mogli da otkriju. Menadžeri NASA-e takođe su odbacili upozorenja od inžinjera o opasnostima lansiranja na niskim temperaturama i nisu izvijestili o ovim tehničkim propustima svojim nadređenima. Kao rezultat nesreće, NASA je osnovala Ured za bezbjednost, pouzdanost i osiguravanje kvaliteta (engl. Office of Safety, Reliability and Quality Assurance); cilj je bio ukazivanje na potrebu za boljom bezbjednosnom organizacijom. Komercijalni sateliti bili bi lansirani na ELV-ovima, umjesto sa orbiterom s posadom. Radi zamjenjivanja 'Challenger'-a, pravljenje novog, ’OV-105’, odobreno je 1987. godine i novi orbiter prvi put je poletio 1992. godine. Kasnije, misije šatla lansirane su s redizajniranim SRB-ovima i posada je nosila odjela pod pritiskom tokom boravka van atmosfere.