Materijalizam

Materijalizam je filozofski pravac koji materiju (stvar) smatra osnovom svega. Riječ je grčkog podrijetla. Suprotno materijalizmu je idealizam. Popularna definicija materijalizma se tumači kao pohlepa ka materijalnim stvarima (objektima od velike materijalne vrijednosti) te se obično koristi kao suprotnost razumjevanju da su duhovne i nematerijalne vrijednosti značajnije od materijalnih.

Materijalizam je forma filozofskog monizma koji smatra da je materija fundamentalna supstanca u prirodi, i da su sve stvari, uključujući mentalne aspekte i svest, rezultati materijalnih interakcija. U kontrastu sa idealizmom, materijalizam priznaje primat materijala, a ne svesti. To znači da materijal postoji pre svesti, da materijal kreira i određuje svest, a ne obrnuto. Materijalisti smatraju da je materijal ultimatno mesto porekla postojećeg sveta, i oni teže objašnjavanju sveta putem materijalističkog razmišljanja.

Materijalističke teorije se prevashodno dele u tri grupe. Naivni materijalizam identifikuje materijalni svet sa specifičnim elementima (vatra, voda, metal, zemlja ...). Metafizički materijalizam ispituje zasebne delove sveta kao statička, izolovana okruženja. Dijalektički materijalizam prilagođava Hegelijansku dijalektiku materijalizma, ispitujući delove sveta u njihovim međusobnim odnosima unutar dinamičkog okruženja.

Materijalizam je blisko srodan sa fizikalizmom, stanovištem da je sve što postoji ultimativno fizičko. Filozofski fizikalizam je evoluirao iz materijalizma sa otkrićima fizičkih nauka da bi se inkorporirala sofistikovanija shvatanja fizikalnosti od same obične materije, kao što su: vreme-prostor, fizičke energije i sile, tamna materija, itd. Stoga je neki preferentno koriste termin „fizikalizam” u odnosu na „materijalizam”, dok drugi koriste termine kao sinonime.

Filozofije u kontradiktornosti materijalizmom ili fizikalizmom obuhvataju idealizam, pluralizam, dualizam, i druge forme monizma.

Materijalizam je filozofski pravac koji materiju smatra osnovom svega. Tvorac marksističke ideologije, Karl Marks, tumačio je svet i zakone u njemu tako što je materijalističke uslove života istakao kao pokretače svetske istorije. Zbog toga se njegovo učenje naziva materijalističko. Suprotno materijalizmu je idealizam. Popularna definicija materijalizma se tumači kao pohlepa ka materijalnim stvarima (objektima od velike materijalne vrednosti) te se obično koristi kao suprotnost razumevanju da su duhovne i nematerijalne vrednosti značajnije od materijalnih.

Pregled

Rene Dekart

Materijalizam pripada klasi monističkih ontologija. Kao takav, on se razlikuje od ontoloških teorija baziranih na dualizmu ili pluralizmu. Za jednostavna objašnjenja fenomenske realnosti, materijalizam bi bio u kontrastu sa idealizmom, neutralnim monizmom, i spiritualizmom.

Uprkos velikog broja filozofskih škola i suptilnim nijansama između mnogih,^[1][2][3] za sve filozofe se kaže da spadaju u jednu od dve primarne kategorije, koje su definisane u kontrastu jedna s drugom: idealizam i materijalizam. Osnovni predlog ove dve kategorije odnosi se na prirodu stvarnosti, a primarna razlika između njih je način na koji odgovaraju na dva osnovna pitanja: „od čega se stvarnost sastoji?” i „od čega potiče?” Za idealiste, duh ili um ili objekti uma (ideje) su primarni, a materija je sekundarna. Materijalistima, materija je primarna, a um ili duh su sekundarni, proizvod materije koji deluje na materiju.^[3]

Materijalističko gledište je verovatno najbolje shvaćeno u smislu njegove opozicije istorijskim doktrinama nematerijalne supstance primenjene na um, poput one koju je koncipirao Rene Dekart. Međutim, sam po sebi materijalizam ne kaže ništa o tome kako materijalna supstanca treba da bude karakterisana. U praksi, on je često poprimao jedan od varijeteta fizikalizma.

Materijalizam se često asocira sa redukcionizmom, prema kome su objekti ili fenomeni individualizovani na jednom nivou opisa, ako su oni izvorni, onda moraju biti objašnjivi u smislu predmeta ili pojava na nekom drugom nivou opisa - tipično na nižem nivou. Nereduktivni materijalizam eksplicitno odbacuje ovaj stav, i uzima da je materijalna konstitucija svih činilaca konzistentna sa postojanjem realnih objekata, svojstava, ili fenomena koji nisu objašnjivi u smislu kanonički korištenih termina za osnovne konstituente materijala. Džeri Fodor je uticajno zastupao ovaj stav, prema kome su empirijski zakoni i objašnjenja u „specijalnim naukama” poput psihologije ili geologije nevidljivi sa perspektive bazične fizike. Znatna količina energične literature je nastala oko relacije između ovih stavova.

Moderni filozofski materijalisti produžavaju definiciju drugih naučno uočljivih entiteta kao što su energija, sile, i zakrivljenost prostora. Međutim filozofi kao što je Meri Midgli sugerišu da je koncept „materije” nedostižan i slabo definisan.^[4]

Materijalizam je tipično u kontrastu sa dualizmom, fenomenalizmom, idealizmom, vitalizmom, i monizmom dualnog aspekta. Njegova materijalnost može, na više načina, da bude povezana sa konceptom determinizma, kao što su naglašavali mislioci doba prosvetiteljstva.

Tokom 19. veka, Karl Marks i Fridrih Engels su proširili koncept materijalizma i razradili materijalističku koncepciju istorije centriranu na grubo empirijskom svetu ljudskog delovanja (praksi, uključujući rad) i institucijama kreiranim, reprodukovanim, ili uništenim tom aktivnošću (pogledajte materijalističko shvatanje istorije). Kasniji Marksisti, kao što su Vladimir Lenjin i Lav Trocki su razvili pojam dijalektičkog materijalizma koji je kasnije postao karakterističan za Marksističku filozofiju i metod.

Historija

Aksijalno doba

Materijalizam je razvijen, verovatno nezavisno, u nekoliko geografski zasebnih regiona Evroazije tokom toga što je Karl Jaspers nazvao aksijalno doba (c. 800–200. p. n. e.).

U drevnoj indijskoj filozofiji, materijalizam razvijen oko 600. p. n. e. u radovima Ajita Kesakambalija, Pajasija, Kanade, i proponenata Čarvakove škole filozofije. Kanada je postao jedan od ranih proponenata atomizma. Njaja–Vajšešikova škola (c. 600–100. p. n. e.) je razvila jednu od najranijih formi atomizma, mada njihovi dokazi Boga i njihovo stanovište da svest nije materijalna sprečava njihovo svrstavanje među materijaliste. Budistički atomizam i Đainistička škola su nastavili sa atomističkom tradicijom. Sjuenci (oko 312–230. p. n. e.) razvio je konfučijansku doktrinu centriranu na realizmu i materijalizmu u drevnoj Kini.

Drevni grčki filozofi kao što su Tales, Anaksagora (c. 500 – 428. p. n. e.), Epikur i Demokrit postavili su osnov kasnijim materijalistima. Latinska poema koji je napisao Lukrecije (. 99. p. n. e. – . 55. p. n. e.) odražava mehanističku filozofiju Demokrita i Epikura. Prema ovom gledištu, sve što postoji je materija i praznina, i svi fenomeni proizilaze i različitih kretanja i konglomeracija osnovnih materijalnih čestica zvanih „atomi” (doslovno: nevidljive čestice). pruža mehanistička objašnjenja za fenomene kao što su erozija, isparavanje, vetar i zvuk. Poznati principi kao što je „ništa ne može dotaći telo osim tela” su se prvi put pojavili u radovima Lukrecija. Demokrit i Epikur s druge strane se nisu pridržavali monističke ontologije pošto su oni smatrali da postoji ontološka separacija materije i prostora, tj. prostor je tretiran kao „drugi vid” postojanja, što daje indikaciju da je definicija „materijalizma” prevazilazi opseg ovog članka.

Zajednička era

Kineski mislioci iz rane zajedničke ere koji se smatraju materijalistima su između ostalih Jang Sjung (53. p. n. e. – 18.) i Vang Čung ( 27—100).

Kasni indijski materijalista Jajaraši Bata (6. vek) u svom radu („Uznemiravanje svih principa”) je opovrgao Njaja Sutrinu epistemologiju. Materijalistička Čarvakova filozofija je zamrla nakon 1400. Kad je Madavačarja kompilirao (pregled svih filozofija) u 14. veku, on nije imao Čarvakov/Lokajata tekst da koristi kao izvor citata, pa čak ni kao referencu.^[5]

U ranom 12. veku u Al Andaluzu, arapski filozof, Ibn Tufejl (Abubacer), napisao je diskusiju o materijalizmu u svom filozofskom romanu, (), gde nejasno predskazuje ideju istorijskog materijalizma.^[6]

Moderna era

Francuski sveštenik Pjer Gasendi (1592–1665) predstavljao je materijalističku tradiciju u suprotnosti sa pokušajima Rene Dekarta (1596–1650) da pruži prirodnim naukama dualističke fondacije. Njima su sledeli materijalista ateista Žan Melije (1664–1729), Žilijen Ofre de la Metri, nemačko-francuski Pol-Henri Tiri Baron Holbah (1723–1789), enciklopedista Deni Didro (1713–1784), i drugi francuski prosvetiteljski mislioci; kao i (u Engleskoj) Džon „Voking” Stjuart (1747–1822), čije insistiranje na smatranju materije obdarenom moralnom dimenzijom je imalo znatan uticaj na filozofsku poeziju Vilijama Vordsvorta (1770–1850).

Nemački materijalista i ateistički antropolog Ludvig Fojerbah je proizveo novi zaokret u materijalizmu putem svoje knjige, Suština hrišćanstva (1841), koja predstavlja humanističku perspektivu religije kao spoljašnju projekciju čovekove unutrašnjosti. Fojerbahov materijalizam će kasnije imati snažan uticaj na Karla Marksa, koji je razradio koncept istorijskog materijalizma, što je osnova platforme koju su Marks i Engels opisali kao naučni socijalizam:

Materijalističko shvatanje istorije počinje od tvrdnje da je proizvodnja sredstava za podršku ljudskog života i, pored proizvodnje, razmena proizvedenih stvari osnova svih društvenih struktura; da je u svakom društvu koje se pojavilo u istoriji, način na koji je bogatstvo distribuirano i društvo podeljeno na klase ili redove zavisan od toga šta se proizvodi, kako se proizvodi, i kako se proizvodi razmenjuju. Sa ove tačke gledišta, konačne uzroke svih društvenih promena i političkih revolucija treba tražiti, ne u ljudskim mozgovima, ne u čovekovim poboljšanim uvidima u večnu istinu i pravdu, već u promenama u načina proizvodnje i razmene. Njih treba tražiti, ne u filozofiji, već u ekonomiji svake pojedinačne epohe.

Fridrih Engels, Socijalizam: naučni i utopijski

Kasnije je Vladimir Lenjin izložio filozofski materijalizam u svojoj knjizi Materijalizam i empiriokriticizam, kojim su povezane političke koncepcije koje su izneli njegovi oponenti u svojim antimaterijalističkim filozofijama. U tom radu je Lenjin pokušao da pruži odgovor na pitanja o materiji, postojanju, senzacijama, prostoru i vremenu, uzročnosti i slobodi.

Mislioci iz bliže prošlosti kao što je Žil Delez su pokušali da prerade i ojačaju ideje klasičnog materijalizma.^[7] Savremeni teoretičari kao što je Manuel DeLanda, koji rade na ovom oživljenom materijalizmu, klasifikuju se kao „novi materijalisti” po ubeđenju.^[8]

Novi materijalizam

„Novi materijalizam” je postao specijalizovano potpolje znanja. Veći univerziteti nude kurseve iz ove oblasti. Brojne konferencije, uređene zbirke i monografije su posvećene tome. Džejn Benetova knjiga „Vibrantna materija” ( 2010) posebno je bila instrumentalna u prenošenju teorija monističke ontologije i vitalizma nazad u kritički teorijski sklop kojim su dominirale poststrukturalističke teorije jezika i diskursa.^[9] Naučnici kao što su Mel Čen i Zakija Iman Džakson, su međutim kritikovali to telo nove materijalističke literature posebno zbog njenog zanemarivanja razmatranja materijalnosti rase i roda.^[10][11] Drugi učenjaci kao što je Helena Vosters su preispitivali da li postoji nešto posebno „novo” u „novom materijalizmu”, jer autohtone i druge animističke ontologije potvrđuju ono što se vekovima moglo nazivati „vibracijom materije”.^[12]

Naučni materijalisti

Vidi takođe: Fizikalizam i Naučni materijalizam

Mnogi sadašnji i nedavni filozofi, npr. Danijel Denet, Vilard Van Orman Kvajn, Donald Dejvidson, i Džeri Fodor, funkcionišu u široko fizičkom ili materijalističkom okviru, stvarajući rivalske perspektive o najboljoj integraciji koncepta uma, uključujući funkcionalizam, anomalni monizam, teoriju identiteta, itd.^[13]

Naučni materijalizam je često sinoniman sa, i do sada je bio opisan, kao reduktivni materijalizam. Zadnjih godina, Pol i Patriša Čerčland zagovarali su radikalno kontrastnu poziciju (bar, u pogledu određenih hipoteza); eliminativni materijalizam tvrdi da neki mentalni fenomeni jednostavno uopšte ne postoje, a da razgovor o tim mentalnim fenomenima odražava potpuno lažnu „narodnu psihologiju” i introspektivnu iluziju. Drugim rečima, eliminativni materijalisti smatraju da koncepti poput „verovanja” jednostavno nemaju osnovu u činjenicama — način na koji narodna nauka govori o bolesti uzrokovanoj demonima je jedan od očevidnih primera. Reduktivni materijalizam predstavlja jedan kraj kontinuuma (naše teorije će biti „redukovane” do činjenica), a eliminativni materijalizam je na drugom kraju (pojedine teorije treba eliminisati u svetlu novih činjenica), dok je revizorski materijalizam negde u sredini.^[13]

Definisanje materije

Priroda i definicija materije — poput drugih ključnih koncepata u nauci i filozofiji — je izazvala mnoge debate.^[14] Da li postoji jedna vrsta materije od koje je sve napravljeno, ili postoji više vrsta? Da li je materija kontinuirana supstanca sa sposobnošću poprimanja više formi (hilomorfizam),^[15] ili niz diskretnih, nepromenljivih sastojaka (atomizam)?^[16] Da li ima unutrašnje osobine (teorija supstance),^[17][18] ili ih nema ( )?

Jedan izazov tradicionalnom konceptu materije kao opipljivim „stvarima” došao je sa razvojem fizike polja u 19. veku. Teorija relativnosti pokazuje da su materija i energija (uključujući prostorno distribuiranu energiju polja) izmenjive. To omogućava ontološko stanovište da je energija primarna materija i da je materija jedna od njenih formi. S druge strane, standardni model fizike elementarnih čestica koristi kvantnu teoriju polja za opisivanje svih interakcija. Po tom gledištu može se reći da su polja primarna materija i da je energija svojstvo polja.

Prema dominantnom kosmološkom modelu, lambda- modelu, manje od 5% energetske gustine svemira je sačinjeno od „materije” opisane standardnim modelom fizike elementarnih čestica, i najveći deo svemira se sastoji od tamne materije i tamne energije — sa veoma malo saglasnosti među naučnicima u pogledu njihove kompozicije.^[19]

Sa napretkom kvantne fizike, neki naučnici su smatrali da se koncept materije veoma malo promenio, dok su drugi smatrali da se konvencionalno gledište ne može više održavati. Na primer Verner Hajzenberg je rekao „Ontologija materijalizma počiva na iluziji da se vrsta egzistencije, direktne „stvarnosti” sveta oko nas, može ekstrapolirati na atomski opseg. Ova ekstrapolacija, međutim, nije moguća ... atomi nisu stvari.” Shodno tome, neki filozofi smatraju da ove dihotomije zahtevaju prelazak sa materijalizma na fizikalizam, dok drugi koriste pojmove „materijalizam” i „fizikalizam” u sinonimnom maniru.^[20]

Koncept materije se menjao u responsu na naučna otkrića. Stoga materijalizam nema definitivni kontent koji je nezavisan od date teorije materije na kojoj se zasnivan. Prema Noamu Čomskom, svako svojstvo se može smatrati materijalnim, ako se materija definiše na takav način da ima to svojstvo.^[21]

Povezano

• Dijalektički materijalizam
• Idealizam
• Subjektivni idealizam
• Apsolutni idealizam
• Metafizički naturalizam
• Naturalizam (filozofija)
• Filozofija duha
• Energetski nivoi
• Hemijska supstanca