Nekropole stećaka u Banjoj Luci

Stećci u Banjoj Luci ili mramorovi, štu je uobičajeni naziv za stećke na teritoriji opštine Banja Luka, Bosna i Hercegovina raspoređenih na 12 lokaliteta. Uglavnom se nalaze ne prostoru srednjovjekovne župe Zemljanik^[1]

Župa Zemljanik, odnosno opština Banja Luka, ima 461 stećak na 12 lokaliteta, s tim da ovdje nisu uračunati stećci sa lokaliteta u Trubajićima, jer tačan broj stećaka nije utvrđen. Od oblika stećaka javljaju se ploče i sanduci sa svojim podvrstama. Sama opština ima površinu 1239 km, pa na 100 km² ima 37 stećaka. Na prostoru nekadašnje župe Zemljanik, nalazi se čak pet nekropola, od ukupno 12, koje imaju preko 50 primjeraka. Kod ostalih lokaliteta je vidljivo da su nekada imali veći broj, kao što je to slučaj u Vilusima. Po riječima mještana, oni su na ovom mjestu tražili novac ili nakit, ili su jednostavno iskorištavali stećke kao materijal za gradnju.

Nekropole

Krupa na Vrbasu

Selo Krupa na Vrbasu je udaljeno od Banje Luke 20 km na jug, na lijevoj strani Vrbasa. U zaseoku Zidina, na brijegu, pored pravoslavne crkve svetog Ilije, nalazi se usamljen stećak u obliku sanduka. Moguće je pretpostaviti da je nekada bilo više stećaka, ali su uništeni ili uklonjeni. Spomenik je urađen od krečnjačkog kamena (ljutac), pravougaon je, dobro je obrađen i očuvan. Dimenzije su: 220 x 140 x 50 cm. Vidljivi su tragovi kopanja ispod samog stećka, da li zvaničnog ili su seljani, tražili novac ili zlato. Tako je postalo vidljivo i kamenje manjih dimenzija, koje se nalazi ispod i kojim je raka uokvirena prije postavljanja stećka. Spomenik je ukrašen krugom sa polumjesecom, rozetom ili zvijezdom i krstom.

Čardačište

U Han Kolima na lokalitetu Čardačište nalazi se nekropola sa 112 stećaka, u oliku sanduka i ploče. Ploča ima 87 primjeraka od čega je: 54 pravouglih, 4 sa lučno završenim čeonim krajem, 5 sa lučno završenim krajevima, 14 sa čeonim krajem završenim na sljeme i 10 amorfnih primjeraka. Sanduka ima 25, i to: 17 pravougaonih, 4 sa lučno završenim krajevima, 1 sa čeonim krajem završenim na sljeme i 3 amorfna primjerka. Spomenici su solidno obrađeni, ali su slabije očuvani.

Trubajići

Od zaseoka Trubajići u Han Kolima, sa crkvom, vodi put ka Plavšićima i Vukovićima. Skretanjem desno, može se doći do nekropole koja se nalazi u gustom šumarku, sa lijeve strane puta. Vidljivo je oko 20 primjeraka, sanduka i ploča, bez ukrašavanja.

Mišići

Mišići su zaseok u Rekavicima, selu lijevo od puta, koji vodi od Banje Luke prema Kolima. Stećci se nalaze pored Mišića groblja, u obližnjem šumarku, sa desne strane puta koji vodi kroz selo. Na lokalitetu se nalazi 12 pravougaonih ploča i jedan sanduk.

Stanića groblje

Lokalitet se nalazi u Kmećanima, nedaleko od manastira Gomionica. Nekropola je izdijeljena je na tri dijela, sa ukupno 77 spomenika, 21 sanduka i 56 ploča.

Lusićko mramorje

Nekropola se nalazi na jednoj visoravni, okruženoj brdima. Nedaleko se nalazi crkva u Azarićima, kraj koje je Šefik Bešlagić zabilježio postojanje još jedne nekropole sa stećcima, ali je ta nekropola danas potpuno uništena. Ukupan broj stećaka je 79, od čega je 55 ploča i 24 sanduka ima 24.

Grčka gradina

Grčka gradina je brdo koje se nalazi kod Stričića, sela na Zmijanju. Na nekropoli su 63 stećka, od čega 46 ploča i 17 sanduka.

Pavići

Osnovna škola u Pavićima se nalazi 2 km. od Grčke gradine. Nekropola se sastoji se iz dva dijela, što je posljedica gradnje škole. Ima 52 spomenika od čega je 45 je ploča i 7 sanduka.

Čorića brdo

Lokalitet se nalazi u Pavićima, sa desne strane puta prema Vilusima, iznad zaseoka Savanovići, 1 km dalje od puta. Nekropola ima 26 stećaka, od toga je 18 sanduka i 8 ploča.

Brestići

Lokalitet se nalazi sa desne strane puta, koji vodi od upravne zgrade u Vilusima prema Gornjim Drinićima i Vučaj gradu. Na nekropoli su 4 primjerka, 3 sanduka i jedna ploča.

Vilusič

Nekropola se nalazi sa desne strane puta koji vodi iz Drinića u Luburiće. Zauzima veliki prostor, u odnosu na 9 stećaka po čemu sestećaka broj mramorova. Na lokalitetu se nalazi 9 stećaka oblika sanduka i dosta ostataka nekadašnjih stećaka, što govori da je nekropola nekad bila mnogo veća.

Šljivno

Glavni članak: Nekropola sa stećcima u Gornjem Šljivnu

Lokalitet Moconje se nalazi sa istočnoj, kosoj padini brda Stražbenica, sa desne strane puta koji vodi od vještačkog jezera na vojnom poligonu, do Malog jezera. Pored nekropole je nekadašnje lokalno groblje. Nekropola ima 8 stećaka: 2 pravougla i 1 na postolju, 4 pravougaone ploče i 1 sa čeonim krajem završenim na sljeme. Dimenzije sanduka su 220 x 120 x 50 cm, a ploča 150 x 90 cm.^[2] Nekropola sa stećcima u Gornjem Šljivnu proglašena je 2007. god. za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.^[3]

Dobrnja

• Nekropola se nalazi u lokalnom groblju, pored vještačkog jezera, na blagom uzvišenju blizu zaseoka Pobrđani, na vojnom poligonu kasarne Mika Bosnić. Na ovom mjestu nalazi se 10 pravouglih sanduka, 2 sanduka na postolju, te 6 amorfnih, odnosno oštećenih ploča. Dimenzije ploča se kreću od 130 x 80 cm do 220 x 120 cm, dok dimenzije sanduka idu od 140 x 70 x 60 cm do 230 x 120 x 85 cm, iako ima i sanduka debljine 40 do 50 cm. Svi stećci su od krečnjačkog kamena, dobro su obrađeni i očuvani i nemaju ukrasa. Orijentacija je zapad-istok. Vidljivi su i ostaci stećaka, pa se može pretpostaviti da ih je nekad bilo više.

• Kod zaseoka Cvijetići, na brežuljku, oko 1,5 km sjevemo od prethodne nekropole, nalazi se skupina sa 5 stećaka u obliku sanduka. Spomenici su samo pritesani, slabo su očuvani. Postavljeni su po pravcu zapad — istok. Ne posjeduju ukrase. Za ovaj i prethodni lokalitet valja naglasiti da su se nalazili u području gdje se nekad nalazilo srednjevjekovno naselje Dobranja, danas se takođe zove Dobrnja.^[2]

Literatura

• Šefik Bešlagić, Stećci – kultura i umjetnost, Sarajevo 1981, стр. 32.
• Artur Evans, Pješke kroz Bosnu i Hercegovinu, Sarajevo 1980.