Sais

Sais ili Sa el-Hagar bio je staroegipatski grad u zapadnom dijelu Delte Nila, smješten na kanopskom rukavcu Nila.^[1] Ispočetka je bio provincijsko sjedište pete nome Donjeg Egipta. Kasnije je postao sjedište otpora nubijskim faraonima iz XXV dinastije, odnosno sjedište XXIV dinastije. U 7. vijeku pne. saiski vladari su osnovali XXVI dinastiju koja se po njima naziva Saiskom, a njihova vladavina Saiskom restauracijom.^[2]

Za ostala značenja, vidi Sais (razvrstavanje).

Drevni egipatski naziv za Sais bio je Zau. Boginja-zaštitnica grada je bila Neith, a čiji kult u Egiptu datira još iz vremena I dinastije."^[3]

O Saisu su često pisali antički pisci. Herodotu tako navodi da se tamo nalazio Ozirisov grob, a da su njegove patnje bile prikazivanje u obliku noćnih rituala kraj obližnjeg jezera.^[4] Diodor Sikul navodi, pak kako su Atenjani sagradili Sais prije Velikog Potopa, te da je Sais bio jedan od egipatskih gradova koji nije uništen.^[5] Plutarh je rekao kako je u Saisu postojao oltar Izide gdje je pisalo "Ja sam sve što je bilo, što jest, i što će biti; i moj veo nijedan smrtnik nije podigao."^[6]

Sais je nakon dolaska na vlast XXVI dinastije bio prijestolnica Egipta i ostao sve do dolaska Aleksandra Makedonskog koji je u tu svrhu sagradio novi grad pod imenom Aleksandrija.

Naknadna arheološka istraživanja su pokazala kako u Saisu nije bilo naselja sve do kasnog perioda Novog kraljevstva (cca. 1100. pne.). Nalazište je izuzetno siromašno, s obzirom da su se za većinu građevina koristile opeke. Njih su kroz vijekove kao izvor građevinskog materijala i gnojivo koristili Sebakhin (lokalni seljaci), pa na Saisu ima vrlo malo tragova nekadašnje veličine.^[7]