Turski rat za nezavisnost

Turski rat za nezavisnost (turski: İstiklâl Harbi, doslovno "Rat za nezavisnost" ili Kurtuluş Savaşı, doslovno "Oslobodilački rat;") je naziv za niz međusobno povezanih oružanih sukoba koji su se od 1919. do 1923. vodili između turskih nacionalista okupljenih u Turski nacionalni pokret na jednoj, i država Antante na drugoj strani. Uzrok je predstavljao poraz Osmanskog Carstva u prvom svjetskom ratu, odnosno podjela njegovih teritorija među pobjedničkim silama, koja je izazvala etničke sukobe na područjima sa miješanim stanovništvom, a koji su, pak, služili kao izgovor silama Antante da okupiraju značajne dijelove Turske. Nacionalisti, na čije se čelo stavio proslavljeni vojskovođa Mustafa Kemal paša, su glavno uporište imali u unutrašnjosti Anadolije gdje je osnovana privremena vlada koja se suprotstavila ne samo savezničkim trupama, nego i osmanskom sultanu i nominalnoj turskoj vladi u Istanbulu pod britanskom okupacijom koja je 1920. potpisala mirovni sporazum u Sevresu. Nacionalisti su, zahvaljujući gerilskoj strategiji, Kemalovom vojničkom umijeću, logističkim problemima za Antantine trupe, podršci Sovjetske Rusije, kao i sve većim nesuglasicama između saveznika s vremenom stegli prevagu i sva tri važnija sukoba - sa Francuskom oko južne granice (1920 - 1921), novostvorenom državom Armenijom (1920) oko istočne, te sa Grčkom (1919 - 1922) oko zapadne granice uspjeli riješiti u svoju korist. Rat, koji je formalno okončan sporazumom u Lausannei 1923. je imao značajne posljedice u transformaciji Turske u etnički homogenu nacionalnu državu, ukidanju kalifata i uvođenju republikanskog uređenja kojim su omogućene sekularne Atatürkove reforme 1920-ih i 1930-ih, ali i u masovnom etničkom čišćenju ne-turskog stanovništva koje dan-danas opterećuje odnose Turske sa susjednom Grčkom i Armenijom.

Turski rat za nezavisnost
Turska vojska nakon Izmirske ofanzive ulazi u Izmir 9. septembar 1922)
Datum 19. maj 1919 – 11. oktobar 1922 (primirje) / 24. jul 1923 (mir) Lokacija Anadolija, sjeverna Mezopotamija i Trakija Casus belli podjela Osmanskog Carstva Ishod odlučujuća turska pobjeda[1] svrgavanje osmanskog sultanata Mir u Lausannei uspostava Republike Turske
Sukobljene strane
Turski nacionalni pokret ] Velika narodna skupština (1920–23) ] Kuva-yi Milliye[a] (1919–20) Podržan od: Ruska SFSR[2]  Italija (tajno)[3][4][5]	Saveznici  Grčka ] pobunjeni pontski Grci[6] Francuska Francuska Zapadna Afrika[7] Francuska Armenska legija  Ujedinjeno Kraljevstvo[b] Indija[8][9][10] Armenija  Italija[c] (službeno) ] Gruzija[d]  Sjedinjene Države (mornarička podrška)[11][12][13][14][note 1] Osmansko Carstvo[e] (1919–22)
Komandanti i vođe
] Mustafa Kemal paša ] Fevzi paša ] Kâzım Karabekir paša ] Ali Fuat paša ] İsmet paša	Anastasios Papoulas Georgios Hatzianestis Henri Gouraud Louis Franchet d'Esperey George Milne Somerset Arthur Gough-Calthorpe Charles Harington Harington Drastamat Kanayan Movses Silikyan ] Giorgi Kvinitadze Mark Bristol Süleyman Şefik paša
Snage
] maj 1919: 35.000[17] novembar 1920: 86.000 (stvaranje redovne vojske)[18] Aug. 1922: 271.000[19][note 2]	80.000 (decembar 1919)[20] 1922: 200.000[21]-250.000[22][23] 60.000[24][25] 10.150[26] (jug) i 20.000[27] (istok) 40.000[28] 17.900[28] ] 36.000[29] ustanici: 50.000+[30][31] Total: 434.000 - 484.000
Žrtve i gubici
] 13.000 poginulih[32] 22.690 umro od bolesti[33] 5.362 umrlih izvan borbe[33] 35.000 ranjenih[32] 7.000-22.000 ratne zarobljenike[34][f] ukupno: 83.052 - 98.052	19.362 poginulih 18.095 nestalih 48.880 ranjenih 4.878 umrlih izvan borbe 10.000 zarobljenih[35][note 3] ~7.000 1.100+ poginulih[43] 3.000+ zarobljenih[44] ukupno: ~112.315
15.000 turskih civila ubijeno 264.000 grčkih civila ubijeno[45] 250.000 ubijenih armenskih civila[46] ukupno: 529.000 mrtvih

Povezano

• Armenski genocid
• Ruski građanski rat
• Invazija Crvene armije na Gruziju

Fusnote

1. Američki brodovi koji su operirali u turskim vodama od 1918. do 1924. uključuju:^[15][16] USS Alden, USS Arizona, USS Noma, USS Martha Washington, USS Denebola, USS Dyer, USS Parrott, USS Barker, USS Du Pont, USS Whipple, USS Roper, USS Fox (DD-234), USS Gregory (DD-82), USS Luce, USS Manley (DD-74), USS Tattnall (DD-125), USS Humphreys (DD-236), USS Sands (DD-243), USS Sturtevant (DD-240), USS McFarland (DD-237), USS Kane (DD-235), USS Hatfield (DD-231), USS Bainbridge (DD-246), USS Barry (DD-248).
2. U augustu 1922. Turska vojska se sastojala od 23 pješadijske divizije i 6 konjičkih divizija. Zajedno sa 3 pješadijske, 5 oslabljenih graničnih, 3 konjičke pukovnije i 1 konjička brigadom imala je ekvivalent od 24 pješadijske i 7 konjičkih divizija (ukupno 271.403 ljudi). Trupe su u Anadoliji bile raspoređene na sljedeći način:^[19] Istočni front: 2 pješadijske divizije, 1 konjička divizije, utvrđena područja Erzurum i Kars i 5 graničnih pukovnija (29.514 ljudi); El-Cezirski front (jugoistočna Anadolija, istočna oblast rijeke Eufrat): 1 pješadijska divizija i 2 konjičke pukovnije (10.447 ljudi); područje Centralne armije: 1 pješadijska divizija i 1 konjićka brigada (10.000 ljudi); komanda Adane : 2 bataljona (500 ljudi); Gaziantepsko područje: 1 pješadijska i 1 konjička pukovnija (1.000 ljudi); Jedinice unutrašnje oblasti i institucije: 12.000 ljudi; Zapadni front: 18 pješadijskih divizija i 5 konjićkih divizija, sa nezavisnim brigadama i pukovnijama ukupno 19 pješadijskih i 5,5 konjičkih divizija (207.942 ljudi).
3. Prema nekim turskim procjenama bilo je najmanje 120.000-130.000 gubitaka.^[36] Zapadni izvori navode 100.000 mrtvih i ranjenih,^[37][38] sa ukupno 200.000 gubitaka, s obzirom da je 100.000 gubitaka zabilježeno samo u augustu i septembru 1922.^[39][40][41] Materijalni gubici su također bili znatni za vrijeme rata.^[42]

---

^ Kuva-yi Milliye je došla pod komandu VNS poslije 4. septembra 1920.

^ Velika Britanija zauzela je Carigrad, a zatim se borila protiv izravnih turskih nepravilnih sila u Bitci Izmita s grčkim vojnicima.^{[47][48][49][50]} Štoviše, britanske trupe okupirale su nekoliko gradova u Turskoj.^[51] Primjerice, Mudanya je pokušano uhititi već 25. lipnja 1920. od strane pomorskih snaga slijetanja, ali tvrdoglavi otpor Turske nanio je na britanske snage i prisilio ih da se povuku. Bilo je mnogo slučajeva uspješnog odgađanja operacija malih turskih nepravilnih sila protiv numeričkih vrhunskih neprijateljskih vojnika.^[52] Britanske su se postrojbe borile protiv turske vojske u bitci kod Derbenta (31. kolovoza 1922). Velika Britanija, koja se diplomatski borila protiv turskog nacionalnog pokreta, došla je na rubu velikog rata u rujnu 1922. godine (Čanakale kriza).

^ Italija je okupirala Carigrad i dio jugozapadne Anadolije, ali se nije direktno sukobila sa Turskom vojskom. Tokom okupacije su italijanske trupe štitile turske civile na svom okupacijskom području te prihvaćale turske izbjeglica sa područja pod grčkom okupacijom.^[53] U julu 1921. se Italija počela povlačiti iz jugozapadne Anadolije.

^ Za više informacija v. Invazija Crvene armije na Anadoliju.

^ Osmanska Kalifatska vojska se borila protiv turskih revolucionara u Bitci kod İzmita, a osmanska vlada je podržavala druge ustanka (e.g. Anzavur).

^ Grčka je zarobila 22.071 vojnika i civila. Od njih su 520 bili oficiri a 6002 vojnici. Za vrijeme razmjene zarobljenika 1923. godine je Tursku stiglo 329 oficira, 6002 vojnika i 9410 civilnih zarobljenih. Za ostalih 6330, uglavnom civila, se pretpostavlja da su umrli u grčkom zarobljeništvu.^[34]