බුර්කිනා ෆාසෝ
From Wikipedia, the free encyclopedia
බුර්කිනා ෆාසෝ යනු බටහිර අප්රිකාවේ ගොඩබිම් වලින් වටවූ වර්ග කිලෝ මීටර 274,200 ක (වර්ග සැතපුම් 105,900) රටකි. වයඹ දෙසින් මාලි, ඊසාන දෙසින් නයිජර්, ගිනිකොන දෙසින් බෙනින්, දකුණින් ටෝගෝ සහ ඝානාව සහ නිරිත දෙසින් අයිවරි කෝස්ට් මායිම් වේ. 2021 වන විට, රටේ ඇස්තමේන්තුගත ජනගහනය 20,321,378 විය.[5] මීට පෙර ඉහළ වෝල්ටා ජනරජය (1958-1984) ලෙස හැඳින්වූ එය ජනාධිපති තෝමස් සංකාරා විසින් බුර්කිනා ෆාසෝ ලෙස නම් කරන ලදී. එහි පුරවැසියන් බර්කිනාබේස් (/bɜːrˈkiːnəbeɪ/ bur-KEE-nə-beh) ලෙස හඳුන්වනු ලබන අතර, එහි අගනුවර සහ විශාලතම නගරය ඔවාගඩෝගු වේ.
බුර්කිනා ෆාසෝ | |
---|---|
ජාතික ගීය: Une Seule Nuit / Ditanyè (ප්රංශ) එක් තනි රැයක් / ජයග්රහණයේ ගීතිකාව | |
බුර්කිනා ෆාසෝ (තද නිල්) හි පිහිටුම – අප්රිකාව තුල (ලා නිල් හා තද අළු) | |
අගනුවර | ඔවාගාඩුගූ |
විශාලතම නගරය | අගනුවර |
නිල භාෂා(ව) | ප්රංශ |
පිළිගත් ප්රාදේශීය භාෂාවන් |
|
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් (1995) |
|
ජාති නාම(ය) |
|
රජය | අර්ධ-ජනාධිපතිමය ජනරජය |
ජනාධිපති | |
අග්රාමාත්ය | |
ව්යවස්ථාදායකය | ජාතික මන්ත්රණ සභාව |
නිදහස | |
• ප්රංශය වෙතින් | 5 අගෝස්තු 1960 |
වර්ග ප්රමාණය | |
• සම්පූර්ණ | 274,200 km2 (105,900 sq mi) (74වන) |
• ජලය (%) | 0.146% |
ජනගහණය | |
• 2010 ඇස්තමේන්තුව | 15,730,977[1] (64වන) |
• 2006 ජන සංගණනය | 14,017,262 |
• ඝණත්වය | 57.4/km2 (148.7/sq mi) (145වන) |
දදේනි (ක්රශසා) | 2012 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | $24.293 බිලියන[2] |
• ඒක පුද්ගල | $1,399[2] |
දදේනි (නාමික) | 2012 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | $10.464 බිලියන[2] |
• ඒක පුද්ගල | $602[2] |
ගිනි (2007) | 39.5[3] මධ්යම |
මාසද (2007) | 0.389 පහළ · 177වන |
ව්යවහාර මුදල | බටහිර අප්රිකානු ෆ්රෑන්ක්[4] (XOF) |
වේලා කලාපය | UTC+0 |
• ගිම්හාන (DST) | නැත |
රිය ධාවන මං තීරුව | දකුණු |
ඇමතුම් කේතය | +226 |
අන්තර්ජාල TLD | .bf |
මෙහි එන දත්ත වසර 2005 සඳහා ඇස්තමේන්තුවක් වන අතර 2005 අප්රේල් හිදී ජාත්යන්තර මූල්ය අරමුදල විසින් සිදු කෙරිණි. |
බුර්කිනා ෆාසෝ හි විශාලතම ජනවාර්ගික කණ්ඩායම වන්නේ 11 වන සහ 13 වන සියවස්වල ප්රදේශය පදිංචි කළ මොසි ජනතාවයි. ඔවුන්ඔවාගඩෝගු, ටෙන්කොඩෝගෝ සහ යටෙන්ගා වැනි බලවත් රාජධානි පිහිටුවන ලදී. 1896 දී එය ප්රංශ බටහිර අප්රිකාවේ කොටසක් ලෙස ප්රංශය විසින් යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. 1958 දී ඉහළ වෝල්ටා ප්රංශ ප්රජාව තුළ ස්වයං පාලන යටත් විජිතයක් බවට පත් විය. 1960 දී මොරිස් යමියෝගෝ ජනාධිපති ලෙස එය සම්පූර්ණ නිදහස ලබා ගත්තේය. නිදහසින් පසු දශක ගණනාවක් පුරා රට අස්ථාවරත්වයට, නියඟයට, සාගතයට හා දූෂණයට ලක් විය. 1966, 1980, 1982, 1983, 1987, සහ 2022 දී දෙවතාවක්, (ජනවාරි සහ සැප්තැම්බර් මාසවලදී) මෙන්ම 1989 දී සහ 2015 දී තවත් උත්සාහයක් ලෙසද රට තුළ විවිධ කුමන්ත්රණ සිදුවී ඇත.
තෝමස් සංකාරා 1982 සිට 1987 බ්ලේස් කොම්පාරේගේ නායකත්වයෙන් යුත් කුමන්ත්රණයෙන් මිය යන තෙක්ම රටේ ජනාධිපතිවරයා ලෙස සේවය කළේය, ඔහු ජනාධිපති වී 2014 ඔක්තෝබර් 31 වන දින ඔහු ඉවත් කරන තෙක් රට පාලනය කළේය. සංකාර රට පුරා සාක්ෂරතා ව්යාපාරයක් ඇතුළත් අභිලාෂකාමී සමාජ ආර්ථික වැඩසටහනක් පවත්වා ඇත. ගොවීන්ට ඉඩම් යලි බෙදා හැරීම, දුම්රිය මාර්ග සහ මාර්ග ඉදිකිරීම, සහ කාන්තා ලිංගික ඡේදනය, බලහත්කාර විවාහ සහ බහු විවාහය නීති විරෝධී කිරීම සිදු කලේය.
2010 ගණන්වල මැද භාගයේ සිට සහේල්හි ඉස්ලාමීය ත්රස්තවාදයේ නැගීම නිසා බුර්කිනා ෆාසෝ දැඩි ලෙස බලපා ඇත. ඉස්ලාමීය රාජ්යය (අයිඑස්) හෝ අල්-කයිඩාව සමඟ අර්ධ වශයෙන් මිත්රශීලී සටන්කාමීන් කිහිපයක් බුර්කිනා ෆාසෝ සහ මාලි සහ නයිජර් දේශසීමා හරහා ක්රියාත්මක වේ. රටේ මිලියන 21 ක ජනගහනයෙන් මිලියනයකට වැඩි පිරිසක් අභ්යන්තරව අවතැන් වූවන් ය. බුර්කිනා ෆාසෝගේ හමුදාව 2022 ජනවාරි 23-24 දිනවල කුමන්ත්රණයකින් බලය අල්ලා ගත්තේ ජනාධිපති රොච් මාක් කබෝරේ බලයෙන් පහ කරමිනි. ජනවාරි 31 දින, මිලිටරි ජුන්ටාව ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව ප්රතිෂ්ඨාපනය කළ අතර, සැප්තැම්බර් 30 වැනි දින දෙවන කුමන්ත්රණයකින් ඔහුම බලයෙන් පහ කර, හමුදා කපිතාන් ඊබ්රාහිම් ට්රෝරේ විසින් ප්රතිස්ථාපනය කරන ලද අතර, පෝල්-හෙන්රි සඳඕගෝ දමිබා අන්තර්වාර ජනාධිපති ලෙස පත් කරන ලදී.[6]
බුර්කිනා ෆාසෝ යනු ඩොලර් බිලියන 16.226 ක දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයක් සහිත අවම සංවර්ධිත රටවලින් එකකි. එහි ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් සියයට 63.8ක් ඉස්ලාම් ආගම අදහන අතර සියයට 26.3ක් ක්රිස්තියානි ආගම අදහති.[7] රටේ රාජ්ය භාෂාව සහ ව්යාපාරික භාෂාව ප්රංශ වේ. බුර්කිනාබේ රජය විසින් නිල වශයෙන් පිළිගත් දේශීය භාෂා 60 ක් ඇත, වඩාත් පොදු භාෂාව වන මුවර්, ජනගහනයෙන් අඩකට වඩා කතා කරයි.[8][9] විධායක, ව්යවස්ථාදායක සහ අධිකරණ බලතල සහිත අර්ධ ජනාධිපති ජනරජයක් ලෙස රට පාලනය වේ. බුර්කිනා ෆාසෝ යනු එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, ලා ෆ්රැන්කොෆෝනි සහ ඉස්ලාමීය සහයෝගිතා සංවිධානයේ සාමාජිකයෙකි. එය දැනට ECOWAS සහ අප්රිකානු සංගමයෙන් අත්හිටුවා ඇත.