Kryqëzatat
From Wikipedia, the free encyclopedia
Kryqëzatat ishin një seri luftërash fetare të inicuara, të mbështetura dhe nganjëherë të drejtuara nga Kisha Latine në periudhën mesjetare. Më të njohurat nga këto kryqëzata janë ato për në Tokën e Shenjtë në periudhën midis 1095 dhe 1291 që synonin të rimarrë Jerusalemin dhe zonën përreth tij nga sundimi islamik. Duke filluar me Kryqëzatën e Parë, e cila rezultoi në rimëkëmbjen e Jeruzalemit në 1099, u zhvilluan dhjetëra kryqëzata, duke siguruar një pikë qendrore të historisë evropiane për shekuj.
Në vitin 1095, Papa Urban II shpalli Kryqëzatën e Parë në Këshillin e Klermonit. Ai inkurajoi mbështetjen ushtarake për perandorin bizantin Aleksios I kundër turqve selxhukë dhe bëri thirrje për një pelegrinazh të armatosur në Jerusalem. Në të gjitha shtresat shoqërore në Evropën Perëndimore, pati një reagim entuziast. Kryqtarët e parë kishin një sërë motivimesh, duke përfshirë shpëtimin fetar, përmbushjen e detyrimeve feudale, mundësitë për famë dhe avantazhin ekonomik ose politik. Kryqëzatat e mëvonshme u kryen nga ushtri përgjithësisht më të organizuara, ndonjëherë të udhëhequra nga një mbret. Të gjithëve iu dhanë indulgjenca papale. Sukseset fillestare krijuan 4 shtete kryqtare: Qarku i Edessa; Principata e Antiokisë; Mbretëria e Jeruzalemit; dhe Qarku i Tripolit. Prania e kryqëzatave mbeti në rajon në njëfarë forme deri në rënien e Akës në 1291. Pas kësaj, nuk pati më kryqëzata për të rimarrë Tokën e Shenjtë.
Aktivitetet e njëkohshme ushtarake në Gadishullin Iberik kundër maurëve dhe në Evropën verilindore kundër popujve paganë sllavë perëndimorë, baltikë dhe finikë (Kryqëzatat Veriore) janë quajtur gjithashtu kryqëzata - ndonjëherë në mënyrë retroaktive, shumë kohë pas përfundimit të ngjarjes - për shkak të fakteve që ato kishin gjithashtu miratimin qendror nga Kisha Katolike Romake dhe se fushatat ushtarake organizoheshin në mënyrë të krahasueshme, me retorikë, simbolikë dhe parulla shpesh të ngjashme siç u aplikuan gjatë fushatave në Lindjen e Mesme. Fushata të tjera të sanksionuara nga kisha të quajtura kryqëzata u zhvilluan kundër sekteve heretike të krishtera (pararendës të proto-protestantizmit), kundër Perandorisë Osmane dhe për arsye politike. Të paligjshme nga kisha, pati edhe disa Kryqëzata Popullore të qytetarëve të thjeshtë.
Lufta midis të krishterëve dhe muslimanëve në Gadishullin Iberik u shpall një kryqëzatë në vitin 1123, por përfundimisht u bë më e njohur si Reconquista në historiografinë evropiane dhe përfundoi vetëm në 1492 me rënien e Emiratit Mysliman të Granadës. Nga viti 1147, fushatat në Evropën Veriore kundër fiseve pagane u konsideruan si kryqëzata. Në vitin 1199, Papa Inocent III filloi praktikën e shpalljes së kryqëzatave kundër heretikëve të krishterë. Në shekullin e 13-të, kryqëzatat u përdorën kundër katarëve në Languedoc dhe kundër Bosnjës; kjo praktikë vazhdoi kundër valdenzianëve në Savoi dhe husitëve në Bohemi në shekullin e 15-të dhe kundër protestantëve në shekullin e 16-të. Nga mesi i shekullit të 14-të, retorika e kryqëzatave u përdor në përgjigje të ngritjes së Perandorisë Osmane dhe përfundoi rreth vitit 1699 me Luftën e Lidhjes së Shenjtë.