Valentiniani III
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Valentiniani III (Placidus Valentinianus; 2 korrik 419 – 16 mars 455) ishte perandor romak në Perëndim nga viti 425, deri në vitin 455. U bë perandor që në fëmijëri. Sundimi i tij mbi Perandorinë Romake ishte një nga më të gjatët, por u dominua nga gjeneralë të fuqishëm që konkurronin për pushtet mes luftërave civile dhe pushtimeve të Periudhës së Dyndjeve Barbare të Antikitetit të Vonë, përfshirë fushatat e Attila Hunit.
.jpg)
Ai ishte djali i Galla Placidia dhe Konstancit të III dhe si stërnip i Valentinianit të I (mbr. 364–375), ai ishte perandori i fundit i dinastisë Valentiniane. Si nip i Teodosit të I (mbr. 379-395), Valentiniani ishte gjithashtu një anëtar i Dinastisë Teodosiane, së cilës i përkiste edhe gruaja e tij, Licinia Eudoxia. Një vit para se të merrte titullin e Augustit, Valentinianit iu dha titulli perandorak i Çezarit nga gjysmë kushëriri i tij dhe bashkë-perandori, Teodosi II (mbr. 402–450). Augusta Galla Placidia kishte ndikim të madh gjatë sundimit të djalit të saj. Gjatë mbretërimit të tij të hershëm, Aetius, Felix, dhe Bonifaci etj., të gjithë konkurruan për pushtet brenda Perandorisë Perëndimore. Përfundimisht Aetius do ti mundte Felixin dhe Bonifacin. Aetiusi do të vazhdonte fushatën kundër shumë fiseve gjermanike që pushtuan perandorinë.
Gjatë mbretërimit të Valentinianit, hunët pushtuan Perandorinë Romake. Aetiusi do ti mposhtte hunët përfundimisht në Betejën e Rrafshit Katalaunian. Pasi hunët u kthyen, Papa Leoni I dhe dy senatorë të tjerë e bindën Atilën të largohej. Vetë Valentinian vrau Aetiusin dhe si kundërpërgjigje, truprojat e Aetiusit vranë Valentinian. Mbretërimi i Valentinianit u shënua nga rënia e vazhdueshme e Perandorisë Perëndimore.
Remove ads
Familja dhe foshnjëria
Valentiniani lindi në kryeqytetin perëndimor të Ravenës, djali i vetëm i Galla Placidias dhe Flavio Konstancit.[5] Nëna e tij ishte motra më e vogël e perandorit perëndimor, Honorius (mbr. 393–423), ndërsa babai i tij ishte në atë kohë patric dhe fuqia pas fronit.[6]
Përmes nënës së tij, Valentinian ishte një pasardhës i Teodosit të I, i cili ishte gjyshi i tij nga nëna, dhe i Valentinianit të I, i cili ishte babai i gjyshes së tij nga nëna. Ishte gjithashtu nga ana e nënës së tij të familjes që ai ishte nipi i Honorius dhe kushëriri i parë i Teodosit të II (djali i vëllait të Honoriusit, Arkadit), i cili ishte perandor lindor për pjesën më të madhe të jetës së Valentinianit. Valentiniani kishte një motër të plotë, Justa Grata Honoria, e cila me siguri kishte lindur në vitin 417 ose 418 (historia e Paul Dakonit e përmend atë së pari kur përmend fëmijët e martesës, duke sugjeruar se ajo ishte më e madhja). Nëna e tij ishte martuar më parë me Ataulfin e Visigotëve dhe kishte lindur një djalë, Teodosin, në Barcelonë në vitin 414; por fëmija kishte vdekur në fillim të vitit pasardhës, duke eliminuar kështu një mundësi për një linjë romano-visigotike.[7]
Kur Valentinian ishte më pak se dy vjeç, Honoriusi emëroi Konstandinin bashkë-perandor, një pozicion që ai do ta mbante deri në vdekjen e tij shtatë muaj më vonë. Si rezultat i të gjitha këtyre lidhjeve familjare, Valentiniani ishte djali, nipi, stërnipi, kushëriri dhe nipi (i dyfishtë) i perandorëve romakë.
Në vitin 421 ose 423, Valentinianit iu dha titulli nobilissimus nga Honori, megjithëse ky titull nuk u njoh fillimisht në oborrin lindor të Teodosit të II.[5] Pas vdekjes së babait të tij në vitin 421, Valentinian ndoqi nënën dhe motrën e tij (Justa Grata Honoria) në Kostandinopojë, kur intrigat e gjykatës bënë që Galla Placidian të detyruar të ikte nga gjysmë vëllai i saj, perandori Honorius, dhe Valentiniani i ri shkoi për të jetuar në oborrin e kushëririt të tij Teodosit të II.[8]
Remove ads
Mbretërimi i Hershëm (423–437)
Çezar
Në vitin 423, Honori vdiq, dhe kryeministri i tij, Joannes mori pushtetin në Romë. Për të përballur me këtë kërcënim ndaj pushtetit të tij, Teodosi më vonë njohu babanë e Valentinianit si August dhe emëroi Valentinianin 5-vjeçar Çezar për Perëndimin në 23 tetor 424.[9] Teodosi gjithashtu e fejoi atë me vajzën e tij, Licinia Eudoxia (me të cilën Valentiniani do të martohej përfundimisht në vitin 437 kur ishte 18 vjeç). Vetëm në vitin pasues, pasi Joannes ishte mundur në një fushatë të kombinuar detare dhe tokësore, Valentiniani u instalua nga patricius et magister officiorum lindor, Helioni, si August në Romë, më 23 tetor 425, në moshën gjashtë vjeçare[8]
Augustus
Duke pasur parasysh moshën e tij të re, Augusti i ri sundoi nën ndikimin e nënës së tij, Galla Placidia, një nga veprimet e para të së cilës ishte instalimi i Felix-it si militia magister utriusque në Perëndim.[10] Kjo periudhë u shënua nga një politikë e fuqishme perandorake dhe një përpjekje për të stabilizuar krahinat perëndimore aq sa burimet e shtrirë të perandorisë mund të menaxhonin.
Në vitin 425, Oborri në Ravena negocioi me hunët që kishin shoqëruar Flavius Aetius në Itali në mbështetje të Joannes. Ata ranë dakord të largohen nga Italia dhe të evakuoheshin nga krahina e Panonia Valerias, e cila u kthye në perandori.[11] Kjo i lejoi Feliksit dhe qeverisë perandorake të ristrukturojnë mbrojtjen përgjatë provincave Danubiane në vitin 427 dhe 428.[12] Përveç kësaj, pati fitore të rëndësishme mbi visigotët në Gali në vitin 426/7 dhe 430[13][14] dhe frankët përgjatë Rinit në vitin 428 dhe 432.[15]
Sidoqoftë, kishte probleme domethënëse që kërcënonin qëndrueshmërinë e shtetit romak në perëndim. Visigotët ishin një prani e vazhdueshme në Galinë juglindore dhe nuk mund të shpërndaheshin. Vandalët në Hispania vazhduan inkursionet e tyre dhe, në vitin 429, ata filluan pushtimin e tyre të Mauretania Tingitana.[15] Humbja e këtyre territoreve ndikoi seriozisht në aftësinë e shtetit për të funksionuar. Barra e taksimit u bë gjithnjë e më e patolerueshme ndërsa fuqia e Romës u ul dhe besnikëria e krahinave të saj të mbetura u dëmtua seriozisht si pasojë.[15]
Për më tepër, periudha fillestare e mbretërimit të Valentinianit, u dominua nga lufta midis udhëheqësve të tre grupeve kryesore të ushtrisë perëndimore - Flavius Felix, magister militum praesentalis, Bonifaci, magister militum per Africam dhe Flavius Aetius, magister militum per Gallias.[13] Në vitin 427, Felix-i e akuzoi Bonifacin për tradhti dhe kërkoi që ai të kthehej në Itali. Bonifaci refuzoi dhe mundi një ushtri të dërguar nga Felix-i për ta kapur atë. I dobësuar, Felix-i nuk ishte në gjendje t'i rezistonte Aetius-it, i cili, me mbështetjen e Galla Placidia, e zëvendësoi atë si magister militum praesentalis në vitin 429, para se ta vrisnin në vitin 430.[16][17]
Bonifaci, ndërkohë, nuk ishte në gjendje të mundte Sigisvultusin, të cilin Galla Placidia e kishte dërguar për t'u marrë me rebelin. Bonifaci, pra, hyri në një marrëveshje me vandalët për t'i ardhur në ndihmë dhe, në këmbim, ata do të ndanin krahinat afrikane mes tyre.[18] E shqetësuar nga kjo kthesë e ngjarjeve dhe e vendosur për të mbajtur krahinat afrikane me çdo kusht, Oborri në Ravena kërkoi pajtim me Bonifacin, i cili, në vitin 430 ra dakord të afirmonte besnikërinë e tij ndaj Valentinianit të III dhe të ndalonte mbretin vandal, Gaiserikun.[19]
Në vitin 431, Bonifaci u shtyp dhe iku në Itali, duke braktisur Afrikën Veri-perëndimore. Oborri perandorak, dhe veçanërisht Galla Placidia, i shqetësuar për fuqinë që kishte Aetiusit, ia hoqi komandën atij dhe ia dha Bonifacit. Në luftën civile që pasoi, Bonifaci e mundi Aetiusit në Betejën e Ravenës, por vdiq nga plagët e tij. Aetiusi iku te hunët dhe, me ndihmën e tyre, ishte në gjendje ta bindte oborrin që ta rikthente në pozicionin e tij të vjetër të magister militum praesentalis në vitin 434.[20] Si pasojë, në vitin 435, Valentiniani u detyrua të përfundojë një marrëveshje paqeje me Gaiserikun, ku vandalët mbanin të gjitha pronat e tyre në Afrikën e Veriut në këmbim të pagimit të një haraçi ndaj perandorisë,[21] ndërsa hunëve iu dha territor i ri në Panoni, Savia për të pushtuar.[11]
Regjenca e Galla Placidias përfundoi në vitin 437[12] kur Valentinian udhëtoi në Kostandinopojë, për t'u martuar me të fejuarën e tij, Licinia Eudoxia. Pas kthimit në Romë, ai ishte nominalisht perandor, por në të vërtetë menaxhimi i politikës perandorake në Perëndim ishte në duart e Aetiusit.[22]
Remove ads
Ngritja e Aetiusit (437-455)
Nga viti 436 deri në vitin 439, Aetiusi u përqëndrua në situatën në Gali. Humbjet serioze gotike në vitet 437 dhe 438 u zhbënë nga një humbje romake në vitin 439, e cila pa rivendosjen e status quo-së përmes një armëpushimi të ri.[23] Ai gjithashtu gëzoi suksesin fillestar kundër frankëve dhe burgundëve, si dhe shoi një revoltë nga Bagaudae deri në vitin 437. Në vitin 438, paqja u arrit gjithashtu me suebët në Spanjë,[24] të njëjtin vit kur lindi vajza e Valentinianit, Eudocia.[25]
Ndërsa Aetiusi ishte plotësisht i zënë me ngjarjet në Gali, Valentiniani nuk ishte në gjendje të bënte asgjë për të parandaluar që vandalët të mposhtnin plotësisht provincat e mbetura të Afrikës Perëndimore, duke arritur kulmin me rënien e Kartagjenës më 19 tetor 439.[26] Kjo ishte një goditje e madhe sepse taksat dhe ushqimet nga këto krahina të pasura mbështetën Romën.[27] Deri në vitin 440, flotat vandale po shkatërronin Sicilinë dhe Aetiusi bashkërendoi një përgjigje të përbashkët me oborrin lindor, e cila pa një numër të madh trupash që mbërritën në Siçili, me synimin për të sulmuar Gaiserikun.[27]
Këto plane u braktisën kur presioni nga hunët, detyroi zhvendosjen e këtyre trupave në Danub, për të zmbrapsur pushtimet hunike.[27] Prandaj, në vitin 442, Aetiusi dhe Valentiniani u detyruan të pranojnë pushtimet vandale të Afrikës Prokonsullore, Byzacena dhe Numidisë Perëndimore, në këmbim të të cilave Roma u kthye në provincat tashmë të shkatërruara të Tripolitanës, Mauretania Sitifensis, Mauretania Caesariensis dhe një pjesë të Numidisë.[28][29] Pavarësisht, sidoqoftë, Gaiseriku së shpejti do të rimerte Mauretania Sitifensis dhe Mauretania Caesariensis, si dhe kishte marrë Sardenjën dhe Korsikën, dhe kishte kryer sulme shkatërruese në Sicili.[30]
Prandaj, Aetiuso ishte i vendosur që, nëse ata nuk mund të parandalonin që Gaiseriku të bënte kërdi me mjete ushtarake, atëherë ndoshta lidhja e tij me dinastinë perandorake do të ishte gjëja tjetër më e mirë. Rrjedhimisht, diku para vitit 446, ai e bindi Valentinianin të pranonte një martesë midis vajzës së tij më të madhe, Eudocias dhe djalit të Gaiserikut, Hunerikut. Fatkeqësisht, Huneriku tashmë ishte martuar me vajzën e mbretit të visigotëve, kështu që ideja u braktis.[31]
Hispania gjithashtu vazhdoi të ikte nga kontrolli perandorak gjatë fillimit deri në mesin e viteve 440, ndërsa suebët e zgjeruan kontrollin e tyre. Deri në vitin 444, të gjitha provincat spanjolle të Hispania Tarraconensis kishin humbur nga fisi gjermanik dhe madje Tarraconensis ishte nën presion për shkak të kryengritjeve të vazhdueshme Bagaudike.[32] Si pasojë e këtyre humbjeve territoriale, nga mesi i viteve 440, shteti po përjetonte probleme të rënda financiare, me qeverinë që pranonte hapur se nuk kishte të ardhura të mjaftueshme për të plotësuar nevojat ushtarake të shtetit romak.[33][34] Më 14 korrik 444, perandori nxori një ligj, duke hequr burokratët nga përjashtimet e tyre nga taksa e rekrutimit.[33]
Në atë vit, dy taksa shtesë u lëshuan në emër të Valentinianit, njëra taksa e shitjes prej rreth katër përqind dhe një tjetër mbi klasën senatoriale, veçanërisht për të ngritur trupa të rinj, si dhe ushqimin dhe veshjen e tyre.[34][33] Senatorëve të rangut të shquar u kërkohej të kontribuonin me paratë për mbajtjen e tre ushtarëve, senatorët e parave të klasit të dytë për një ushtar dhe senatorët e klasës së tretë një të tretën e kostos së mbajtjes së një ushtari.[34] Edhe vetë Valentiniani nuk ishte i përjashtuar dhe ai u detyrua të sakrifikonte një pjesë të të ardhurave të tij dhe të përdorte përmbajtjen e zvogëluar të të ardhurave të tij personale për të ndihmuar shtetin në vështirësitë e tij financiare.[34]
Remove ads
Pushtimet Hunike
Hunët vazhduan të bënin presion mbi krahinat Danubiane në vitet 440. Diku para vitit 449, Valentiniani i dha titullin e nderit të magister militum të Perandorisë Perëndimore mbi kryetarin e tyre, Atila Huni, dhe oborri perëndimor u lehtësua kur ai u përqëndrua në bastisjen e provincave të Perandorisë Lindore në Ballkan, nga viti 441 deri në vitin 449.[35][36] Në vitin [[449[[, Attila mori një mesazh nga Honoria, motra e Valentinianit III, duke i ofruar atij gjysmën e Perandorisë Perëndimore, nëse ai do ta shpëtonte atë nga një martesë e padëshiruar në të cilën vëllai i saj po e detyronte.[35]
Attila kishte kërkuar një pretekst për të pushtuar Perëndimin dhe dyshohet se ishte korruptuar nga mbreti vandal, Gaiserik, për të sulmuar visigotët në Gali. Në vitin 450, ai pushtoi krahinat galike, pasi siguroi paqen me oborrin lindor.[35] Valentiniani ishte i zemëruar për pushtimin. Njeriu që Honoria i dërgoi Atilës me ofertën, u torturua për të zbuluar të gjitha detajet e marrëveshjes dhe më pas iu pre koka. U desh një bindje e madhe për nënën e Valentinianit që të merrte djalin e saj që të pranonte të kursente jetën e motrës së tij.[37]
Në fillim të vitit 451, Attila kaloi Rinin dhe hyri në provincat Belge, duke kapur Divodurum Mediomatricum (Metz) më 7 prill 451, Aetiusi mblodhi së bashku një koalicion të forcave, përfshirë visigotët dhe burgundët, dhe vrapoi për të parandaluar që Atila të merrte qytetin e Aurelianum (Orléans), duke i detyruar me sukses hunët të bënin një tërheqje të nxituar.[38] Forcat romake-gjermanike u takuan me forcat hunike në Betejën e Rrafshit të Katalaunisë, duke rezultuar në një fitore për Aetiusin, i cili kërkoi të mbante pozicionin e tij duke lejuar që Attila dhe një numër i konsiderueshëm i trupave të tij të iknin.[39]
Kjo lejoi që Atila të rigrupohej dhe, në vitin 452, të pushtonte Italinë. Ai plaçkiti dhe shkatërroi Aquileia dhe mori Veronën dhe Vincentia (Viçenca) gjithashtu.[40] Aetius ishte në hije të Hunëve, por nuk kishte trupa për të sulmuar, kështu që rruga për në Romë ishte e hapur. Megjithëse Ravenna ishte vendbanimi i zakonshëm i Valentinianit, ai dhe oborri u kthyen përfundimisht në Romë, ku ai ishte, ndërsa Attila iu afrua.[41]
Valentiniani dërgoi Papën Leo I dhe dy senatorë kryesorë për të negociuar me Atilën. Kjo ambasadë, e kombinuar me një murtajë në trupat e Atilës, kërcënimin e urisë dhe lajmin se Perandori Lindor Marcian kishte nisur një sulm ndaj atdheut të Hunëve përgjatë Danubit, e detyroi Atilën të kthehej dhe të largohej nga Italia.[42] Vdekja e Atilës në Panoni në vitin 453 dhe lufta për pushtet që shpërtheu midis bijve të tij i dha fund kërcënimit hunik ndaj perandorisë.[43]
Remove ads
Vrasje
Me pengimin e pushtimit hun, Valentiniani u ndje mjaft i sigurt për të filluar komplotin për të vrarë Aetiusin, i nxitur nga Petronius Maximus, një senator i rangut të lartë që i shkaktoi Aetiusit një inat personal, dhe shërbëtorit të tij, eunukut Heraklius.[44] Aetiusi, djali i të cilit ishte martuar me vajzën më të vogël të Valentinianit, Placidian, u vra nga Valentiniani më 21 shtator 454.[43] Historiani i lashtë romak, Priscus, raportoi se Aetiusi po paraqiste një deklaratë financiare para perandorit, kur Valentiniani papritmas u hodh nga froni i tij dhe e akuzoi atë për prishje të dehur. Ai e konsideroi atë përgjegjës për mundimet e perandorisë dhe e akuzoi atë për komplot për të hequr perandorinë prej tij. Valentiniani më pas nxori shpatën dhe së bashku me Herakliun, u vërsulën drejt Aetiusit pa armë dhe e goditën në kokë, duke e vrarë në vend. Kur Valentiniani më vonë mburrej se kishte bërë mirë që e rregulloi Aetiusin në një mënyrë të tillë, një këshilltar u përgjigj në mënyrë të famshme se: "Pavarësisht se nuk e di nëse është mirë apo jo. Por dije se ke prerë dorën e djathtë me të majtën."[45]
_Claude_Laydu.png)
Sidoqoftë, më 16 mars të vitit pasardhës, vetë perandori u vra në Romë nga dy pasues skithë të Aetiusit: Optelas dhe Thraustelas. Sipas Priskut, këta njerëz u vunë në dijeni nga Petronius Maximus, qëllimet e të cilit për përparim politik u penguan nga Herakliu.[45] Ai gjithashtu mund të ketë qenë duke u hakmarrë për përdhunimin e gruas së tij, Lucinas, nga Valentiniani.[44] Vrasja ndodhi ndërsa Valentiniani hipi në kalë në Campus Martius. Ndërsa perandori zbriti për të ushtruar harkun, komplotistët sulmuan. Optelas e goditi Valentinianin në anën e kokës, dhe kur ai u kthye për të parë se kush e kishte goditur, Optelas dha goditjen vdekjeprurëse. Ndërkohë, Thraustelas vrau Herakliun. Priscus raporton një ngjarje kurioze: ndërsa perandori ishte i vdekur, një tufë bletësh u shfaq dhe thithi gjakun e tij.[45]
Një ditë pas vrasjes Petronius Maximus ishte shpallur vetë perandor nga mbetjet e ushtrisë romake perëndimore pasi pagoi një donacion të madh.[46] Ai nuk ishte aq i përgatitur sa mendonte të merrte përsipër dhe të stabilizonte perandorinë e varfëruar, megjithatë; pas një mbretërimi prej vetëm 11 javësh, Maximus u vra me gurë nga një turmë romake.[47] Mbreti i vandalëve, Gaiseriku pushtoi Romën disa ditë më vonë dhe e plaçitën atë për dy javë.[48]
Remove ads
Karakteri dhe trashëgimia
Mbretërimi i Valentinianit shënohet me copëtimin e Perandorisë Perëndimore; në kohën e vdekjes së tij, pothuajse e gjithë Afrika e Veriut, e gjithë Spanja perëndimore dhe shumica e Galisë kishin kaluar nga duart e romakëve. Ai përshkruhet si i llastuar, i dashur për kënaqësinë dhe i ndikuar shumë nga magjistarët dhe astrologët. Valentiniani ishte i përkushtuar ndaj fesë, duke kontribuar në kishat e Shën Lorencit në Romë dhe Ravenna.[49]
Ai gjithashtu i dha autoritet më të madh Papatit. Më 6 qershor 445, ai lëshoi një dekret i cili njihte primatin e peshkopit të Romës bazuar në meritat e Shën Pjetrit, dinjitetin e qytetit dhe Besimin e Nikenës (në formën e tyre të interpoluar); urdhëruar që çdo kundërshtim ndaj vendimeve të tij, të cilat do të kishin fuqinë e ligjit kishtar, të trajtohej si tradhti; dhe parashikoi ekstradimin me forcë nga guvernatorët krahinorë të kujtdo që refuzoi t'i përgjigjej një thirrjeje në Romë. Valentiniani u konsumua gjithashtu nga gjëra të parëndësishme: gjatë viteve 430, ai filloi të dëbonte të gjithë hebrenjtë nga ushtria romake sepse kishte frikë nga aftësia e tyre e supozuar për të korruptuar të krishterët me të cilët shërbenin.
Disa historianë përgjatë shekullit të XVIII-të dhe të XX-të, përfshirë Edward Gibbon dhe John Bagnall Bury, kishin pikëpamje të pafavorshme për Valentinianin III.[50][51]
Remove ads
Portretizimi në kulturë
- Jeta e Valentinian III u dramatizua nga John Fletcher në shfaqjen e tij Valentiniani, voto 1612 (botuar në vitin 1647 në literaturë).
- Ai gjithashtu shfaqet në libretin e operës Ezio të Metastasio, të vendosur nga Handel, për operën e tij të vitit 1731, nga Gluck për operën e tij në vitin 1750, dhe nga një numër kompozitorësh të tjerë, duke përfshirë dy skena nga Josef Mysliveček (1775 dhe 1777).
- Në vitin 1790 jeta e tij u dramatizua përsëri në shfaqjen The Sack of Rome nga Mercy Otis Warren.
- Historia e Valentinianit dhe Aetius u rrëfye në faqet e Princit Valiant të Hal Foster.
- Valentiniani III u luajt nga Roldano Lupi në filmin italian të vitit 1964 "Shpatë dhe Sandale", Hakmarrja e Gladiatorëve (La Vendeta dei Gladiatori).
- Valentiniani III u luajt nga Reg Rogers në miniserialin Attila të vitit 2001.
- Valentiniani III u portretizua nga Alexander Vlahos në miniserialin dokumentar të History Channel në vitin 2016, Barbarians Rising.
- Valentiniani III u luajt nga Walter Coy në filmin 1954, Shenja e Paganit.
Remove ads
Shiko edhe
Referime
Linqe te jashtme
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads