Vithkuqi

Vithkuqi është fshat dhe ish-komunë në Qarkun e Korçës, në juglindje të Shqipërisë. Në reformën e qeverisjes vendore të vitit 2015 u bë një nënndarje e komunës Korçë.^[1] Popullsia në regjistrimin e vitit 2011 ishte 1,519.^[2] Njësia komunale përbëhet nga fshatrat Vithkuq, Leshnje, Gjanc, Lubonjë, Rehovë, Roshanj, Trebickë, Grabockë, Treskë, Stratobërdh, Panarit, Shtyllë dhe Cemericë.^[3]

Vithkuqi

Historia

Historia e qytetit filloi në periudhën pas-bizantine. Gjatë shekujve XVII-XVIII Vithkuqi u bë një qendër lokale e kulturës dhe tregtisë, duke qenë në një vendndodhje strategjike në rrugën Berat - Korçë. Më 1724^[4] u hap shkolla e parë greke në Korçë.^[5] Në shekullin e tetëmbëdhjetë, Vithkuqi ishte i banuar nga shqiptarë ortodoksë dhe nga një numër më i vogël i vllehëve.^[6] Nga fundi i shekullit të 18-të, faktorë të ndryshëm e kthyen Vithkuqin në një fshat të vogël malor. Në fund të shekullit të 18-të , krizat socio-politike dhe ekonomike së bashku me kontrollin nominal të qeverisë osmane rezultuan në bastisje nga banditë lokal dhe bandat shqiptare muslimane të vendbanime greke, vllehe dhe ortodokse shqiptare të vendosura sot brenda dhe jashtë Shqipërisë bashkëkohore.^{[7][8][9][6][10]} Vithkuqi, kryesisht një qendër shqiptare ortodokse që kishte kulturë letrare, arsimore dhe fetare greke, u shkatërrua bashkë me vendbanime të tjera në rajon.^{[7][11][9][6][10]} Këto ngjarje i detyruan disa shqiptarë dhe vllehë ortodoksë nga Vithkuqi të migronin në vende të tilla si Maqedonia, Trakija e kështu me radhë.^{[10][12] [11][9][13][6]} Në vitin 1792, Vithkuqi përbëhej nga lagjet e mëposhtme: Borisha, Tataçi, Llas, Qyrsa, Syrbashi, Krekasi, Palasi, Kolaqerkasi, Kovaçasi, Saraçi, Rusasi dhe Dukasi.^[14][15] Vithkuqi ka disa kisha dhe manastire që janë ndërtuar gjatë periudhës së prosperitetit të tij. ^{[16] [17]}

Më 1936, në Vithkuq u ndërtua hidrocentrali i parë i Shqipërisë.^[18]

Panoramë e brendshme e Kishës së Shën Mëhillit

Lufta e Dytë Botërore

Më 15 gusht 1943, gjatë Luftës së Dytë Botërore, u formua brigada e parë sulmuese e Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare në afërsi të Vithkuqit nën komandën e Mehmet Shehut. Rreth 800 partizanë morën pjesë në paradën pasuese, ku morën pjesë anëtarë të rëndësishëm të Partisë Komuniste Shqiptare si Enver Hoxha dhe Mehmet Shehu.^[19]

Kohët bashkëkohore

Në kohët bashkëkohore Vithkuqi është i banuar nga shqiptarë ortodoksë dhe popullatë vllehe, të cilët më parë ishin nomadë pastoralë që u vendosën atje pasi vendbanimi u braktis nga banorët e mëparshëm^[6] si dhe shqiptarët myslimanë të cilët janë vendosur në të gjatë kohëve komuniste.^[7] Vithkuqi, i njohur në Shqipëri si një vendbanim tradicionalisht i krishterë, është fqinjë me fshatra të ndryshëm muslimanë dhe të krishterë shqiptarë që e rrethojnë, edhe pse këto të fundit kanë humbur popullsi për shkak të migrimit.^[7] Gjatë periudhës komuniste disa shqiptarë myslimanë nga fshatrat përreth u vendos në Vithkuq duke bërë që vendasit ta shohin popullsinë e fshatit si të përzier dhe ankohen për rënien e elementit të krishterë.^[7]

Dicka mbi

Njihet si vendbanim që në Mesjetë. Në shek. XVII ka qenë një nga qendrat më të zhvilluara në rajon. Ka pasur monumente kulturore si Afresket e Manastirit të Shën Pjetrit e Pavlit të piktorëve Zografë.

Vithkuqi është vendlindja e Naum Panajot Bredhit (1767-1846) nismëtarit të Rilindjes Kombëtare, hartuesit të “Evetarit” (1844) abetaren e parë shqipe me 33 shkronja.

Kisha me e madhe e Vithkuqit është kisha e Shën Mëhillit, e ndertuar ne 1728.^[20]

Vithkuqi është i pasur me pyje: ah, pishë, bredh dhe me livadhe si Makërza, e cila ka një bukuri natyrore mbresëlënëse. Në këto pyje rriten shumë bimë medicinale si: Dëllinja, Trëndafili i egër, Çaji i malit, Lule bliri, Zhumblica, Mëllaga, Lule Basani, Lule shtogu etj. Pema e arrës është e një lloji të veçantë dhe shumë e preferuar nga konsumatorët. Ka filluar të zhvillohet Turizmi familjar, sidomos muajt e verës, duke e konsideruar frekuentuesit, si një vend klimatik të shkëlqyeshëm, ashtu si edhe Voskopoja.

Njerëz të shquar

• Spiro Dine, rilindas dhe shkrimtar.
• Naum Veqilharxhi, rilindas, avokat dhe shkrimtar.
• Jani Evstrat Vithkuqari, dijetar dhe shkrimtar.
• Nikodemi, Dëshmori i Ri Ortodoks.
• Ligor Buzi, udhëheqës fashist dhe gazetar nga fshati Lubonjë.

Shiko edhe

• Varri i pagëzimit
• Korça