Ориёно

Дар сарчашмаҳои қадим якчанд кишварҳои ориёӣ номбар шудаанд: дар «Михр-яшт» навишта шудааст, ки Аирьошаяну («Маскани ориёиҳо») шаш кишварро дарбар мегирад: Ишкат ва Поурут (дар кӯҳсори Ҳиндукш), Моуру ва Харойа (Марв ва Ҳирот), Гава-Суғд ва Хваиризем (Суғд и Хоразм). Дар «Видевдод» (қисмати Авесто) 16 кишвар номбар гардидааст, аз ҷумла «Airyanəm vaējah» — «Айиряна Ваеҷаҳ - Орёвиҷ» (аз забони авестои — «фазо, ё доманаҳои Ориё») — маҳалли қадимаи сукунати тоифаҳои (кишвари) ориёиҳо номбар шудааст.^[1]. Инчунин, дар Авесто панҷ халқи ориёӣ номбар шудааст: ориёӣ (airya-) — офарандагони Авесто ва халқҳои дигар (ғайри эътқоди Дини зардуштӣ) — туйиря (tūirya-), сайрима (sairima-), саини (sāini-) ва дахҳо (dåŋha-)номбар шудааст? ки ба халқҳои эронизабон (яъне, ориёиҳо) нисбат дода шудаанд. Маҳз аз ҳамин тазоди авестои минбаъд тазоди Эрон (кишвари ориёиҳо) ва Турон — Давлати Афросиёб ба миён омадааст.^[2]

Аз рӯи дастхатҳои китоби Авесто^[3] ва Ведҳо^[4],, адабиёти зардуштӣ ва сарчашмаҳои асримиёнагӣ аз қабили «Таърихи Табарӣ», «Шоҳнома»-и Фирдавсӣ, «Форснома»-и Ибни Балхӣ ва ғайра ба кишвари Ориёно — Давлати Пешдодиёну Давлати Каёниён ва Тӯрон — Давлати Афросиёб, Подшоҳии Бохтари қадим, Давлати Суғди қадим, Давлати Хоразми Бузург, Порсу Давлати Мод ва Хуросон дохил буданд..

Ориёно биноан тадқиқоти навин ҳамон сарзаминҳои Фарорӯд / Варазрӯд то марзҳои Русия дар шимол ва Чин дар ховар будааст^[5].

Ҳудуди дақиқи Ариана дар сарчашмаҳои классикӣ бо дақиқии кам муқаррар карда шудааст. Чунин ба назар мерасад, ки онро аксар вақт бо музофоти хурди Ҳарируд омехта мекарданд (чунон ки дар Плиний, Naturalis Historia, китоби VI, боби 23 ). ^[6]

Ориёноро ҳамчун истилоҳи ҷуғрофӣ ҷуғрофиёи юнонӣ Эратосфен (тақрибан 276 – 195 п. м.) муаррифӣ карда, онро ҷуғрофиёи юнонӣ Страбон (64/63 п.м. – тақрибан 24 милодӣ) пурра тавсиф кардааст.

Тибқи таърифи Эратосфен, ҳудуди сарзамини Ориёно аз дарёи Ҳинд дар шарқ, баҳр дар ҷануб, аз хатти сарҳади Кирмония то дарвозаҳои Хазар (аз афташ ба ағбаи наздикии канори ҷанубу шарқии баҳри Хазар ) дар ғарб ва ба истилоҳ кӯҳҳои Тавр дар шимол муайян карда шуданд. Ба ин минтақаи калон қариб тамоми кишварҳои шарқии Мод ва Порси қадим, аз ҷумла ҷануби каторкуҳҳои азим то биёбонҳои Гедросия ва Кирмония, яъне музофотҳои Кирмония, Гедросия, Заранҷ, Рахосия), Ориё, Паропамиз дохил мешуданд; инчунин Бохтари қадим ба замини Ориёно шумурда шуда, онро ҷуғрофиёи юнонӣ Аполлодори Артемида «зевари кулли Ариана» меномиданд.

Страбон қайд мекунад, ки дарёи Ҳинд дар байни Ориёно (Ариана) ва Ҳиндустон ҷорӣ мешавад. Вай мегӯяд, ки Ариана аз шарқ бо дарёи Ҳинд, дар ҷануб бо баҳри бузург баста шудааст ва қисматҳои он дар ғарб бо ҳамон сарҳадҳое, ки Портро аз Мод ва Кирмония аз Паропамиз ва Персис ҷудо мекунанд, ишора мекунад. ^[7] Пас аз тавсифи сарҳадоти Ориёно, Страбон менависад, ки номи Αρειανή метавонад ба як қисми Порс Мод ва инчунин ба шимоли Бохтар ва Суғд низ паҳн шавад. ^[8] Тавсифи муфассали он минтақаро дар Ҷуғрофияи Страбон, китоби XV – «Персия, Ариана, нимҷазираи Ҳиндустон», боби 2, бахшҳои 1–9 пайдо кардан мумкин аст. Дионисий Перигетес (1097) бо Страбон дар васеъ кардани сарҳади шимолии Ориёно то Паропамиз розӣ аст ва (714) дар бораи онҳо ҳамчун сукунат дар соҳилҳои баҳри Эритрея сухан мегӯяд. Эҳтимол дорад, ки аз Страбон ин истилоҳи шарқӣ, форсҳо, бохтариҳо ва суғдиёнро дар бар гирифта, бо қавми Ориёно дар зери кӯҳҳо фаро гирифта шудааст, зеро онҳо қисми бештари онро доштанд. ^[9]

Аз ҷониби Ҳеродот Ориёно (Ариана) зикр нашудааст ва дар тавсифи ҷуғрофии Стефануси Византиягӣ ва Батламиус ривояти Орриён дохил карда нашудааст. ^[9]

Халқҳое, ки дар Ориёно, тавре ки Страбон сукунат доштанд номбар кардааст ^[10]

Таърих

Ҳудуди ҷуғрофӣ

Нигаред низ

Эзоҳ

Пайвандҳо

Wikiwand - on