ปางปฐมเทศนา

ปางปฐมเทศนา เป็นพระพุทธรูปลักษณะประทับ (นั่ง) ขัดสมาธิราบ พระหัตถ์ซ้ายทำประคองพระหัตถ์ขวา วางบนพระเพลา (ตัก) หรือถือชายจีวร พระหัตถ์ขวายกขึ้นเสมอพระอุระ (อก) จีบนิ้วพระหัตถ์ เป็นเครื่องหมายว่าพระธรรมจักร มีเครื่องประกอบทำเป็นรูปวงล้อ (ธรรมจักร) กับรูปกวางไว้ตรงพุทธบัลลังก์ และบางทีมีปัญจวัคคีย์พนมมือด้วย (พระพุทธรูปปางนี้ที่ไทยเอามาสมมุติเรียกว่า พระคันธารราฐสำหรับขอฝน)

ลักษณะพระพุทธรูปปางปฐมเทศนา

ปางปฐมเทศนานี้ มีต้นแบบสำคัญที่ได้รับอิทธิพลจากพระพุทธรูปที่ค้นพบในอินเดีย ที่เรียกกันว่า Dharmachakra Mudra โดยเฉพาะพระพุทธรูปสมัยคุปตะ (ราวพุทธศักราช 800-1200) ที่ขุดพบที่เมืองสารนาถ เป็นปางที่แสดงสัญลักษณ์การเริ่มหมุนวงล้อธรรมจักรเป็นครั้งแรก หมายถึงการแสดงปฐมเทศนาที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน (ธรรมจักรกัปปวัตนสูตร)^[1][2]

พระพุทธรูปสารนาถถือเป็นต้นแบบให้กับพระพุทธรูปปางธรรมจักรมุทรา หรือปางปฐมเทศนาในยุคถัดมา ทั้งในอินเดียและประเทศอื่น ๆ ที่ได้รับอิทธิพลจากศาสนาพุทธ เช่น เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และเอเชียกลาง

ประวัติ

ในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 8 หรือวันเพ็ญเดือนอาสาฬหปุณมี สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงแสดงธรรมจักรกัปปวัตนสูตร อันเป็นปฐมเทศนาโปรดปัญจวัคคีย์ มีใจความสำคัญดังนี้ คือ ทรงให้งดเว้นทางสุดโต่ง 2 สาย คือ กามสุขขัลลิกานุโยค ได้แก่ การประกอบตนให้หมกมุ่นในกาม และอัตตกิลมถานุโยค คือ ทำตนเองให้ลำบาก ทรงแสดงมัชฌิมาปฏิปทา หรือทางสายกลาง ได้แก่ มรรคมีองค์ ๘ อันเป็นข้อปฏิบัติให้ถึงทางดับทุกข์ และอริยสัจ ๔ หรือความจริงอันประเสริฐ ได้แก่ ทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค และเมื่อแสดงธรรมจบลง โกณฑัญญพราหมณ์ (พระอัญญาโกณฑัญญะ) หนึ่งในปัญจวัคคีย์ได้ดวงตาเห็นธรรม (สำเร็จเป็นพระโสดาบัน) ในวันนั้น เป็นบุคคลแรกในพุทธศาสนาที่ได้สำเร็จเป็นอริยบุคคล

ลักษณะพระพุทธรูป

• 
  พระพุทธรูปปางปฐมเทศนา ศิลปะคุปตะ ค้นพบที่สารนาถ
• 
  พระพุทธรูปปางปฐมเทศนา ศิลปะ ทวารวดี พระปฐมเจดีย์
• 
  พระพุทธรูปปางปฐมเทศนา ในพระวิหารวัดหัวลำโพง

ความเชื่อและคตินิยม

• สร้างเป็นที่ระลึกถึงการเทศนาครั้งแรกของพระพุทธเจ้าต่อมหาชน
• เป็นพระพุทธรูปประจำเดือน 8