สมัญญานาม

สมัญญานาม หรือ ชื่อเฮ่า คือนามที่แต่งตั้งให้บุคคลที่เสียชีวิตไปเพื่อบ่งบอกถึงการกระทำในช่วงที่มีชีวิตอยู่^[1]

สมัญญานาม
ชื่อภาษาจีน
อักษรจีนตัวเต็ม	諡號/謚號
อักษรจีนตัวย่อ	谥号
การถอดเสียง ภาษาจีนกลางมาตรฐาน ฮั่นยฺหวี่พินอิน shì hào ภาษากวางตุ้งมาตรฐาน ยฺหวิดเพ็ง si3 hou6
ชื่อภาษาเวียดนาม
จื๋อโกว๊กหงือ	thụy hiệu
จื๋อฮ้าน	諡號
ชื่อภาษาเกาหลี
ฮันกึล	시호
ฮันจา	諡號
การถอดเสียง อาร์อาร์ siho เอ็มอาร์ siho
ชื่อภาษาญี่ปุ่น
คันจิ	諡号
ฮิรางานะ	しごう / おくりごう
การถอดเสียง เฮ็ปเบิร์นปรับปรุง shigō/okurigō

สำหรับยุคราชวงศ์จักรวรรดิ เมื่อสมเด็จพระจักรพรรดิหรือสมเด็จพระจักรพรรดินีเสด็จสวรรคต เหล่าราชบัณฑิตก็จะรวมตัวกันประชุมเพื่อคัดสรรพระราชสมัญญานามและเมื่อมีฉันทามติก็จึงนำขึ้นทูลเกล้าถวายแด่องค์จักรพรรดิในรัชกาลปัจจุบันเพื่อทรงมีพระราชวินิจฉัยเห็นชอบ แล้วจึงประกาศใช้

สำหรับพระราชวงศ์ เมื่อสิ้นพระชนม์แล้ว ก็จะได้รับพระราชทานพระสมัญญานามจากสมเด็จพระจักรพรรดิ ตัวอย่างเช่น กงชินอ๋อง (恭亲王) ทรงได้รับพระราชทานพระสมัญญานามว่า จง (忠) แปลว่า ภักดี, ซื่อสัตย์

สำหรับขุนนาง เมื่อถึงแก่กรรม ก็จะได้รับพระราชทานสมัญญาจากราชสำนัก ตัวอย่างเช่น จูกัดเหลียง ได้รับพระราชทานสมัญญานามว่า จงอู่โหฺว (忠武侯 Zhōngwǔ hóu)^[2]

ในยุคแรกเริ่มสมัญญานามนั่นยังมีความยาวไม่มาก และสมัยต่อมาสมัญญานามก็เริ่มมีความยาวมากขึ้นเรื่อยๆ ตัวอย่างเช่น

สมเด็จพระจักรพรรดินีเซี่ยวกงเหริน

พระราชสมัญญานาม
แบบเต็ม	เซี่ยวกงซวนฮุ่ยเหวินซู่ติ้งอวี้ฉือฉุนชินมู่จ้านเทียนเฉิงเซิ่งเหรินหวงโฮ่ว 孝恭宣惠溫肅定裕慈純欽穆贊天承聖仁皇后
แบบสั้น	"เซี่ยวกงเหรินหวงโฮ่ว" (孝恭仁皇后)

สมเด็จพระจักรพรรดิหมิงไท่จู่

พระราชสมัญญานาม
แบบเต็ม	ไคเทียนสิงเต้าจ้าวจี้ลี่จี๋ต้าเซิ่งจื้อเสินเหรินเหวินอี้อู่จวิ้นเต๋อเฉิงกงเกาหวงตี้ 開天行道肇紀立極大聖至神仁文義武俊德成功高皇帝
แบบสั้น	"เกาหวงตี้" (จีน: 高皇帝; พินอิน: gāo huángdì)

ในบันทึกส่วนใหญ่นิยมนำเอาพระอารามนามและสมัญญานามมารวมเข้าด้วยกัน ซึ่งพระอารามนามจะถูกวางไว้ก่อน ตัวอย่าง

พระราชอารามนาม	พระราชสมัญญานาม	รวมกัน
สมเด็จพระจักรพรรดิหงอู่
ไท่จู่ (太祖)	เกาหวงตี้ (高皇帝)	ไท่จู่เกาหวงตี้ (太祖高皇帝)
สมเด็จพระจักรพรรดิคังซี
เซิ่งจู่ (聖祖)	เหรินหวงตี้ (仁皇帝)	เซิ่งจู่เหรินหวงตี้ (聖祖仁皇帝)

ประเภทสมัญญานาม

สมัญญานามสามารถแบ่งได้ 3 ประเภท

ประเภทยกย่อง
อักษร	ความหมาย	สำหรับ	ผู้ได้รับ	หมายเหตุ
เหวิน (文)	คุณธรรม, ความรู้ (วรรณกรรม, ภาษา)	ผู้เคารพหลักศีลธรรม มีความอ่อนน้อมเป็นเลิศ การกระทำดีด้วยซื่อสัตย์มีจิตเมตตา การปกครองด้วยคุณธรรม ผู้ใส่ใจการปกครองและประชาชน	จักรพรรดิสุยเหวิน	หนึ่งในสมัญญานามที่มีเกียรติที่สุด
อู่ (武)[3]	หาญกล้า	ผู้หาญกล้ายึดมั่นในความถูกต้อง ผู้รักษาความสงบและความยุติธรรม การปกครองด้วยปัญญาตั้งมั่นในศีลธรรม ผู้ขยายขอบขัณฑสีมา ผู้มากด้วยบารมีอันยิ่งใหญ่		หนึ่งในสมัญญานามที่มีเกียรติที่สุด
เฉิง (诚)	สัตย์ซื่อจริงใจ	การมีคุณธรรมอันบริสุทธิ์ การมีคุณธรรมที่เที่ยงตรง การปกครองด้วยความสัตย์ซื่อจริงใจ การยึดมั่นในคุณธรรม การชี้นำผู้อื่นด้วยความซื่อสัตย์ การจริงใจไม่หลอกลวง การทำดีโดยไม่หวังผล	จักรพรรดิจิ้นเฉิง	มาจากพระนามของพระเจ้าชางทัง
กง (恭)	นับถือ	การยกย่องคนที่มีคุณธรรม การให้เกียรติผู้อาวุโส การทำหน้าที่ด้วยความสัตย์ซื่อ	จักรพรรดิเว่ย์กง
อี้ (懿)	ความดีงาม	ผู้ที่มีความเมตตากรุณาการุณย์ ปกครองประชาชนด้วยคุณธรรมบริสุทธิ์	พระเจ้าโจวอี้
จิ่ง (景)[4]	สง่างาม (มุมมอง, ทิวทัศน์)	ผู้ที่ช่วยเหลือประชาชนอย่างชอบธรรม การประสบความสำเร็จโดยยึดมั่นในคุณธรรม ผู้มีคุณธรรมน่ายกย่อง ผู้ปฏิบัติตามกฎหมายอย่างเที่ยงตรง
ฮุ่ย (惠)	เมตตา	การมีความกรุณาเมตตาต่อประชาชน การปกครองใส่ใจถึงความเป็นอยู่ของประชาชน ผู้ที่ปฏิบัติต่อผู้คนด้วยความเมตตากรุณา
ทัง (湯)	ฟื้นฟู, ชี้นำ (ซุป, น้ำร้อน)	ผู้ที่ปราบปรามสิ่งชั่วร้ายและปัดเป่าความทุกข์ การมีคุณธรรม เป็นนักปกครองที่ดี		มาจากพระนามของพระเจ้าชางทัง
หมิง (明)	สว่าง, ชัดเจน, แจ่มใส, รุ่งโรจน์	ผู้ที่มีน้ำใจและมองการณ์ไกล การปกครองที่โปร่งใสและมีความยุติธรรม
มู่ (穆)[5]	ทรงธรรม	การปฏิบัติตามคุณธรรมและยึดมั่นในสิ่งที่ถูกต้อง การปกครองที่สงบสุข ผู้สร้างสมดุลการปกครอง แผ่นดินสี่ทิศมั่นคง ผู้ขจัดอธรรมทั้งใกล้และไกล
เกา (高)	สูง	ผู้มีคุณธรรมครอบคลุมสรรพสิ่ง การกระทำคุณงามความดีที่ยิ่งใหญ่ ผู้มีอำนาจเสมอฟ้า		หนึ่งในสมัญญานามที่มีเกียรติที่สุด
หวน (桓)[6]	มั่นคง (ไม้, ต้นไม้)	ผู้บุกเบิกขยายดินแดน
ประเภทติเตียน
อักษร	ความหมาย	สำหรับ	ผู้ได้รับ	หมายเหตุ
หยาง (煬)	เผาผลาญ	ผู้ละทิ้งธรรมจริยาและไม่เอาใจใส่ประชาชน การละเลยไม่ใส่ใจในหน้าที่การปกครอง การปกครองที่ทำให้ประชาชนตกอยู่ในความลำบาก การไม่ยึดมั่นในหลักการยุติธรรม ผู้ที่ต่อต้านสวรรค์และกดขี่ประชาชน	จักรพรรดิสุยหยาง
ประเภทสงสาร
อักษร	ความหมาย	สำหรับ	ผู้ได้รับ	หมายเหตุ
อาย (哀)	คร่ำครวญ	การสูญเสียบุพการีในวัยเยาว์ หรือเป็นกำพร้า การขาดคุณธรรมความดีงาม การไม่สามารถสร้างคุณธรรมได้ การเผชิญกับความทุกข์ยากเกินกว่าจะทนได้ การจบชีวิตลงอย่างไม่ยุติธรรม	จักรพรรดิฮั่นอาย
เต้า (悼)	อาลัย	ผู้ที่ละเว้นต่อการเซ่นไหว้บรรพบุรุษ ผู้ที่จากไปก่อนถึงวัยแก่ชรา ผู้ที่จากไปก่อนถึงวัยกลางคน
หมิน (愍)	สงสาร	ผู้ที่ต้องประสบเคราะห์กรรมต่าง ๆ ในช่วงที่มีชีวิตอยู่
ชาง (殤)	โศกเศร้า	ผู้ที่ล่วงลับไปก่อนวัยอันควรโดยไม่มีผลงานมากนัก

สมัญญานามในญี่ปุ่น

เมื่อจักรพรรดิญี่ปุ่นเสด็จสวรรคต จะได้รับพระราชสมัญญานาม โดยญี่ปุ่นมีหลักการตั้งสมัญญานามแบ่งออกได้หลายประเภท เช่น

สมัญญานามแบบจีน

สืบเนื่องจากญี่ปุ่นได้รับอิทธิพลมาจากประเพณีการตั้งสมัญญานามให้ผู้ที่ถึงแก่กรรมในสมัยราชวงศ์ถัง ซึ่งนิยมใช้อักษรเพียง 2 ตัว เช่น จักรพรรดิจิมมุ (神武天皇), จักรพรรดิโคเม (孝明天皇), จักรพรรดินีเก็มเม (元明天皇) หรือ จักรพรรดินินโก (仁孝天皇)^[7]

สมัญญานามแบบญี่ปุ่น

เป็นนามที่ใช้เรียกจักรพรรดิและบุคคลสำคัญในญี่ปุ่น นิยมใช้อักษรหลายตัว เช่น จักรพรรดิคามุยามาโตะอิวาเรบิโกะโนะ (神日本磐余彦天皇), จักรพรรดิโอฮัตสึเซะวากาตาเกรุ (大泊瀬幼武天皇) และ จักรพรรดินีนาถยามาโตะเนโกะทากามิซูกิโยตาราชิฮิเมะ (日本根子天津御代豊国成姫)^[8]

ต่อมาในช่วงปลายยุคเฮอังความนิยมสมัญญานามแบบญี่ปุ่นค่อย ๆ ลดลง จนกระทั้งเมื่อจักรพรรดิโคกากุสวรรคตในช่วงปลายสมัยเฮอัง พระองค์ทรงได้รับการเฉลิมพระราชสมัญญานามแบบจีน ทำให้การตั้งสมัญญานามแบบญี่ปุ่นจึงหมดความนิยมลง

การเฉลิมพระราชสมัญญานามแด่พระเจ้าแผ่นดินญี่ปุ่นครั้งล่าสุดคือ เมื่อวันที่ 31 มกราคม ค.ศ. 1989 เป็นการประกาศพระราชสมัญญานามทางการแด่จักรพรรดิโชวะ (昭和天皇) อันเป็นสมัญญานามแบบจีน^[9]