มณฑลเพชรบูรณ์

มณฑลเพชรบูรณ์ (เดิมสะกดว่า มณฑลเพ็ชร์บูรณ์ หรือ มณฑลเพ็ชร์บูรณ) เป็นมณฑลหนึ่งในการปกครองส่วนภูมิภาคระบบมณฑลเทศาภิบาลของราชอาณาจักรสยาม

มณฑลเพชรบูรณ์
มณฑลเทศาภิบาล
พ.ศ. 2443 – 2446 พ.ศ. 2450 – 2459
แผนที่มณฑลเพชรบูรณ์
เมืองหลวง	เพชรบูรณ์
การปกครอง
• ประเภท	สมุหเทศาภิบาลต่างพระเนตรพระกรรณ
สมุหเทศาภิบาล
• พ.ศ. 2443–2446	พระยาเพชรรัตนสงคราม (เฟื่อง เฟื่องเพชร) (คนแรก)
• พ.ศ. 2450–2454	พระยาเทพธิบดี (อิ่ม เทพานนท์)
• พ.ศ. 2454–2459	พระยาเพชรรัตนราชสงคราม (เลื่อง ภูมิรัตน์) (คนสุดท้าย)
ยุคทางประวัติศาสตร์	รัตนโกสินทร์
• แยกออกมาจากมณฑลนครราชสีมา	20 มกราคม พ.ศ. 2443
• ยุบรวมกับมณฑลพิษณุโลก	27 กันยายน พ.ศ. 2446
• จัดตั้งขึ้นอีกครั้ง	4 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2450
• ยุบรวมกับมณฑลพิษณุโลกอีกครั้ง	1 เมษายน พ.ศ. 2459
ก่อนหน้า ถัดไป มณฑลนครราชสีมา มณฑลพิษณุโลก มณฑลพิษณุโลก มณฑลพิษณุโลก
ปัจจุบันเป็นส่วนหนึ่งของ	ไทย

ประวัติ

การจัดตั้งครั้งที่ 1

เมื่อวันที่ 20 มกราคม พ.ศ. 2443 (นับแบบเก่า พ.ศ. 2442 (ร.ศ. 118)) กระทรวงมหาดไทยได้ยกบริเวณเพชรบูรณ์ตั้งขึ้นเป็นมณฑลหนึ่ง แยกออกมาจากมณฑลนครราชสีมา และให้ยกเมืองหล่มศักดิ์มารวมอยู่ในมณฑลเพชรบูรณ์ด้วย แต่เมืองเลย เมืองแก่นท้าว ซึ่งเป็นเมืองขึ้นกับเมืองหล่มศักดิ์เดิมนั้น ให้คงอยู่ในมณฑลฝ่ายเหนือตามเดิม^[1]

การยกเลิกครั้งที่ 1

เมื่อวันที่ 27 กันยายน พ.ศ. 2446 (ร.ศ. 122) กระทรวงมหาดไทยได้ยกเลิกมณฑลเพชรบูรณ์และรวมมณฑลเพชรบูรณ์เข้ากับมณฑลพิษณุโลก ด้วยเหตุผลที่ว่า มณฑลเพ็ชร์บูรณ์เปนมณฑลที่มีหนทางไกลกันดาร ประกอบด้วยการไข้เจ็บ แม้ว่าจะเปนมณฑลที่มีท้องที่อุดมด้วยการเภาะปลูกก็ดี แต่การเภาะปลูกมีน้อยยังไม่เจริญ ผลประโยชน์แผ่นดินที่จะพึงได้ ไม่พอกับการใช้จ่ายสำหรับตั้งเปนมณฑล^[2]

การจัดตั้งครั้งที่ 2

เมื่อวันที่ 4 กุมภาพันธ์ 2450 (ร.ศ. 126) กระทรวงมหาดไทยได้จัดตั้งมณฑลเพชรบูรณ์ขึ้นมาอีกครั้งหนึ่ง โดยแยกออกจากมณฑลพิษณุโลก เนื่องจาก มณฑลเพ็ชร์บูรณ์มีอาณาเขตร์ท้องที่กว้างใหญ่ หนทางเปนที่กันดารห่างไกลจากมณฑลพิศณุโลก ข้าหลวงเทศาภิบาลและข้าราชการทางมณฑลพิศณุโลกจะไปตรวจตราราชการก็ไม่ใคร่ทันท่วงที^[3]

การยกเลิกถาวร

เมื่อวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2459 รัฐบาลได้ยกเลิกมณฑลเพชรบูรณ์และรวมมณฑลเพชรบูรณ์เข้ากับมณฑลพิษณุโลกเป็นการถาวร เนื่องจากมณฑลเพชรบูรณ์มีเพียง 2 เมือง (จังหวัด) ได้แก่ เมืองเพ็ชร์บูรณ์ และเมืองหล่มศักดิ์ ประชากรมีจำนวนน้อยกว่าเมื่อเทียบกับเมือง ๆ เดียวในมณฑลอื่น ๆ ประกอบกับสถานการณ์โจรผู้ร้ายชุกชุมเบาบางลง และการคมนาคมด้วยรถไฟสายเหนือสะดวกขึ้นแล้ว^[4]

ในวันที่ 19 พฤษภาคม พ.ศ. 2459 ได้มีประกาศเปลี่ยนคำว่าเมืองมาเป็นจังหวัด^[5] และต่อมาจังหวัดหล่มศักดิ์ได้ถูกยุบรวมเข้ากับจังหวัดเพชรบูรณ์ เมื่อวันที่ 21 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2474^[6]

เขตการปกครอง

มณฑลเพชรบูรณ์ประกอบด้วย 2 เมือง (จังหวัด) ได้แก่

• เมืองเพชรบูรณ์
• เมืองหล่มศักดิ์