ลำดับการสืบราชสันตติวงศ์ไทย

ลำดับการสืบราชสันตติวงศ์ไทย เป็นการจัดเรียงรายพระนามและนามของบุคคลในสายลำดับการสืบราชสมบัติแห่งราชอาณาจักรไทย การสืบราชสมบัติบัญญัติโดยกฎมณเฑียรบาลว่าด้วยการสืบราชสันตติวงศ์ พระพุทธศักราช 2467 และภายหลังการปฏิวัติ พ.ศ. 2475 มีรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยรับรองทุกฉบับ

ก่อนหน้านั้น ในสมัยอาณาจักรรัตนโกสินทร์ตอนต้น ในกรณีที่พระมหากษัตริย์มิได้ทรงสถาปนากรมพระราชวังบวรสถานมงคล จะใช้ระบบการสืบราชสันตติวงศ์ที่เรียกว่า "อเนกชนนิกรสโมสรสมมติ" คือการใช้มติของที่ประชุมร่วมระหว่างขุนนางระดับเสนาบดี และเจ้านายที่เป็นเชื้อพระวงศ์ชั้นผู้ใหญ่ ในการเลือกพระบรมวงศานุวงศ์ที่มีความเหมาะสมทั้งวัยวุฒิและคุณวุฒิให้ขึ้นทรงราชย์เป็นพระมหากษัตริย์พระองค์ใหม่

อย่างไรก็ตาม ระบบอเนกชนนิกรสโมสรสมมติถูกยกเลิกไปในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อปี พ.ศ. 2429 หลังจากพระองค์ทรงปรับให้พระมหากษัตริย์ทรงสมมติพระรัชทายาทผู้มีสิทธิโดยตรงขึ้น เป็นตำแหน่งสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร^[1] และตั้งแต่ปี พ.ศ. 2467 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงตรากฎมณเฑียรบาลเพื่อรับรองตำแหน่งพระรัชทายาทข้างต้นและทรงวางลำดับการสืบราชสันตติวงศ์ไทยทั้งหมดอย่างชัดเจน

การมีสิทธิ

สิทธิสืบราชสันตติวงศ์นั้นเป็นไปตามกฎมณเฑียรบาลว่าด้วยการสืบราชสันตติวงศ์ พระพุทธศักราช 2467 ซึ่งจัดลำดับราชสันตติวงศ์ไว้ตามสิทธิของพระราชโอรสพระองค์ใหญ่ สถานะของพระราชชนนี และเน้นความเป็นบุรุษเพศเท่านั้น

บุคคลจะอยู่ในลำดับราชสันตติวงศ์นี้ก็ต่อเมื่อเป็นไปตามเงื่อนไขดังนี้ทุกประการ

• ได้รับการยอมรับจากประชาชนชาวไทย และพระบรมวงศานุวงศ์ (มาตรา 10)
• ไม่มีลักษณะต้องห้ามต่อไปนี้แม้แต่ข้อเดียว (มาตรา 11)
  • พระสัญญาวิปลาศ
  • ต้องราชทัณฑ์ในคดีมหันตโทษ
  • ไม่สามารถทรงเป็นอัครพุทธศาสนูปถัมภก
  • มีพระชายาเป็นชาวต่างประเทศ (ดังเช่นพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์ พระโอรสในสมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ ที่มีพระมารดาเป็นชาวต่างประเทศ คือ หม่อมคัทริน ณ พิษณุโลก ชาวรัสเซีย)^[2]
  • ถูกถอดถอนออกจากตำแหน่งรัชทายาท (คือถูกพระมหากษัตริย์ทรงถอดถอนออกจากตำแหน่งสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร ตามมาตรา 7 วรรคหนึ่ง) ไม่ว่าจะเป็นไปในรัชกาลใด ๆ ก็ตาม
  • ถูกประกาศให้ยกเว้นออกจากลำดับการสืบราชสันตติวงศ์ (ตามมาตรา 7 วรรคสอง; ดังเช่นพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวรานนท์ธวัช พระโอรสในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจุฑาธุชธราดิลก กรมขุนเพ็ชรบูรณ์อินทราไชย ที่มีพระมารดาคือ ระวี จาตุรจินดา ซึ่งเป็นสามัญชนมิใช่สะใภ้หลวง)^[2]
• มิใช่พระราชโอรสสายตรงของพระบรมวงศานุวงศ์ที่มีลักษณะต้องห้ามตามมาตรา 11 แม้แต่ข้อเดียว (มาตรา 12)
• มิใช่ราชนารี คือพระบรมวงศานุวงศ์ซึ่งเป็นสตรี หรือฝ่ายใน (มาตรา 13; อย่างไรก็ตาม บทบัญญัตินี้ขัดแย้งกับรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยตั้งแต่ฉบับ พ.ศ. 2517 จนถึงปัจจุบัน ซึ่งระบุไว้ว่า ในกรณีไม่มีพระราชโอรส คณะองคมนตรีสามารถเสนอชื่อและรัฐสภาสามารถให้ความเห็นชอบให้พระราชธิดาสืบราชสันตติวงศ์ได้)^[3]

ลำดับการสืบราชสันตติวงศ์

หกลำดับแรกตามกฎมณเฑียรบาล ณ วันที่ 13 ตุลาคม พ.ศ. 2559
1. เจ้าฟ้าทีปังกรรัศมีโชติ
2. หม่อมเจ้านวพรรษ์
3. พระองค์เจ้าเฉลิมศึกยุคล
4. หม่อมเจ้าฑิฆัมพร
5. หม่อมเจ้าชาตรีเฉลิม
6. หม่อมเจ้าจุลเจิม

หกลำดับแรกตามรัฐธรรมนูญ ณ วันที่ 13 ตุลาคม พ.ศ. 2559
1. เจ้าฟ้าทีปังกรรัศมีโชติ
2. กรมหลวงราชสาริณีสิริพัชร
3. เจ้าฟ้าสิริวัณณวรี
4. กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา
5. กรมพระศรีสวางควัฒน
6. พระองค์เจ้าสิริภาจุฑาภรณ์

ในกฎมนเทียรบาล ระบุถึงผู้ที่มีสิทธิในพระราชบัลลังก์ ดังนี้

• มาตรา 5 ระบุว่า พระมหากษัตริย์ทรงมีสิทธิขาดในการที่จะทรงสถาปนาพระรัชทายาทผู้มีสิทธิโดยตรง (ในประเทศไทยหมายถึงตำแหน่งสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร)
• มาตรา 6 ระบุว่า หากพระมหากษัตริย์เสด็จสวรรคตหลังจากทรงสถาปนาพระรัชทายาทผู้มีสิทธิโดยตรงแล้ว ให้พระรัชทายาทพระองค์ดังกล่าวขึ้นทรงราชย์ได้ในทันที
• มาตรา 8 ระบุว่า หากพระมหากษัตริย์เสด็จสวรรคตก่อนการทรงสถาปนาพระรัชทายาทผู้มีสิทธิโดยตรง ให้เสนาบดีอัญเชิญพระบรมวงศานุวงศ์ที่เป็นพระรัชทายาทโดยสันนิษฐานลำดับที่ 1 ตามลำดับการสืบราชสันตติวงศ์ไทยที่กำหนดไว้ในมาตรา 9 (ยกเว้นผู้ที่มีลักษณะต้องห้ามตามมาตรา 11 และ 12) ขึ้นทรงราชย์ต่อไป

ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ในกรณีนี้หมายถึงฉบับปัจจุบัน คือฉบับพุทธศักราช 2560) มีระบุการสืบราชสมบัติหลังจากพระราชบัลลังก์ว่างลงแล้วไว้ในมาตรา 21 ทั้ง 2 กรณี ใน 2 วรรค ดังนี้

• วรรคหนึ่ง หากพระมหากษัตริย์ทรงสถาปนาพระรัชทายาทผู้มีสิทธิโดยตรงไว้แล้ว ให้คณะรัฐมนตรีแจ้งประธานรัฐสภาทราบ เพื่อเรียกประชุมรัฐสภาให้รับทราบการสถาปนาพระรัชทายาทข้างต้น ก่อนกราบบังคับทูลเชิญพระรัชทายาทขึ้นทรงราชย์ เมื่อพระรัชทายาททรงตอบรับแล้ว ให้ประธานรัฐสภาประกาศให้ประชาชนทราบ

• วรรคสอง หากพระมหากษัตริย์มิได้ทรงสถาปนาพระรัชทายาทผู้มีสิทธิโดยตรงไว้ ให้คณะองคมนตรีเสนอพระนามพระรัชทายาทโดยสันนิษฐานตามมาตรา 8 ของกฎมณเฑียรบาล (ผ่านมาตรา 20 ของรัฐธรรมนูญ ที่กำหนดให้ใช้ลำดับจากกฎมณเฑียรบาลในทางอ้อม) ซึ่งเรียกว่า "ผู้สืบราชสันตติวงศ์" ผ่านคณะรัฐมนตรี เพื่อให้รัฐสภาให้ความเห็นชอบ โดยอาจเสนอพระนามพระราชธิดาก็ได้ หากได้รับความเห็นชอบแล้ว ให้ประธานรัฐสภากราบบังคมทูลเชิญผู้สืบราชสันตติวงศ์ขึ้นทรงราชย์ เมื่อผู้สืบราชสันตติวงศ์ทรงตอบรับแล้ว ให้ประธานรัฐสภาประกาศให้ประชาชนทราบ^[4]

โดยในมาตรา 9 ของกฎมณเฑียรบาล มีการระบุเกณฑ์ในการจัดลำดับการสืบราชสันตติวงศ์เป็น 13 ข้อ โดยสรุปคือ ให้เลือกจากสายตรงก่อน ตาม 12 ข้อแรก หากไม่มี จึงจะเลือกตามลำดับความสนิทจากมากไปน้อยเป็นลำดับสุดท้าย ดังนี้^[5]

1. สมเด็จหน่อพุทธเจ้า คือ พระราชโอรสพระองค์ใหญ่ในสมเด็จพระอัครมเหสี
2. พระราชโอรสของสมเด็จหน่อพุทธเจ้า เริ่มจากพระองค์ใหญ่ เรียงตามลำดับพระชนมายุจากมากไปน้อย
3. สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอพระองค์ที่ 2 ในสมเด็จพระอัครมเหสี
4. พระโอรสของสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอในข้อ 3 ตามเกณฑ์ในข้อ 2
5. สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอในสมเด็จพระอัครมเหสีพระองค์ถัดไปตามลำดับพระชนมายุจากมากไปน้อย หรือพระโอรสของสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอพระองค์นั้น ๆ ตามเกณฑ์ในข้อ 2, 3 และ 4
6. สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอในพระมเหสีรองถัดลงไปตามลำดับชั้นพระอิสริยยศของพระมารดาจากมากไปน้อย หรือพระโอรสของสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอพระองค์นั้น ๆ ตามเกณฑ์ในข้อ 2, 3 และ 4
7. พระเจ้าลูกยาเธอตามลำดับพระชนมายุ หรือพระโอรสของพระเจ้าลูกยาเธอพระองค์นั้น ๆ ตามเกณฑ์ในข้อ 2, 3 และ 4
8. สมเด็จพระอนุชาร่วมพระราชชนนีพระองค์ที่มีพระชนมายุถัดลงมาจากพระมหากษัตริย์
9. พระโอรสของสมเด็จพระอนุชาในข้อ 8 ตามเกณฑ์ในข้อ 2
10. สมเด็จพระอนุชาร่วมพระชนนีพระองค์ถัดมา หรือพระโอรสของสมเด็จพระอนุชาพระองค์นั้น ๆ ตามเกณฑ์ในข้อ 2, 3 และ 4
11. สมเด็จพระเชษฐาและสมเด็จพระอนุชาต่างพระชนนี หรือพระโอรสของสมเด็จพระเชษฐาและสมเด็จพระอนุชาพระองค์นั้น ๆ ตามเกณฑ์ในข้อ 2, 3, 4 และ 6
12. พระเจ้าพี่ยาเธอและพระเจ้าน้องยาเธอ หรือพระโอรสของพระเจ้าพี่ยาเธอและพระเจ้าน้องยาเธอ ตามเกณฑ์ในข้อ 7
13. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอและพระเจ้าบรมวงศ์เธอ หรือพระโอรสและเชื้อสายของพระองค์ ตามลำดับความสนิทจากมากไปน้อย ตามเกณฑ์ตั้งแต่ข้อ 1 ถึง 12

เชื้อสายที่ยังมีชีวิตอยู่และไม่ได้อยู่ในสายลำดับการสืบราชสมบัติหรือสิ้นพระชนม์ไปแล้วจะเขียนไว้เป็นตัวเอียงเพราะถือได้ว่าถูกข้ามลำดับไปแล้ว

• พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (2347–2411)
  • พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (2396–2453)
    • พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (2424–2468)
    • พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว (2436–2484)
    • สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก (2435–2472)
      • พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร (2468–2489)
      • พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร (2470–2559)
        • • พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว (2495–ปัจจุบัน)
            • (1) สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าทีปังกรรัศมีโชติ (2548–ปัจจุบัน)^{ม ก}
            • (1.1) สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมหลวงราชสาริณีสิริพัชร มหาวัชรราชธิดา (2521–ปัจจุบัน)^ก
            • (1.2) สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าสิริวัณณวรี นารีรัตนราชกัญญา (2530–ปัจจุบัน)^ก
          • (1.3) สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี (2498–ปัจจุบัน)^ก
          • (1.4) สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระศรีสวางควัฒน วรขัตติยราชนารี (2500–ปัจจุบัน)^ก
            • (1.5) พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสิริภาจุฑาภรณ์ (2525–ปัจจุบัน)^ก
            • (1.6) พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอทิตยาทรกิติคุณ (2527–ปัจจุบัน)^ก
    • สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ายุคลทิฆัมพร กรมหลวงลพบุรีราเมศวร์ (2425–2475)
      • พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภาณุพันธุ์ยุคล (2453–2538)
        • (2) หม่อมเจ้านวพรรษ์ ยุคล (2521–ปัจจุบัน) ^{ม ก}
      • พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเฉลิมพลฑิฆัมพร (2456–2534)
        • (3) พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเฉลิมศึกยุคล (2493–ปัจจุบัน) ^{ม ก}
        • (4) หม่อมเจ้าฑิฆัมพร ยุคล (2494–ปัจจุบัน) ^{ม ก}
      • พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอนุสรมงคลการ (2458–2541)
        • (5) หม่อมเจ้าชาตรีเฉลิม ยุคล (2485–ปัจจุบัน) ^{ม ก}
        • (6) หม่อมเจ้าจุลเจิม ยุคล (2490–ปัจจุบัน) ^{ม ก}
  • พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นพงษาดิศรมหิป (2404-2479)
    • (7) หม่อมเจ้าจรูญฤทธิเดช ชยางกูร (2476–ปัจจุบัน) ^{ม ก}

หมายเหตุและแหล่งที่มา

เครื่องหมาย	แหล่งที่มาของรายการหรือหมายเหตุเกี่ยวกับข้อยกเว้นการสืบราชสันตติวงศ์
ม	กฎมณเฑียรบาลว่าด้วยการสืบราชสันตติวงศ์ พระพุทธศักราช 2467
ก	ในกรณีที่พระราชบัลลังก์ว่างลง และหากเป็นกรณีที่พระมหากษัตริย์มิได้ทรงแต่งตั้งพระรัชทายาทผู้มีสิทธิโดยตรงตามกฎมณเฑียรบาลว่าด้วยการสืบราชสันตติวงศ์ พระพุทธศักราช 2467 ไว้ การเสนอพระนามพระรัชทายาทโดยสันนิษฐานของคณะองคมนตรีให้รัฐสภาเห็นชอบให้สืบราชสันตติวงศ์นั้น จะเสนอพระนามพระราชธิดาก็ได้ ตาม "รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560" หมวด 2 พระมหากษัตริย์ มาตรา 21 วรรคสอง การเสนอพระนามพระราชธิดาให้สืบราชสันตติวงศ์นั้นมีการระบุไว้ตั้งแต่รัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2517 แล้ว ดังนั้นจึงนับพระราชธิดาและพระราชนัดดาที่เป็นสตรีของพระมหากษัตริย์ไทย ตั้งแต่รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เป็นต้นมา ในลำดับการสืบราชสันตติวงศ์ไทย ตามรัฐธรรมนูญที่แก้ไขเพิ่มเติมดังกล่าวด้วย

ดูเพิ่ม

• กฎมณเฑียรบาลว่าด้วยการสืบราชสันตติวงศ์ พระพุทธศักราช 2467