หน่วยรับความรู้สึก

หน่วยรับความรู้สึก, ตัวรับ หรือ ที่รับ (อังกฤษ: receptor) ในชีวเคมี เป็นโปรตีนที่อยู่บนเยื่อหุ้มเซลล์ หรือในไซโทพลาสซึมหรือนิวเคลียสที่จะเชื่อมต่อกับโมเลกุลเฉพาะซึ่งเรียกว่า ลิแกนด์ (ligand) เช่น สารสื่อประสาท, ฮอร์โมน หรือสารประกอบอื่น ๆ และทำให้เกิดการเริ่มต้นตอบสนองของเซลล์ต่อลิแกนด์นั้น ๆ

ภาพรวม

ทรานเมมเบรน รีเซปเตอร์: E=เอ็กตราเซลลูลาร์ สเปซ; I=อินทราเซลลูลาร์ สเปซ; P=พลาสมา เมมเบรน

หน่วยรับความรู้สึกมีหลายรูปแบบขึ้นอยู่กับ ลิแกนด์ และหน้าที่ของมัน เช่น

• โปรตีนบางตัวเป็นเพอริเฟอรัล เมมเบรน โปรตีน (peripheral membrane protein) *ฮอร์โมน รีเซปเตอร์ และ นิวโรทรานสมิตเตอร์ รีเซปเตอร์ หลายตัวเป็น ทรานเมมเบรน รีเซปเตอร์ (transmembrane receptor) ชึ่งประกอบด้วยไลปิด 2 ชั้น (lipid bilayer) ของเซลล์ เมมเบรน รีเซปเตอร์ พวกนี้แบ่งเป็น 2 ชนิด คือ
  • เมตาโบโทรปิก รีเซปเตอร์ (Metabotropic receptor) เป็นรีเซปเตอร์คู่กับ จี โปรตีน (G protein) และมีผลต่อเซลล์ทางอ้อมผ่านเอ็นไซม์ที่ควบคุม ไอออน แชนแนล (ion channel)
  • ไอโอโนโทรปิก รีเซปเตอร์ (Ionotropic receptor) ประกอบด้วยรูกลางที่ทำหน้าที่ประตู ลิแกนด์-เกตเตด ไอออน แชนแนล
• หน่วยรับความรู้สึกประเภท อินทราเซลลูลาร์ โปรตีน (intracellular proteins) เช่น สเตอรอยด์ฮอร์โมน รีเซปเตอร์ รีเซปเตอร์ บ่อยครั้งสามารถเข้า นิวเคลียส และมีผลต่อ การแสดงออกทางพันธุกรรม (gene expression)
• รูปร่างและบทบาทของรีเซปเตอร์มีผลต่อฤทธิ์ของยา ณ จุดเชื่อมต่อบนรีเซปเตอร์

ทรานเมมเบรน รีเซปเตอร์ (Transmembrane receptors)

เมตาโบโทรปิก รีเซปเตอร์ (Metabotropic receptor)

จี โปรตีน-คัปเิปิลด์ รีเซปเตอร์ (G protein-coupled receptors)

หน่วยรับความรู้สึกนี้รู้จักกันในชื่อ 7 ทรานเมมเบรน รีเซปเตอร์ หรือ 7TM รีเซปเตอร์

• "มัสคารินิก อะซิทิลคอลีน รีเซปเตอร์"หรือ Acetylcholine receptors (Muscarinic acetylcholine receptor-Acetylcholine และ Muscarine)
• อะดีโนซีน รีเซปเตอร์ (Adenosine receptor-Adenosine)
• อะดรีโนเซพเตอร์ (Adrenoceptor-Adrenergic receptor adrenaline, and other structurally related hormones and drugs)
• กาบา รีเซปเตอร์, Type-B (GABA receptor-γ-Aminobutyric acid or GABA)
• แองกิโอเทนซิน รีเซปเตอร์ (Angiotensin receptor-แองกิโอเทนซิน)
• แคนนาบินอยด์ รีเซปเตอร์ (Cannabinoid receptor-แคนนาบินอยด์)
• คอลีซีสโตคินนิน รีเซปเตอร์ (Cholecystokinin receptor-คอลีซีสโตคินนิน)
• โดพามีน รีเซปเตอร์ (Dopamine receptor-โดพามีน)
• กลูคากอน รีเซปเตอร์ (Glucagon receptor-กลูคากอน)
• เมตาโบโทรปิก กลูตาเมต รีเซปเตอร์ (Metabotropic glutamate receptor-กลูตาเมต)
• ฮีสตามีน รีเซปเตอร์ (Histamine receptor-ฮีสตามีน)
• โอลแฟคตอรี่ รีเซปเตอร์ (Olfactory receptor- โอลแฟคชั่น)
• โอปออยด์ รีเซปเตอร์ (Opioid receptor-โอปออยด์)
• โรดอปซิน (Rhodopsin-photoreceptor)
• ซิคริติน รีเซปเตอร์ (Secretin receptor-ซิคริติน)
• เซอโรโทนิน รีเซปเตอร์ (Serotonin receptor-เซอโรโทนิน 5-Hydroxytryptamine or 5-HT)
• โซมาโตสแตติน รีเซปเตอร์ (Somatostatin receptor-โซมาโตสแตติน)
• ฯลฯ

ไทโรซีน ไคเนส รีเซปเตอร์ (Tyrosine kinase receptors)

• อีริโทรพอยอีติน รีเซปเตอร์ (Erythropoietin receptor-Erythropoietin)
• อินสุลิน รีเซปเตอร์ (Insulin receptor-Insulin)
• รีเซปเตอร์ สำหรับ โกรว์ท แฟคเตอร์ (growth factor) & ไซโตคีน (cytokine)
• ฯลฯ

กัวนิลิล ไซเคลส รีเซปเตอร์ (Guanylyl cyclase receptors)

• GC-A & GC-B: รีเซปเตอร์ สำหรับ เอเทรียล-เนตริยูรีติก เพปไทด์ (Atrial-natriuretic peptide-ANP) และ เนตริยูรีติก เพปไทด์ อื่น
• GC-C: กัวนิลิน รีเซปเตอร์ (Guanylin receptors)

ไอโอโนโทรปิก รีเซปเตอร์ (Ionotropic receptors)

• นิโคตินิก อะซิทิลคอลีน รีเซปเตอร์ อะซิทิลคอลีน รีเซปเตอร์ (Acetylcholine, Nicotine)
• ไกลซีน รีเซปเตอร์ (GlyR) (Glycine receptor-ไกลซีน, สตริชนิน (Strychnine))
• กาบา รีเซปเตอร์: GABA-A, GABA-C (GABA)
• กลูตาเมต รีเซปเตอร์: NMDA receptor, AMPA receptor, and ไกเนส รีเซปเตอร์ (กลูตาเมต)
• 5-HT₃ รีเซปเตอร์ (เซอโรโทนิน)

อินทราเซลลูลาร์ (Intracellular receptors)

ทรานสคริปชั่น แฟคเตอร์ (Transcription factors)

• สเตอรอยด์ ฮอร์โมน รีเซปเตอร์:
  • เซ็ก ฮอร์โมน รีเซปเตอร์ (เซ็ก ฮอร์โมน)
    • เอสโตเจน รีเซปเตอร์
    • แอนโดรเจน รีเซปเตอร์
  • ไวตามิน ดี รีเซปเตอร์ (vitamin D)
  • กลูโคคอร์ติคอยด์ รีเซปเตอร์ (glucocorticoids)
  • มิเนอราโลคอร์ติคอยด์ รีเซปเตอร์ (mineralocorticoids)
• ไทรอยด์ ฮอร์โมน รีเซปเตอร์
• เรตินอยด์ รีเซปเตอร์ (vitamin A and related compounds) ;
• เปอรอกซิโซม โปรลิเฟอราเตอร์-แอคติเวเตด รีเซปเตอร์ (PPARs)

อื่นๆ

• sigma1 (neurosteroids))
• IP₃ receptor (inositol triphosphate, IP₃)

ดูเพิ่ม

• Signal transduction