อำเภอปางมะผ้า

ปางมะผ้า (ไทยถิ่นเหนือ:) เป็นอำเภอในจังหวัดแม่ฮ่องสอน แยกตั้งเป็นกิ่งอำเภอ ปี พ.ศ. 2531^[2] และยกฐานะเป็นอำเภอในวันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ. 2539^[3] เป็นที่ตั้งของแหล่งโบราณคดีที่เพิงผาถ้ำลอดมีอายุเก่าแก่ถึง 32,000 ปี^[4]

อำเภอปางมะผ้า
อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Pang Mapha
ฝูงปลาพลวงหินที่อุทยานแห่งชาติถ้ำปลา-น้ำตกผาเสื่อ
คำขวัญ:  ถิ่นผีแมน แดนก่อนประวัติศาสตร์ รวมหลากชาติพันธุ์ ลือลั่นร้อยถ้ำ งามล้ำขุนเขา
แผนที่จังหวัดแม่ฮ่องสอน เน้นอำเภอปางมะผ้า
พิกัด: 19°31′21″N 98°14′46″E
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	แม่ฮ่องสอน
พื้นที่
• ทั้งหมด	798.37 ตร.กม. (308.25 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2566)[1]
• ทั้งหมด	22,318 คน
• ความหนาแน่น	27.95 คน/ตร.กม. (72.4 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	58150
รหัสภูมิศาสตร์	5807
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอปางมะผ้า เลขที่ 99 ถนนแม่ฮ่องสอน-ปาย ตำบลสบป่อง อำเภอปางมะผ้า จังหวัดแม่ฮ่องสอน 58150
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอปางมะผ้ามีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับรัฐฉาน (ประเทศพม่า)
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอปาย
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอปายและอำเภอเมืองแม่ฮ่องสอน
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอเมืองแม่ฮ่องสอนและรัฐฉาน (ประเทศพม่า)

ถ้ำลอด ซึ่งมีลำห้วยชื่อ น้ำลางไหล ลอดภูเขาไปทะลุออกอีกด้านหนึ่ง ทำให้เกิดเป็นถ้ำที่มีหินงอกหินย้อยสวยงาม จากการพบเครื่องมือเครื่องใช้ โบราณในถ้ำสันนิษฐานได้ว่ามีอายุประมาณ 2,000 ปีมาแล้ว

หมู่บ้านในอำเภอปางมะผ้า มีชาวไทใหญ่ มูเซอ และลีซอตั้งบ้านเรือนอยู่เป็นหย่อม ๆ และชนกลุ่มน้อยผู้หลบหนีเข้าเมืองจากประเทศพม่าได้อพยพเข้ามาตั้งรกรากทำมาหากิน

ประวัติ

ปางมะผ้า มีลักษณะกายภาพทางภูมิศาสตร์ความโดดเด่นและหลากหลายทางธรรมชาติเป็นอย่างมากซึ่งมีความเป็นพื้นที่ป่าส่วนใหญ่ ด้วยเหตุนี้พื้นที่ปางมะผ้าจึงแทบจะถูกปิดกั้นจากโลกภายนอกส่งผลให้การเดินทางหรือการคมนาคมผ่านพื้นที่ของเจ้าหน้าที่รัฐและหน่วยงานราชการสามารถเข้าถึงพื้นที่ได้ลำบาก คุณภาพชีวิตของประชาชนมีความแตกต่างกับพื้นที่อื่นอย่างชัดเจน ประกอบกับสภาพพื้นที่บางจุดของพื้นที่มีปัญหาความไม่สมดุลของสภาพแวดล้อมธรรมชาติที่ส่งผลต่อการดำรงชีวิตของผู้คนในพื้นที่ ในปี พ.ศ. 2513 พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ได้เคยเสด็จพระราชดำเนินเยี่ยมเยียนราษฎร ในพื้นที่หมู่บ้านแอโก๋แสนคำลือ พร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง โดยมีพระราชประสงค์ที่จะทรงรับทราบและแก้ไขปัญหาความเดือดร้อนของพสกนิกร และในช่วงเวลาต่อมาสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีได้ทรงมาปฏิบัติพระราชกรณียกิจเกี่ยวกับด้านการศึกษาและเรื่องการจัดการน้ำบ่อยครั้งในเขตพื้นที่ปางมะผ้า อาทิ โรงเรียนตำรวจตระเวนชายแดน ระบบกักเก็บน้ำในน้ำ เป็นต้น^[5]

ต่อมาพ่อค้าประชาชนได้ใช้เส้นทางนี้ในการติดต่อไปมา โดยมีจุดพักค้างแรมบริเวณที่ห้วยแม่อูมองไหลลงน้ำลางเรียกว่า สบป่อง และบริเวณที่พักค้างแรมเรียกว่า ปางมะผ้า เป็นภูเขาสลับซับซ้อนมีชาวไทยใหญ่ ลาหู่ ลีซูตั้งบ้านเรือนอยู่เป็นหย่อมและแทบจะตัดขาดจากโลกภายนอกโดยสิ้นเชิง ปี พ.ศ. 2520 ทางราชการได้ตัดถนนให้ดีขึ้น บรรดาชาวพื้นราบ ชาวเขาจากต่างอำเภอ และชนกลุ่มน้อยผู้หลบหนีเข้าเมืองจากประเทศพม่า ได้อพยพเข้ามาตั้งรกรากทำมาหากินมากขึ้นตามลำดับ และในปี พ.ศ. 2526 พื้นที่ 6 หมู่บ้านของตำบลปางมะผ้า ได้แยกตั้งออกเป็นตำบลสบป่อง^[6] ซึ่งต่อมาในปี พ.ศ. 2530 กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย และนายคงศักดิ์ ลิ่วมโนมนต์ ผู้ว่าราชการจังหวัดแม่ฮ่องสอน ได้ประกาศแยกพื้นที่ตำบลปางมะผ้า ตำบลสบป่อง ของอำเภอเมืองแม่ฮ่องสอน ออกมาตั้งเป็นกิ่งอำเภอในชื่อ "ปางมะผ้า"^[2] เป็นภาษาของชาวไทยใหญ่เพราะจุดที่พักแรมนี้สามารถหามะนาวมาปรุงอาหารได้ ปาง แปลว่า ที่พักแรม มะผ้า หรือ หมากผ้า แปลว่า มะนาว "ปางมะผ้า" จึงหมายถึงบริเวณที่พักแรมที่มีต้นมะนาวอยู่เป็นจำนวนมาก

ในปี พ.ศ. 2532 ทางราชการได้แยกพื้นที่หมู่ 3 บ้านถ้ำลอด รวมกับอีก 4 หมู่บ้านในตำบลสบป่อง แยกตั้งออกเป็นตำบลถ้ำลอด และแยกพื้นที่หมู่ 3 บ้านนาปู่ป้อม รวมกับอีก 6 หมู่บ้านในตำบลปางมะผ้า แยกตั้งออกเป็นตำบลนาปู่ป้อม^[7] และจัดตั้งไปรษณีย์ปางมะผ้าขึ้นในปี พ.ศ. 2532^[8] ต่อมาในปี พ.ศ. 2538 กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย และนายนายสมเจตน์ วิริยะดำรงค์ ผู้ว่าราชการจังหวัดแม่ฮ่องสอน ได้พิจารณาความเหมาะสมของพื้นที่กิ่งอำเภอปางมะผ้า มีเขตการปกครองทั้งหมด 4 ตำบล 33 หมู่บ้าน ประชากร 14,316 คน และ 3,380 ครัวเรือน^[9] ในปี พ.ศ. 2539 จึงยกฐานะจากกิ่งอำเภอปางมะผ้า เป็น "อำเภอปางมะผ้า"^[3] เป็นอำเภอลำดับที่ 7 ของทางจังหวัดแม่ฮ่องสอน

ไร่ถั่วลิสงลายเสืออำเภอปางมะผ้า จังหวัดแม่ฮ่องสอน เป็นพืชเศรษฐกิจของจังหวัดแม่ฮ่องสอน จุดเด่นถั่วลายเสือ คือลายที่เป็นเอกลักษณ์ มีรสชาติอร่อย เมล็ดใหญ่เรียงกัน เพราะด้วยพื้นที่การปลูกอยู่บนหุบเขา ทำให้ถั่วลายเสือ เจริญเติบโตได้ดี

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอปางมะผ้าแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 4 ตำบล 39 หมู่บ้าน ได้แก่

ลำดับ	อักษรไทย	อักษรโรมัน	จำนวนหมู่บ้าน	จำนวนประชากร เมษายน 2568
1.	สบป่อง	Sop Pong	8	8,302
2.	ปางมะผ้า	Pang Mapha	11	4,617
3.	ถ้ำลอด	Tham Lot	7	4,544
4.	นาปู่ป้อม	Na Pu Pom	13	4,921

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอปางมะผ้าประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 4 แห่ง ได้แก่

• องค์การบริหารส่วนตำบลสบป่อง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลสบป่องทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลปางมะผ้า ครอบคลุมพื้นที่ตำบลปางมะผ้าทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลถ้ำลอด ครอบคลุมพื้นที่ตำบลถ้ำลอดทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลนาปู่ป้อม ครอบคลุมพื้นที่ตำบลนาปู่ป้อมทั้งตำบล

สถานที่สำคัญ

• สถานีตำรวจภูธรปางมะผ้า จัดตั้งขึ้นตามประกาศกระทรวงมหาดไทยลงวันที่ 10 มกราคม พ.ศ. 2484 โดยมีผลบังคับตั้งแต่วันที่ 21 มกราคม ปีเดียวกัน^[10] ในท้องที่ตำบลปางมะผ้า อำเภอเมืองแม่ฮ่องสอน เพื่อรักษาความสงบเรียบร้อยแก่ประชาชน
• โรงพยาบาลปางมะผ้า เป็นโรงพยาบาลประจำอำเภอปางมะผ้า ตั้งอยู่ที่เลขที่ 240 หมู่ที่ 1 บ้านสบป่อง ตำบลสบป่อง อำเภอปางมะผ้า จังหวัดแม่ฮ่องสอน เป็นโรงพยาบาลชุมชนขนาดกลาง (F2) จำนวนเตียง 35 เตียง สังกัดกระทรวงสาธารณสุข^[11]
• แหล่งโบราณคดีที่สำคัญ อาทิ ถ้ำลอด ถ้ำน้ำลอด ถ้ำผีแมน และถ้ำผีแมนโลงลงรัก เป็นต้น