อำเภอเมืองสระบุรี

เมืองสระบุรี เป็นอำเภอศูนย์​กลางการปกครองของจังหวัดสระบุรี

อำเภอเมืองสระบุรี
อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Mueang Saraburi
วัดพระพุทธฉาย
คำขวัญ:  พระพุทธฉายสูงค่า ครกหินชั้นดี ถิ่นคนดีมีน้ำใจ ล้ำสมัยเมืองชุมทาง
แผนที่จังหวัดสระบุรี เน้นอำเภอเมืองสระบุรี
พิกัด: 14°31′38″N 100°54′35″E
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	สระบุรี
พื้นที่
• ทั้งหมด	301.6 ตร.กม. (116.4 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2566)
• ทั้งหมด	117,032 คน
• ความหนาแน่น	388.04 คน/ตร.กม. (1,005.0 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	18000
รหัสภูมิศาสตร์	1901
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอเมืองสระบุรี ถนนเทศบาล 3 ตำบลปากเพรียว อำเภอเมืองสระบุรี จังหวัดสระบุรี 18000
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอเมืองสระบุรี มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอเฉลิมพระเกียรติ
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอแก่งคอย
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอวิหารแดงและอำเภอหนองแค
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอหนองแซงและอำเภอเสาไห้

วัดดาวเรือง

ประวัติ

อำเภอนี้ตั้งอยู่ที่ตำบลปากเพรียวริมแม่น้ำป่าสักที่คลองแยกออกมา คลองนี้มีลักษณะปากคลองกว้าง และเรียวไปตลอดทางคดไปคดมา คลองนี้ชาวบ้านจึงเรียกว่า "คลองเพรียว" ตำบลที่ตั้งอยู่ในปากคลองนี้จึงเรียกว่า "ตำบลปากคลองเพรียว" แต่เมื่อเรียกกันมากๆ เข้าคำว่าคลองจึงตกหายไป จึงเรียกว่า "ปากเพรียว" ซึ่งมาจากคำว่า  "ปากคลองเพรียว"  นั่นเอง

อำเภอเมืองสระบุรีตั้งอยู่ในตำบลนี้ขึ้นต่อจังหวัดสระบุรี ซึ่งที่ตั้งศาลากลางจังหวัด อยู่ที่ตำบลเมืองเก่า อำเภอเสาไห้ จังหวัดสระบุรี ครั้นต่อมาทางราชการเห็นว่าชื่ออำเภอที่มีชื่อว่า  อำเภอเมืองสระบุรีนั้นตั้งอยู่ที่ตำบลปากเพรียว และอยู่ห่างจากที่ตั้งศาลากลางจังหวัด เพื่อให้เหมาะสมกับสภาพภูมิประเทศ จึงได้เปลี่ยนชื่อของอำเภอ เป็นอำเภอปากเพรียว ครั้นต่อมาได้มีการสร้างทางรถไฟจากนครหลวงกรุงเทพธนบุรี (สมัยนั้น) ไปยังจังหวัดนครราชสีมา ได้ผ่านตำบลปากเพรียว การคมนาคมทางบกจึงสะดวกขึ้น ความเจริญของตำบลปากเพรียวจึงได้เจริญขึ้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงได้มีพระบรมราชโองการ  ให้ย้ายตัวที่ตั้งศาลากลางจังหวัดสระบุรี จากตำบลเมืองเก่า อำเภอเสาไห้ มาตั้งอยู่ที่ตำบลปากเพรียว เป็นอำเภอเมืองสระบุรีตามเดิม เพื่อให้สมกับเป็นที่ตั้งศาลากลางจังหวัด จึงได้ชื่อนี้มาจนถึงปัจจุบันนี้^[1]

• วันที่ 10 ธันวาคม 2478 ยกฐานะจากสุขาภิบาลเมืองสระบุรี เป็นเทศบาลเมืองสระบุรี^[2]
• วันที่ 7 มีนาคม 2480 เปลี่ยนแปลงเขตเทศบาลเมืองสระบุรี ตามความจำเป็นแห่งการบริหารงานของเทศบาล^[3]
• วันที่ 12 ธันวาคม 2481 โอนพื้นที่หมู่ 3 บ้านเขาตะกร้า (ในขณะนั้น) ของตำบลปากข้าวสาร มาขึ้นกับตำบลปากเพรียว^[4]
• วันที่ 25 กันยายน 2482 เปลี่ยนแปลงชื่อตำบลพึ่งลาว อำเภอเมืองสระบุรี เป็น ตำบลผึ้งรวง และเปลี่ยนแปลงชื่อตำบลหนองเอี่ยน อำเภอเมืองสระบุรี เป็น ตำบลหนองปลาไหล^[5]
• วันที่ 10 มิถุนายน 2490 ตั้งตำบลโคกสว่าง แยกออกจากตำบลหนองโน และตำบลนาโฉง^[6]
• วันที่ 16 ตุลาคม 2494 เปลี่ยนแปลงเขตตำบลในท้องที่อำเภอเมืองสระบุรี จังหวัดสระบุรี (1,2,3)^[7]
  • (1) โอนพื้นที่หมู่ 1 ทั้งหมู่ และหมู่ 2 บางส่วน (ในขณะนั้น) ของตำบลดาวเรือง ซึ่งถูกตัดเข้าอยู่ในเขตเทศบาล ไปขึ้นกับตำบลปากเพรียว และโอนพื้นที่หมู่ 2 บางส่วน ที่เหลือจากการถูกตัดโอนเข้าอยู่ในเขตเทศบาล ไปรวมกับหมู่ 9 ตำบลดาวเรือง และยุบพื้นที่หมู่ที่ 1 และ 2 ของตำบลดาวเรือง
  • (2) โอนพื้นที่หมู่ที่ 2 บางส่วน และหมู่ 4 บางส่วน (ในขณะนั้น) ของตำบลนาโฉง ซึ่งถูกตัดเข้าอยู่ในเขตเทศบาล ไปขึ้นกับตำบลปากเพรียว และโอนพื้นที่หมู่ 2 บางส่วน และหมู่ 4 บางส่วน ที่เหลือจากการถูกตัดโอนเข้าอยู่ในเขตเทศบาล ไปรวมกับหมู่ 3 ตำบลนาโฉง และยุบพื้นที่หมู่ที่ 2 และ 4 ของตำบลนาโฉง
  • (3) โอนพื้นที่หมู่ที่ 1 บางส่วน (ในขณะนั้น) ของตำบลผึ้งรวง ซึ่งถูกตัดเข้าอยู่ในเขตเทศบาล ไปขึ้นกับตำบลปากเพรียว และโอนพื้นที่หมู่ 1 บางส่วน ที่เหลือจากการถูกตัดโอนเข้าอยู่ในเขตเทศบาล ไปรวมกับหมู่ 2 ตำบลผึ้งรวง และยุบพื้นที่หมู่ที่ 1 ของตำบลผึ้งรวง
• วันที่ 26 มิถุนายน 2505 จัดตั้งสุขาภิบาลหน้าพระลาน ในท้องที่บางส่วนของตำบลพุแค^[8]
• วันที่ 8 กันยายน 2507 จัดตั้งสุขาภิบาลป๊อกแป๊ก ในท้องที่บางส่วนของตำบลหนองโน^[9]
• วันที่ 26 ตุลาคม 2514 ตั้งตำบลหน้าพระลาน แยกออกจากตำบลพุแค^[10]
• วันที่ 1 พฤษภาคม 2517 เปลี่ยนแปลงเขตเทศบาลเมืองสระบุรี เพื่อความเหมาะสมในการบริหารกิจการ และการทะนุบำรุงท้องถิ่น^[11]
• วันที่ 13 มีนาคม 2522 เปลี่ยนแปลงเขตสุขาภิบาลหน้าพระลาน เพื่อความเหมาะสมในการบริหารกิจการ และการทะนุบำรุงท้องถิ่น^[12]
• วันที่ 2 สิงหาคม 2526 ตั้งตำบลเขาดินพัฒนา แยกออกจากตำบลห้วยบง^[13]
• วันที่ 27 กันยายน 2526 โอนพื้นที่หมู่ 8 (ในขณะนั้น) ของตำบลกุดนกเปล้า ไปตั้งเป็นหมู่ 4 ของตำบลปากข้าวสาร^[14]
• วันที่ 20 พฤศจิกายน 2539 แยกพื้นที่ตำบลเขาดินพัฒนา ตำบลบ้านแก้ง ตำบลผึ้งรวง ตำบลพุแค ตำบลห้วยบง และตำบลหน้าพระลานอำเภอเมืองสระบุรี มาตั้งเป็น อำเภอเฉลิมพระเกียรติ^[15] เพื่อเป็นการเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เนื่องในมหามงคลวโรกาสฉลองสิริราชสมบัติครบ 50 ปี
• วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลป๊อกแป๊ก เป็นเทศบาลตำบลป๊อกแป๊ก

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอเมืองสระบุรีแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 11 ตำบล 77 หมู่บ้าน

1.

ปากเพรียว

(Pak Phriao)

-

7.

ปากข้าวสาร

(Pak Khao San)

4 หมู่บ้าน

2.

ดาวเรือง

(Dao Rueang)

8 หมู่บ้าน

8.

หนองปลาไหล

(Nong Pla Lai)

8 หมู่บ้าน

3.

นาโฉง

(Na Chong)

3 หมู่บ้าน

9.

กุดนกเปล้า

(Kut Nok Plao)

6 หมู่บ้าน

4.

โคกสว่าง

(Khok Sawang)

12 หมู่บ้าน

10.

ตลิ่งชัน

(Taling Chan)

8 หมู่บ้าน

5.

หนองโน

(Nong No)

10 หมู่บ้าน

11.

ตะกุด

(Takut)

6 หมู่บ้าน

6.

หนองยาว

(Nong Yao)

10 หมู่บ้าน

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอเมืองสระบุรีประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 11 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลเมืองสระบุรี ครอบคลุมพื้นที่ตำบลปากเพรียวทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลป๊อกแป๊ก ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลหนองโน
• เทศบาลตำบลกุดนกเปล้า ครอบคลุมพื้นที่ตำบลกุดนกเปล้าทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลตะกุด ครอบคลุมพื้นที่ตำบลตะกุดทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลดาวเรือง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลดาวเรืองและตำบลนาโฉงทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลโคกสว่าง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโคกสว่างทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองโน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองโน (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลป๊อกแป๊ก)
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองยาว ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองยาวทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลปากข้าวสาร ครอบคลุมพื้นที่ตำบลปากข้าวสารทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองปลาไหล ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองปลาไหลทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลตลิ่งชัน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลตลิ่งชันทั้งตำบล