พรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย

พรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย (พคท.) (อังกฤษ: Communist Party of Thailand – CPT) เป็นพรรคคอมมิวนิสต์ที่เคยมีบทบาทสำคัญในประเทศไทยในช่วงกลางคริสต์ศตวรรษที่ 20 พรรคมีแนวทางยึดถืออุดมการณ์ลัทธิมากซ์–เลนิน และภายหลังได้รับอิทธิพลจากลัทธิเหมา พรรคก่อตั้งขึ้นใน พ.ศ. 2485 ในช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง โดยมีรากฐานจากขบวนการฝ่ายซ้ายจัดและกลุ่มชาตินิยมบางส่วน แม้ไม่เคยจดทะเบียนเป็นพรรคการเมืองตามกฎหมายไทย แต่ในบางช่วงของประวัติศาสตร์ก็เคยมีบุคคลที่เคยเกี่ยวข้องหรือเคลื่อนไหวภายใต้แนวทางของพรรคได้รับเลือกตั้งเป็นสมาชิกสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทย^[5]

พรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย Communist Party of Thailand
ชื่อย่อ	พคท.
ผู้ก่อตั้ง	โฮจิมินห์
หัวหน้า	วิชัย ชูธรรม[1][2][3]
ก่อตั้ง	พ.ศ. 2485[4]
ถูกยุบ	เคลื่อนไหวครั้งสุดท้ายในช่วงปลายทศวรรษ 2520
แยกจาก	พรรคคอมมิวนิสต์ทะเลจีนใต้
หนังสือพิมพ์	มหาชน (หนังสือพิมพ์) [en]
ฝ่ายทหาร	กองทัพปลดแอกประชาชนแห่งประเทศไทย
สื่อหลัก	สถานีเสียงประชาชนแห่งประเทศไทย
อุดมการณ์	ลัทธิคอมมิวนิสต์ ลัทธิมากซ์–เลนิน ลัทธิเหมา
จุดยืน	ซ้ายจัด
สี	สีแดง
เพลง	"แองเตอร์นาซิอองนาล "ภูพานปฏิวัติ"
ธงประจำพรรค
การเมืองไทย รายชื่อพรรคการเมือง การเลือกตั้ง

บทบาทของพรรคมีความโดดเด่นในฐานะกลุ่มต่อต้านรัฐโดยใช้แนวทางการต่อสู้ด้วยอาวุธ โดยเฉพาะในช่วงปลายทศวรรษ 2500 ถึงต้นทศวรรษ 2520 ซึ่งเป็นช่วงที่ความขัดแย้งทางอุดมการณ์ระหว่างฝ่ายขวาและฝ่ายซ้ายทวีความรุนแรงขึ้น การจับอาวุธของพรรคเพื่อต่อต้านรัฐบาลไทยในช่วงดังกล่าวถูกเรียกว่าการก่อการกำเริบคอมมิวนิสต์ในประเทศไทย ซึ่งมีศูนย์กลางการเคลื่อนไหวอยู่ในพื้นที่ชนบท โดยเฉพาะในภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ พรรคได้รับการสนับสนุนทั้งทางความคิดและทรัพยากรจากพรรคคอมมิวนิสต์จีนและพรรคคอมมิวนิสต์เวียดนามบางส่วน รวมถึงอาศัยการโฆษณาชวนเชื่อผ่านสถานีวิทยุเสียงประชาชนแห่งประเทศไทย

จุดเปลี่ยนสำคัญเกิดขึ้นเมื่อรัฐบาลไทยภายใต้การนำของพลเอก เปรม ติณสูลานนท์ประกาศคำสั่งสำนักนายกรัฐมนตรีที่ 66/2523 ใน พ.ศ. 2523 ซึ่งเปิดโอกาสให้สมาชิกพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทยสามารถวางอาวุธและกลับคืนสู่สังคมได้โดยไม่ต้องรับโทษย้อนหลัง นโยบายนี้มีผลกระทบอย่างมากต่อโครงสร้างของพรรค ทำให้กำลังพลจำนวนมากทยอยมอบตัวและเลิกกิจกรรมใต้ดิน ส่งผลให้บทบาทของพรรคในฐานะองค์กรเคลื่อนไหวเชิงกองกำลังค่อย ๆ สิ้นสุดลงในช่วงเวลาหลังจากนั้น^[6]

แม้บทบาททางทหารและการเมืองของพรรคจะยุติลงเป็นส่วนใหญ่ในทางปฏิบัติ แต่ในช่วงเวลาต่อมา ยังคงมีความเคลื่อนไหวในระดับบุคคลของอดีตสมาชิกพรรค และความพยายามบางประการในการรื้อฟื้นชื่อพรรคหรือนำเสนอแนวคิดเชิงประวัติศาสตร์ผ่านกิจกรรมทางการเมืองหรือเวทีวิชาการบางแห่ง ทั้งนี้ พรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทยยังคงเป็นกรณีศึกษาที่สำคัญในประวัติศาสตร์การเมืองไทยสมัยใหม่ โดยเฉพาะในประเด็นที่เกี่ยวข้องกับความขัดแย้งทางอุดมการณ์ สิทธิเสรีภาพ และนโยบายความมั่นคงของรัฐไทย

ประวัติ

พรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย (พคท.) เป็นพรรคการเมืองแนวอุดมการณ์ฝ่ายซ้ายจัดในประเทศไทยที่มีแนวทางยึดถืออุดมการณ์ลัทธิมากซ์–เลนิน และภายหลังได้รับอิทธิพลจากลัทธิเหมา ก่อตั้งอย่างไม่เป็นทางการตั้งแต่วันที่ 20 เมษายน พ.ศ. 2473 ภายใต้ชื่อ "พรรคคอมมิวนิสต์สยาม" โดยมีการประชุมลับที่โรงแรมตุ้นกี่ หน้าสถานีรถไฟกรุงเทพ (หัวลำโพง) ภายใต้การนำของโฮจิมินห์ เลขาธิการพรรคคอมมิวนิสต์เวียดนาม (ใช้นามแฝงว่า "สหายซุง") พร้อมกับแต่งตั้งโงจิ๊งก๊วก เป็นผู้นำพรรคคนแรก ก่อนจะประกาศจัดตั้งพรรคอย่างเป็นรูปร่างเมื่อวันที่ 1 ธันวาคม พ.ศ. 2485 ภายหลังการประชุมสมัชชาครั้งแรกที่จังหวัดพระนคร โดยมีสมาชิกผู้ร่วมก่อตั้ง 57 คน จุดมุ่งหมายของพรรคคือการสร้างสังคมเสมอภาค ปราศจากชนชั้น โดยใช้ยุทธศาสตร์ "ป่าล้อมเมือง" เพื่อล้มล้างระบบทุนนิยมและสถาปนาระบอบเผด็จการโดยกรรมาชนผ่านการปฏิวัติ

แม้พรรคจะเคยมีบทบาททางการเมืองในบางช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่สอง โดยเฉพาะช่วงที่ไทยยกเลิกกฎหมายคอมมิวนิสต์เพื่อให้สหภาพโซเวียตรับรองเป็นสมาชิกสหประชาชาติ แต่สถานะของพรรคกลับถูกลดทอนลงเมื่อมีการตรากฎหมายปราบปรามคอมมิวนิสต์ พ.ศ. 2495 ส่งผลให้พรรคต้องดำเนินงานใต้ดินและใช้ความรุนแรงทางการเมือง โดยเฉพาะช่วงสงครามเย็น ภายหลังเหตุการณ์ 6 ตุลา พ.ศ. 2519 พรรคได้รับแรงสนับสนุนจากนักศึกษาและปัญญาชนที่หนีเข้าป่า จนเกิดการก่อการกำเริบทั่วประเทศ อย่างไรก็ตาม พรรคประสบปัญหาภายในเรื่องอุดมการณ์ การรวมศูนย์อำนาจแบบเผด็จการ และการขาดการสนับสนุนจากต่างชาติ จนนำไปสู่การตราคำสั่งสำนักนายกรัฐมนตรีที่ 66/2523 เพื่อเปิดทางให้สมาชิกออกจากป่าและเข้าร่วมพัฒนาประเทศ ส่งผลให้บทบาทการก่อการกำเริบของพรรคยุติลงอย่างเป็นทางการ ต่อมาใน พ.ศ. 2553 ธง แจ่มศรี ได้ประกาศยุติบทบาทเลขาธิการพรรค และก่อตั้งพรรคประชาธิปไตยประชาชนไทย (พปท.) ปัจจุบันแม้พรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทยจะไม่มีสถานะทางกฎหมาย แต่ยังมีการรวมตัวทำกิจกรรมของอดีตสมาชิก และความพยายามฟื้นฟูชื่อพรรค แม้จะถูกคณะกรรมการการเลือกตั้งปฏิเสธโดยให้เหตุผลว่าลัทธิคอมมิวนิสต์ขัดแย้งกับระบอบราชาธิปไตยภายใต้รัฐธรรมนูญ^{[7][6][8][4][9][10]}

รายชื่อเลขาธิการพรรค

เลขาธิการพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย (พคท.) เป็นตำแหน่งผู้นำสูงสุดในลำดับโครงสร้างของพรรค โดยการแต่งตั้งจะกระทำผ่านการประชุมสมัชชาพรรคในแต่ละช่วงเวลา แม้การประชุมสมัชชาจะมีไม่บ่อยครั้งและมีข้อจำกัดด้านการเข้าถึงข้อมูลอย่างเป็นทางการ แต่สามารถสรุปรายชื่อเลขาธิการที่ปรากฏในแหล่งข้อมูลต่าง ๆ ได้ดังต่อไปนี้

พิชิต ณ สุโขทัย (หรือในชื่อจัดตั้งว่า จูโซ่วลิ้ม และ พายัพ อังคะสิงห์) ได้รับการกล่าวถึงว่าเป็นเลขาธิการพรรคคนแรกใน พ.ศ. 2485 อย่างไรก็ตาม แหล่งข้อมูลบางแห่งระบุว่าในขณะนั้นพิชิตมิได้เข้าร่วมการประชุมสมัชชาพรรค จึงอาจไม่มีมติรับรองในกระบวนการอย่างเป็นทางการ แต่อิทธิพลของเขาในช่วงต้นของพรรคถือว่ามีความสำคัญเชิงประวัติศาสตร์

ใน พ.ศ. 2495 ประสงค์ วงศ์วิวัฒน์ (หรือชื่อจัดตั้งว่า ทรง นพคุณ) ได้รับการแต่งตั้งเป็นเลขาธิการพรรค ภายหลังจากที่รัฐบาลไทยประกาศใช้พระราชบัญญัติป้องกันการกระทำอันเป็นคอมมิวนิสต์ พุทธศักราช 2495 ซึ่งส่งผลให้พรรคต้องดำเนินกิจกรรมในลักษณะลับใต้ดินมากขึ้น โดยในยุคของเขา พรรคเริ่มปรับโครงสร้างและวางแนวทางใหม่ให้สอดคล้องกับสถานการณ์ภายในประเทศและนโยบายการเมืองระหว่างประเทศ

ใน พ.ศ. 2504 เจริญ วรรณงาม (หรือชื่อจัดตั้งว่า มิตร สมานันท์) ชาวจังหวัดอุดรธานี และศิษย์เก่าคณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ได้รับการแต่งตั้งเป็นเลขาธิการพรรค เขาเคยมีบทบาทในการต่อต้านญี่ปุ่นช่วงสงครามโลกครั้งที่สองและต่อมาได้เข้าศึกษาที่สถาบันลัทธิมากซ์–เลนิน ณ กรุงปักกิ่ง ประเทศจีน เขาเสียชีวิตลงใน พ.ศ. 2521 ขณะยังดำรงตำแหน่ง

หลังจากนั้นใน พ.ศ. 2525 ธง แจ่มศรี ได้ขึ้นดำรงตำแหน่งเลขาธิการพรรค โดยเป็นบุคคลเชื้อสายเวียดนามที่เข้าร่วมพรรคตั้งแต่อายุ 17 ปี วาระของเขาเกิดขึ้นในช่วงที่รัฐบาลไทยเริ่มใช้แนวทางปรองดองกับสมาชิกพรรคผ่านนโยบาย "ผู้ร่วมพัฒนาชาติไทย" ส่งผลให้บทบาทของพรรคค่อย ๆ ลดลงตามบริบททางการเมือง

ต่อมาใน พ.ศ. 2553 วิชัย ชูธรรม ได้รับการประกาศให้ดำรงตำแหน่งเลขาธิการพรรค โดยเป็นผลมาจากมติของคณะกรรมการกลางพรรคเสียงข้างมากที่นำโดยไวฑูรย์ สินธุวานิชย์ และวินัย เพิ่มพูนทรัพย์ ภายหลังความขัดแย้งภายในองค์กร ซึ่งนำไปสู่การเปลี่ยนผ่านการนำและการจัดโครงสร้างใหม่ในยุคหลังสงครามเย็น

ตำแหน่งเลขาธิการพรรคแต่ละคนสะท้อนถึงพัฒนาการของพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทยในช่วงเวลาต่าง ๆ ตั้งแต่การก่อตั้งในยุคก่อนสงครามโลกครั้งที่สอง การเคลื่อนไหวในช่วงสงครามเย็น การจับอาวุธต่อสู้ในเขตป่าภูเขา ตลอดจนการเสื่อมถอยของขบวนการภายหลังนโยบายปรองดองของรัฐ ซึ่งส่งผลให้บทบาทของพรรคค่อย ๆ ลดลงในทางปฏิบัติ แม้ยังมีความเคลื่อนไหวในบางระดับโดยอดีตสมาชิกพรรคก็ตาม

อดีตสมาชิกที่มีชื่อเสียงของพรรค

• โฮจิมินห์
• พโยม จุลานนท์
• ประเสริฐ ทรัพย์สุนทร
• จิตร ภูมิศักดิ์
• อัศนี พลจันทร
• ศุภชัย โพธิ์สุ
• ภูมิธรรม เวชยชัย

ดูเพิ่ม

• รายชื่อพรรคการเมืองไทย
• สถานีเสียงประชาชนแห่งประเทศไทย (สปท.)
• การก่อการกำเริบคอมมิวนิสต์ในประเทศไทย
• ลัทธิคอมมิวนิสต์ในประเทศไทย