สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา (ประเทศไทย)

สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา (ย่อว่า สกอ.; อังกฤษ: Office of the Higher Education Commission, OHEC) เป็นหนึ่งในห้าองค์กรหลัก และอดีตหน่วยงานในสังกัดของกระทรวงศึกษาธิการ มีคณะกรรมการการอุดมศึกษา (กกอ.) ทำหน้าที่ในการดูแลและรับผิดชอบการศึกษาระดับอุดมศึกษา ตั้งอยู่ 328 ถนนศรีอยุธยา แขวงทุ่งพญาไท เขตราชเทวี กรุงเทพมหานคร 10400

สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา

Office of the Higher Education Commission
ภาพรวมหน่วยงาน
ก่อตั้ง	9 กันยายน 2515 (2515-09-09)
หน่วยงานก่อนหน้า	ทบวงมหาวิทยาลัยของรัฐ สำนักนายกรัฐมนตรี (2515-2520) ทบวงมหาวิทยาลัย (2520-2545)
ยุบเลิก	2 พฤษภาคม 2562 (2562-05-02) (5 ปี)
หน่วยงานสืบทอด	กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม
สำนักงานใหญ่	328 ถนนศรีอยุธยา แขวงทุ่งพญาไท เขตราชเทวี กรุงเทพมหานคร 10400
งบประมาณต่อปี	6,915.3777 ล้านบาท (พ.ศ. 2559)[1]
ฝ่ายบริหารหน่วยงาน	ศ.สัมพันธ์ ฤทธิเดช, เลขาธิการ ขจร จิตสุขุมมงคล, รองเลขาธิการ อรสา ภาววิมล, รองเลขาธิการ รศ.ประวิต เอราวรรณ์, รองเลขาธิการ
ต้นสังกัดหน่วยงาน	กระทรวงศึกษาธิการ
เว็บไซต์	www.mua.go.th

ภายหลังการประกาศใช้พระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม (ฉบับที่ 19) พ.ศ. 2562^[2] และ พระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการกระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม พ.ศ. 2562^[3] สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาได้ยุติบทบาทลง โดยได้ถ่ายโอนหน้าที่และความรับผิดชอบที่เกี่ยวข้องให้สำนักงานปลัดกระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม ที่จัดตั้งขึ้นใหม่ตั้งแต่วันที่ 2 พฤษภาคม พ.ศ. 2562 เป็นต้นไป^[4]

ประวัติ

การอุดมศึกษาของไทย เริ่มต้นขึ้นภายหลังการปฏิรูประบบราชการ ในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยได้ริเริ่มโรงเรียนสำหรับพัฒนาข้าราชการ อาทิ โรงเรียนราชแพทยาลัย, โรงเรียนกฎหมาย และ โรงเรียนสำหรับฝึกหัดวิชาข้าราชการฝ่ายพลเรือน เพื่อผลิตบุคลากรที่เป็นคนไทยเข้าสู่ระบบราชการสมัยใหม่

ครั้นในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว การขยายตัวทางการศึกษาของสยาม เริ่มมีความต้องการมากขึ้น และเป็นเหตุผลหนึ่งที่ทำให้พระองค์ประดิษฐาน โรงเรียนสำหรับฝึกหัดวิชาข้าราชการฝ่ายพลเรือน ขึ้นเป็น จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ในปี 2459 พร้อมๆ กับการตั้งหน่วยงานราชการที่เกี่ยวข้องคือ กรมมหาวิทยาลัย ขึ้นในกระทรวงธรรมการ เมื่อวันที่ 6 เมษายน 2460 (ตามปฏิทินเดิม)^[5] โดยโปรดเกล้าฯ ให้ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นไชยนาทนเรนทร (พระอิสริยยศในเวลานั้น) รับตำแหน่งเสด็จอธิบดีพระองค์แรก

ในเวลาต่อมา ภายหลังจากการเปลี่ยนแปลงการปกครอง รัฐบาลมีนโยบายในการพัฒนาการศึกษา อันเป็นหลักใหญ่ในการพัฒนาประเทศไปสู่ประชาธิปไตย จึงได้มีการแยกแผนกวิชาที่อยู่ภายใต้สังกัดจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัยและยกฐานะโรงเรียนวิชาชีพต่างๆ ออกมาตั้งเป็นมหาวิทยาลัย อาทิ มหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์, มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์, มหาวิทยาลัยศิลปากร ในปี 2486 โดยแต่ละมหาวิทยาลัย ต่างมีสถานะเป็นกรมหนึ่งในกระทรวง อาทิ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และ มหาวิทยาลัยศิลปากร สังกัดกระทรวงศึกษาธิการ, มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ สังกัดกระทรวงเกษตราธิการ, มหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์ สังกัดกระทรวงการสาธารณสุข

กระทั่งในปี 2499 รัฐบาลภายใต้การนำของ จอมพล ป.พิบูลสงคราม ได้จัดตั้ง สภามหาวิทยาลัยแห่งชาติ ขึ้น โดยมีหน้าที่กำกับดูแลมหาวิทยาลัยในประเทศ โดยอยู่ภายใต้การบังคับบัญชาของนายกรัฐมนตรี^[6] กระทั่งปี 2502 ภายใต้รัฐบาลจอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์ ได้จัดตั้งหน่วยงานหนึ่งคือ สภาการศึกษาแห่งชาติ และตราพระราชบัญญัติโอนมหาวิทยาลัยของรัฐในขณะนั้น ไปสังกัด สำนักนายกรัฐมนตรี รวมถึงเป็นการสิ้นสุดบทบาทของกรมมหาวิทยาลัยในปีดังกล่าวด้วย^[7][8]

ในปี 2507 ได้มีการขยายโอกาสการศึกษาไปสู่ภูมิภาคอื่น โดยเป็นหน้าที่ของ สภาการศึกษาแห่งชาติ ก่อนจะโอนย้ายและตราพระราชบัญญัติมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ โดยเป็นมหาวิทยาลัยภูมิภาคแห่งแรกของประเทศ และต่อเนื่องในปี 2509 (มหาวิทยาลัยขอนแก่น) และ 2511 (มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์) และในช่วงเวลาเดียวกันได้จัดตั้งสถาบันบัณฑิตศึกษา โดยตราพระราชบัญญัติจัดตั้ง สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์ ในปี 2509

ปี 2514 สภาการศึกษาแห่งชาติ ได้มีการประชุมร่วมกับ ที่ประชุมอธิการบดีมหาวิทยาลัย เสนอกับรัฐบาลในการที่มหาวิทยาลัยจะมีอิสระในการบริหารงาน และเสรีภาพในทางวิชาการ จึงควรแยกมหาวิทยาลัยให้เป็นหน่วยงานในกำกับของรัฐบาล หรือตั้งทบวงอิสระในสังกัดสำนักนายกรัฐมนตรี โดยได้ทีการจัดตั้ง มหาวิทยาลัยรามคำแหง ซึ่งเป็นมหาวิทยาลัยเปิดในครั้งนั้น กระทั่งในปี 2515 มีประกาศคณะปฏิวัติจัดตั้ง ทบวงมหาวิทยาลัยของรัฐ มีสถานะเป็น ทบวง ภายใต้สำนักนายกรัฐมนตรี โดยมีรัฐมนตรีเป็นผู้กำกับดูแล ซึ่งรัฐมนตรีคนแรก คือ บุญรอด บิณฑสันต์

ปี 2517 ยกระดับวิทยาลัยวิชาการศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ เป็น มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ สังกัดทบวงมหาวิทยาลัย และ รวม 3 วิทยาลัย เป็น สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้า และอีก 3 ปีต่อได้ยกระดับ วิทยาลัยเกษตรกรรมเชียงใหม่ใหม่เป็น "สถาบันเทคโนโลยีการเกษตร" และย้ายสังกัดจากกรมอาชีวศึกษาไปสังกัดทบวงมหาวิทยาลัยแทน

โดยในปี 2520 ได้มีพระราชบัญญัติเปลี่ยนชื่อ ทบวงมหาวิทยาลัยของรัฐ เป็น ทบวงมหาวิทยาลัย (อักษรย่อ:ทม) และยกฐานะเป็นทบวงอิสระ ไม่อยู่ในสังกัดสำนักนายกรัฐมนตรี

ทบวงมหาวิทยาลัย มีสถานะเป็นส่วนราชการระดับเทียบเท่ากระทรวงถึง 31 ปี จึงมีประกาศพระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการกระทรวงศึกษาธิการ พ.ศ. 2546 ทำให้ ทบวงมหาวิทยาลัย เปลี่ยนเป็น "สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา" มีสถานะเป็นหน่วยงานเทียบเท่า กรม ในสังกัด กระทรวงศึกษาธิการ^[9]

กระทั่งในปี 2562 ได้มีการจัดตั้ง กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม ตาม พระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม (ฉบับที่ 19) พ.ศ. 2562 โดยโอนย้ายหน้าที่ สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ ไปเป็นของ สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม ตั้งแต่วันที่ 2 พฤษภาคม เป็นต้นไป^[10] และโอนภาระหน้าที่และงบประมาณ ของ สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา ไปเป็นของสำนักงานปลัดกระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม^[11]

สัญลักษณ์ประจำสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา

เครื่องหมายราชการ

สืบเนื่องมาจากทบวงมหาวิทยาลัยได้รับพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้ใช้ตราประจำพระองค์พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว นั่นคือ "พระวชิระ" เป็นตราประจำทบวงมหาวิทยาลัย ซึ่งต่อมาทบวงมหาวิทยาลัยได้เปลี่ยนเป็น "สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา" จึงได้อัญเชิญ "พระวชิระ" มาเป็นตราประจำสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาสืบเนื่องมา

สีประจำสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา

สีประจำสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา ได้แก่ สีม่วง-น้ำเงิน โดย

• สีม่วง เป็นสีประจำวันพระราชสมภพของพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว
• สีน้ำเงิน เป็นสีประจำสถาบันพระมหากษัตริย์

หน้าที่ ความรับผิดชอบ

สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษามีอำนาจหน้าที่และความรับผิดชอบในการศึกษา วิเคราะห์ วิจัย ปัญหาและแนวทางการพัฒนาการอุดมศึกษาและจัดทำข้อเสนอนโยบายและมาตรฐานการอุดมศึกษา จัดทำแผนพัฒนาการอุดมศึกษาให้สอดคล้องกับความต้องการตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ และแผนการศึกษาแห่งชาติและพันธสัญญาที่เป็นไปตามข้อเสนอตกลงระหว่างประเทศ พร้อมทั้งวิเคราะห์ หลักเกณฑ์ และแนวทางการสนับสนุนทรัพยากร จัดตั้ง จัดสรรงบประมาณอุดหนุนสถาบันอุดมศึกษาและวิทยาลัยชุมชนตามหลักเกณฑ์และแนวทางที่กำหนด ตลอดจนเสนอแนะการจัดตั้ง ยุบ รวม ปรับปรุงและยกเลิกสถาบันอุดมศึกษาและวิทยาลัยชุมชน นอกจากนี้ สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษายังมีหน้าที่ประสานและส่งเสริมการดำเนินงานพัฒนาทรัพยากรมนุษย์และศักยภาพนักศึกษา รวมทั้งผู้พิการ ผู้ด้อยโอกาส ในระบบอุดมศึกษา และการประสาน ส่งเสริมสนับสนุนการวิจัยเพื่อสร้างองค์ความรู้ใหม่ และเพื่อสนับสนุนการพัฒนาประเทศ รวมทั้งพัฒนาระบบและดำเนินการติดตาม ตรวจสอบและประเมินผลการจัดการอุดมศึกษา และการรวบรวมข้อมูล จัดทำสารสนเทศด้านการอุดมศึกษา และดำเนินงานฝ่ายเลขานุการคณะกรรมการการอุดมศึกษาและคณะกรรมการข้าราชการพลเรือนในสถาบันอุดมศึกษา ตลอดจนปฏิบัติงานอื่นใดตามที่กฎหมายกำหนดให้เป็นอำนาจหน้าที่ของสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา หรือตามที่กระทรวงหรือคณะรัฐมนตรีมอบหมาย

โครงสร้างการแบ่งส่วนราชการสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา

1. สำนักอำนวยการ (สอ.)
2. สำนักนโยบายและแผนการอุดมศึกษา (สนผ.)
3. สำนักประสานและส่งเสริมกิจการอุดมศึกษา (สสอ.)
4. สำนักมาตรฐานและคุณภาพอุดมศึกษา (สมอ.)
5. สำนักยุทธศาสตร์อุดมศึกษาต่างประเทศ (สยต.)
6. สำนักส่งเสริมและพัฒนาศักยภาพอุดมศึกษา (สพน.)
7. สำนักส่งเสริมและพัฒนาสมรรถนะบุคลากร (สพบ.)
8. สำนักติดตามและประเมินผลอุดมศึกษา (สตป.)*
9. สำนักนิติการ (สนก.)*

*หน่วยงานภายในที่จัดตั้งขึ้นใหม่

รายนามเลขาธิการคณะกรรมการการอุดมศึกษา

บทความหลัก: รัฐมนตรีว่าการทบวงมหาวิทยาลัยของไทย

สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา
รายนามเลขาธิการ	วาระการดำรงตำแหน่ง
1. ศาสตราจารย์ ร้อยตำรวจเอก วรเดช จันทรศร	7 กรกฎาคม พ.ศ. 2546 – 19 เมษายน พ.ศ. 2547
2. นางพรนิภา ลิมปพยอม	20 เมษายน พ.ศ. 2547 – 18 พฤษภาคม พ.ศ. 2547 (รักษาการ)
3. ศาสตราจารย์พิเศษ เภสัชกร ภาวิช ทองโรจน์	19 พฤษภาคม พ.ศ. 2547 – 1 มิถุนายน พ.ศ. 2547 (รักษาการ)
	2 มิถุนายน พ.ศ. 2547 – 30 กันยายน พ.ศ. 2549
4. นางสาวจิรณี ตันติรัตนวงศ์	1 ตุลาคม พ.ศ. 2549 – 26 ธันวาคม พ.ศ. 2549 (รักษาการ)
5. ดร.กฤษณพงศ์ กีรติกร	27 ธันวาคม พ.ศ. 2549 – 14 มกราคม พ.ศ. 2550 (รักษาการ)
	15 มกราคม พ.ศ. 2550 – 30 กันยายน พ.ศ. 2550
6. ดร.สุเมธ แย้มนุ่น	1 ตุลาคม พ.ศ. 2550 – 30 กันยายน พ.ศ. 2555
7. นายอภิชาติ จีระวุฒิ	1 ตุลาคม พ.ศ. 2555 – 30 กันยายน พ.ศ. 2556
8. ศาสตราจารย์พิเศษ ดร.ทศพร ศิริสัมพันธ์	1 ตุลาคม พ.ศ. 2556 – 27 มิถุนายน พ.ศ. 2557[12]
9. รองศาสตราจารย์ นพ.กำจร ตติยกวี	27 มิถุนายน พ.ศ. 2557 – 17 เมษายน พ.ศ. 2558[13]
10. รองศาสตราจารย์ ดร.พินิติ รตะนานุกูล	17 เมษายน พ.ศ. 2558 – 30 กันยายน พ.ศ. 2558
11. นางสาวอาภรณ์ แก่นวงศ์	1 ตุลาคม พ.ศ. 2558 – 30 กันยายน พ.ศ. 2559
12. นายสุภัทร จำปาทอง	1 ตุลาคม พ.ศ. 2559 – 25 ธันวาคม พ.ศ. 2561[14]
13. ศ.ดร.สัมพันธ์ ฤทธิเดช	12 เมษายน พ.ศ. 2562[15] - 2 พฤษภาคม พ.ศ. 2562