เอ็กซ์วินโดวซิสเต็ม

X Window System (อาจรู้จักในชื่อ X11 หรือ X) เป็นระบบการแสดงผลหน้าต่างแบบบิตแมปในคอมพิวเตอร์ X Window เป็นระบบ GUI มาตรฐานของระบบปฏิบัติการในตระกูลยูนิกซ์ และ OpenVMS

ระบบ X นั้นเตรียมส่วนประกอบพื้นฐานของระบบ GUI เช่น การวาดและเคลื่อนย้ายหน้าต่างบนหน้าจอคอมพิวเตอร์, การทำงานร่วมกับคีย์บอร์ดและเมาส์ แต่ไม่ได้ยุ่งกับส่วนติดต่อผู้ใช้โดยตรง ปล่อยให้โปรแกรมแต่ละตัวที่ทำงานบน X ทำหน้าที่นี้อย่างอิสระ

การออกแบบ

ภาพโดยรวมของระบบ X

X ทำงานแบบไคลแอนต์-เซอร์ฟเวอร์ โดยที่ X เซอร์ฟเวอร์ติดต่อกับโปรแกรมที่เป็นไคลแอนต์ต่าง ๆ เซอร์ฟเวอร์มีหน้าที่รับคำสั่งแสดงผลทางหน้าต่าง และรับอินพุตจากผู้ใช้ทางคีย์บอร์ด เมาส์ หรือ จอสัมผัส เซอร์ฟเวอร์อาจจะเป็น

• โปรแกรมที่นำหน้าต่างไปแสดงผลในระบบการแสดงผลอีกระบบ
• โปรแกรมระบบที่ควบคุมจอภาพ
• ฮาร์ดแวร์โดยเฉพาะ

ส่วนโปรแกรมต่าง ๆ ที่ต้องการแสดงผลหรือรับอินพุตคือไคลแอนต์

การกำหนดไคลแอนต์และเซอร์ฟเวอร์ในระบบ X มักทำให้ผู้ใช้ใหม่สับสน เพราะดูเหมือนจะสลับกัน แต่ X ใช้มุมมองของโปรแกรมเป็นหลัก โดยโปรแกรมเป็นฝ่ายเรียกใช้บริการจึงถือเป็นไคลแอนต์ ส่วนระบบควบคุมการแสดงผลและนำเข้าเป็นผู้ใช้บริการจึงถือเป็นเซอร์ฟเวอร์

โพรโทคอลที่ให้ติดต่อระหว่างเซอร์ฟเวอร์กับไคลแอนต์ ทำได้ทั้งกรณีที่เซิร์ฟเวอร์และไคลแอนต์อยู่ในเครื่องเดียวกัน อยู่คนละเครื่องติดต่อผ่านทางเครือข่ายคอมพิวเตอร์ แม้กระทั่งอาจทำงานบนคนละสถาปัตยกรรมและระบบปฏิบัติการก็ได้ เซอร์ฟเวอร์และไคลแอนต์สามารถเชื่อมต่อกันผ่านทางอินเทอร์เน็ตได้ อีกทั้งสามารถเข้ารหัสการติดต่อสื่อสารเพื่อความปลอดภัยได้

เวลาใช้ผ่านทางเครือข่าย ผู้ใช้ซึ่งอยู่หน้าเครื่องที่มีจอภาพและอุปกรณ์อินพุต (ในที่นี้คือ X เซอร์ฟเวอร์) จะติดต่อกับเครื่องที่อยู่ไกลออกไป ซึ่งอาจต่อเข้าทาง telnet หรือ SSH เป็นต้น แล้วเรียกโปรแกรมประยุกต์ (ในที่นี้คือไคลแอนต์) ให้มาแสดงผลและรับอินพุตจากเครื่องของผู้ใช้ ในระบบปฏิบัติการยูนิกซ์หรือคล้ายยูนิกซ์จะใช้วิธีกำหนดหมายเลขไอพีของเครื่องผู้ใช้ในตัวแปรสภาพแวดล้อม (environment variable) ที่ชื่อ DISPLAY

ประวัติ

การพัฒนาช่วงเริ่มต้น

X เริ่มการพัฒนาโดยสถาบันเทคโนโลยีแมสซาชูเซตส์ (MIT) ใน ค.ศ. 1984 โดยเป็นความร่วมมือกันของ Jim Gettys (ผู้พัฒนาโครงการ Athena) และ Bob Scheifler (จาก MIT Laboratory for Computer Science) เนื่องจาก Scheifler ต้องการระบบแสดงผลหน้าต่างที่ไม่ขึ้นกับฮาร์ดแวร์ เพื่อเป็นตัวเลือกของ Andrew Project ของมหาวิทยาลัยคาร์เนกีเมลลอนในขณะนั้น

X ออกเวอร์ชัน 6 (X6) ในเดือนมกราคม ค.ศ. 1985 วิศวกรของบริษัท Digital Equipment Corporation (DEC) ได้พอร์ท X6 ไปยังระบบ MicroVAX ของ DEC เองอีกด้วย X9 ออกมาในเดือนกันยายน ค.ศ. 1985 ภายใต้สัญญาใช้งานแบบ MIT License ตามมาด้วย X10 ในช่วงปลายปีนั้น

X11 เป็นการออกแบบใหม่เพื่อชดเชยข้อบกพร่องของ X รุ่นก่อน ๆ ที่ยังยึดติดกับฮาร์ดแวร์มากเกินไป โดย X11 ได้รับการสนับสนุนจาก DEC และออกตัวจริงได้เมื่อวันที่ 15 กันยายน ค.ศ. 1987 X11 เป็นตัวอย่างซอฟต์แวร์เสรีขนาดใหญ่รุ่นแรก ๆ ของโลก

MIT X Consortium และ X Consortium, Inc.

ความสำเร็จของ X11 ส่งผลให้เกิด MIT X Consortium หน่วยงานไม่หวังผลกำไรที่มี Scheifler เป็นประธานขึ้นในเดือนมกราคม ค.ศ. 1988 โดยทำหน้าที่ดูแล X อย่างเป็นกลางไม่เอื้อประโยชน์ให้กับผู้ผลิตรายใดรายหนึ่ง ในภายหลัง X Consortium ได้เปลี่ยนเป็น X Consortium, Inc. เมื่อ ค.ศ. 1993 และมีการออก X เวอร์ชันใหม่ที่สำคัญคือ X11R6 (Release 6) เมื่อวันที่ 16 พฤษภาคม ค.ศ. 1994

X Consortium ยุติบทบาทลงช่วงปลายปี 1996 โดยเวอร์ชันสุดท้ายคือ X11R6.3

The Open Group

หน้าที่ดูแล X ถูกส่งต่อมายัง The Open Group ซึ่งเป็นกลุ่มของบริษัทผู้ผลิตซอฟต์แวร์ ตั้งขึ้นมาช่วงต้นปี 1996 นโยบายแบบปิดของ Open Group ส่งผลให้ผู้พัฒนารายอื่นไม่พอใจ และแยกออกไปหนุนกลุ่ม XFree86 แทน X ในความดูแลของ The Open Group ออกรุ่นสุดท้ายคือ X11R6.4 ในปี 1998

X.Org และ XFree86

เดิมที XFree86 เกิดขึ้นในปี 1992 เพื่อพัฒนา X11R5 ไปทำงานบนพีซีของไอบีเอ็ม และบริจาคโค้ดให้กับ MIT X Consortium ไปใช้ต่อ XFree86 พัฒนาและได้รับความนิยมมากขึ้นเรื่อย ๆ

ในปี 1999 ทาง The Open Group ได้ตั้ง X.Org ขึ้นมาเพื่อดูแล X เวอร์ชันถัดไป (X11R6.5) แต่การพัฒนาส่วนมากกลับอยู่ที่โครงการ XFree86 มากกว่า XFree86 จึงเข้ามาเป็นสมาชิกกิตติมศักดิ์ของ X.Org เพื่อสนับสนุนให้ผู้ผลิตฮาร์ดแวร์ในช่วงนั้น นำ XFree86 ไปใช้กับลินุกซ์

ด้วยความนิยมของลินุกซ์ การพัฒนาเกือบทั้งหมดย้ายไปอยู่ในโครงการ XFree86 แทน X.Org ยังคงอยู่แต่แทบไม่ได้ทำหน้าที่อะไร อย่างไรก็ตามทาง XFree86 ได้รับการวิจารณ์อย่างหนักว่าทำงานแบบปิด ไม่เปิดโอกาสให้นักพัฒนาภายนอกเข้ามามีส่วนร่วมได้ ความขัดแย้งขึ้นมาถึงจุดสูงสุดในเดือนกุมภาพันธ์ ปี 2004 เมื่อ XFree86 4.4 ได้ใช้สัญญาอนุญาตที่มีข้อจำกัดมากกว่าเดิม ส่งผลให้โครงการอื่น ๆ ที่ใช้ X เป็นฐานไม่สามารถยอมรับได้

X.Org Foundation

ต้นปี 2004 สมาชิกของ X.Org เดิม และ freedesktop.org จึงก่อตั้ง X.Org Foundation ขึ้น โดยได้รับโดเมนเนม x.org จาก The Open Group จุดมุ่งหมายของ X.Org Foundation คือสร้างชุมชนนักพัฒนา X ที่เปิดเผยมากกว่าเดิม

X.Org Foundation ได้นำ XFree86 4.4RC2 ที่ยังไม่ได้เปลี่ยนสัญญาอนุญาตมารวมกับ X11R6.6 พัฒนาต่อจนออกมาเป็น X11R6.7 ในเดือนเมษายน 2004 ปัจจุบันรุ่นล่าสุดคือ 7.4 ออกเมื่อ 23 กันยายน ค.ศ. 2008^[1]