John von Neumann

Si John von Neumann ( /vɒn ˈnɔɪmən/; 28 Disyembre 1903 – 8 Pebrero 1957) ay isang Amerikanong matematiko at polymath na ipinanganak sa Hungary. Siya ay nakagawa ng mga malalaking ambag sa iba't ibang larangan ^[1] kabilang sa matematika(pundasyon ng matematika), functional analysis, teoriyang ergodiko, heometriya, topolohiya, at numerical analysis), pisika (quantum mechanics, hydrodynamika, at dinamikang pluido), economika (teoriya ng laro), agham pangkompyuter (arkitekturang Von Neumann, pagpoprogramang linyar, kumokopya sa sariling makina, pagkukwentang stokastiko), at estadistika.^[2]

John von Neumann
Von Neumann noong mga 1940
Kapanganakan	Neumann János Lajos 28 Disyembre 1903(1903-12-28) Budapest, Austria-Hungary
Kamatayan	8 Pebrero 1957(1957-02-08) (edad 53) Ospital Heneral ng Walter Reed Washington, D.C., Estados Unidos
Nasyonalidad	Hanggarya at Amerikano
Nagtapos	Unibersidad ng Pázmány Péter ETH Zürich
Kilala sa	Abelian von Neumann algebra Affiliated operator Amenable group Arithmetic logic unit Artificial viscosity Axiom of regularity Axiom of limitation of size Backward induction Blast wave (fluid dynamics) Bounded set (topological vector space) Carry-save adder Class (set theory) Decoherence theory Computer virus Commutation theorem Continuous geometry Direct integral Doubly stochastic matrix Duality Theorem Density matrix Durbin–Watson statistic Game theory Hyperfinite type II factor Ergodic theory EDVAC explosive lenses Lattice theory Lifting theory Inner model Inner model theory Interior point method Mutual assured destruction Merge sort Middle-square method Minimax theorem Monte Carlo method Normal-form game Pointless topology Polarization identity Pseudorandomness PRNG Quantum mutual information Radiation implosion Rank ring Operator theory Operation Greenhouse Self-replication Software whitening Standard probability space Stochastic computing Subfactor von Neumann algebra von Neumann architecture Von Neumann bicommutant theorem Von Neumann cardinal assignment Von Neumann cellular automaton von Neumann constant (two of them) Von Neumann interpretation von Neumann measurement scheme Von Neumann Ordinals Von Neumann universal constructor Von Neumann entropy von Neumann Equation Von Neumann neighborhood Von Neumann paradox Von Neumann regular ring Von Neumann–Bernays–Gödel set theory Von Neumann spectral theory Von Neumann universe Von Neumann conjecture Von Neumann's inequality Stone–von Neumann theorem Von Neumann's trace inequality Von Neumann stability analysis Quantum statistical mechanics Von Neumann extractor Von Neumann ergodic theorem Ultrastrong topology Von Neumann–Morgenstern utility theorem ZND detonation model
Parangal	Bôcher Memorial Prize (1938), Enrico Fermi Award (1956)
Karera sa agham
Larangan	Agham pangkompyuter, economika, matematika, pisika
Institusyon	Unibersidad ng Berlin Unibersidad ng Princeton Institute for Advanced Study Site Y, Los Alamos
Doctoral advisor	Lipót Fejér
Academic advisors	László Rátz
Doctoral student	Donald B. Gillies Israel Halperin
Bantog na estudyante	Paul Halmos Clifford Hugh Dowker

Siya ay pangkalahatang itinuturing na isa sa pinakadakilang mga matematiko ng modernong panahon.^[2][3][4][5] Siya ay ipinanganak sa Budapest sa parehong panahon nina Theodore von Kármán (b. 1881), George de Hevesy (b. 1885), Leó Szilárd (b. 1898), Eugene Wigner (b. 1902), Edward Teller (b. 1908), at Paul Erdős (b. 1913).^[6]

Si Von Neumann ay isang pionero ng paglalapat ng teoriyang operador sa quantum mechanics sa pagpapaunlad ng functional analysis. Isa siyang pangunahing kasapi ng Manhattan Project at Institute for Advanced Study sa Princeton (bilang sa ilan sa mga orihinal na hinirang) at isang mahalagang pigura sa pagpapaunlad ng teoriya ng laro^[1][7] at mga konsepto ng cellular automata,^[1] ang universal constructor at dihital na kompyuter. Ang pagsisiyasat na matematikal ni Von Neumann ng istruktura ng replikasyon sa sarili ay nauna sa pagkakatuklas ng istruktura ng DNA.^[8] .

Si Von Neumann ay sumulat ng mga 150 inilimbag na papel sa kanyang buhay, 60 sa purong matematika, 20 sa pisika, at 60 sa nilalapat na matematika.