Karpa

Ang katawagang karpa (Ingles: carp) ay isang panlahat na karaniwang pangalan para sa maraming espesye ng isdang tabang mula sa pamilya Cyprinidae, isang napakalaking klado ng isdang na may malasinag na palikpik na karamihan na katutubo sa Eurasya. Habang ang karpa ay pinahahalagahan na pantropeong isda at pinahahalagahan (kahit na komersyal na nilinang) bilang parehong pagkain at isdang pampalamuti sa maraming bahagi ng Lumang Daigdig,^[1] itinuturing ang mga ito na mga basurang isda at mga pesteng nagsasalakay sa maraming bahagi ng Aprika, Australya at karamihan sa Estados Unidos.^[2][3]

Isang paglalarawan noong 1913 ng Cyprinus carpio, na mas kilala bilang ang karaniwang karpa

Mga karaniwang karpa sa Lawa ng Minnetonka, Minnesota

Biyolohiya

Ang cypriniformes (pamilya Cyprinidae) ay tradisyunal na nakagrupo sa Characiformes, Siluriformes, at Gymnotiformes upang lumikha ng superorden na Ostariophysi, dahil ang mga pangkat na ito ay nagbabahagi ng ilang karaniwang katangian. Kabilang sa mga tampok na ito ang pamamalagi ng nakararami sa sariwang tubig at pagkakaroon ng mga aparatong Weberiyano, isang anatomikong istraktura na nagmula sa unang limang pinaka-anteryor na bertebra, at ang kanilang mga katumbas na mga tadyang at nyural na gulugod.

Kalansay ng Cyprinus carpio

Ang pangatlong pinaka-anteryor na pares ng mga tadyang ay nakakabit sa extensyon ng labirintong mabuto at ang posteryor sa pantog panglangoy o swim bladder. Ang gamit ay hindi gaanong nauunawaan, subalit ang istrakturang ito ay ipinapalagay na nakikibahagi sa paghahatid ng mga panginginig mula sa pantog panglangoy o swim bladder patungo sa labirinto at sa pang-unawa ng tunog, na magpapaliwanag kung bakit ang Ostariophysi ay may napakahusay na kapasidad para sa pandinig.

Mga espesye

Ilang prominenteng karpa sa pamilyang Cyprinidae
Karaniwang pangalan	Kangalanang dalawahan	Pinakamahabang haba (sentrimetro)	Karaniwang haba (sentimetro)	Pinakamabigat na bigat (kilogramo)	Pinakamatandang gulang (taon)	Antas tropiko	Impormasyon sa Fish Base	FAO	ITIS	Katayuan sa IUCN
Silver carp (karpang pilak)	Hypophthalmichthys molitrix (Valenciennes, 1844)	105	18	50		2.0	[4]	[5]	[6]	Halos nababantaan[7]
Karaniwang karpa (karpang Europeo)	Cyprinus carpio (Linnaeus, 1758)	110	31	40.1	38	3.0	[8]	[9]	[10]	Nangaganib
Grass carp (karpang pangdamo)	Ctenopharyngodon idella (Valenciennes, 1844)	150	10.7	45.0	21	2.0	[11]		[12]	Hindi nasuri
Bighead carp (karpang malaking ulo)	Hypophthalmichthys nobilis (Richardson, 1845)	146	60	40.0	20	2.3	[13]		[14]	Kulang ang datos[15]
Crucian carp (karpang Krusiyano)	Carassius carassius (Linnaeus, 1758)	64	15	3.0	10	3.1	[16]		[17]	Mababang pag-alala[15]
Catla carp (Indian carp o karpang Indiyano)	Cyprinus catla (Hamilton, 1822)	182		38.6		2.8	[18]		[19]	Hindi nasuri
Mrigal carp (karpang Mrigal)	Cirrhinus cirrhosus (Bloch, 1795)	100	40	12.7		2.5	[20]		[21]	Nanganganib[22]
Black carp (karpang itim)	Mylopharyngodon piceus (Richardson, 1846)	122	12.2	35	13	3.2	[23]		[24]	Hindi nasuri
Mud carp (karpang putik)	Cirrhinus molitorella (Valenciennes, 1844)	55.0	15.2	0.50		2.0	[25]		[26]	Halos nababantaan[7]
Caspian roach	Rutilus caspicus (Yakovlev, 1870)	45	32.5	2			[27]			Mababang pag-alala[28]

Bilang isdang pampalamuti

Ang Cyprinus rubrofuscus (karpang Amur) ay pinaamo at pinarami sa bansang Hapon mula noong unang bahagi ng ika-19 na dantaon para sa mga layuning pampalamuti sa kanilang anyong koi

Ang karpa, kasama ang marami sa kanilang mga kamag-anak na cyprinid, ay sikat na isdang pampalumuti sa akwaryum at tubigan.

Ang mga pampalamuting goldfish o lali ay orihinal na pinaamo mula sa kanilang ligaw na anyo, isang madilim na kulay-abong-kayumangging karpa na katutubo sa Asya, subalit maaaring naimpluwensyahan ng Carassius carassius at Carassius gibelio. Una silang pinalaki para sa kulay sa Tsina mahigit isang libong taon na ang nakalilipas. Dahil sa piling pag-aanak, ang mga goldfish ay nabuo sa maraming natatanging lahi, at matatagpuan sa iba't ibang kulay, huwaran ng kulay, anyo at sukat na malayong naiiba sa orihinal na karpa. Ang mga goldfish ay iningatan bilang isdang pampalamuti sa Tsina sa loob ng libu-libong taon bago ipinakilala sa bansang Hapon noong 1603, at sa Europa noong 1611.^[29]

Ang Nishikigoi, na mas kilala bilang koi, ay isang domestikadong uri ng karaniwang karpa at karpang Amur (Cyprinus rubrofuscus) na piling pinarami para sa kulay. Ang karaniwang karpa ay ipinakilala mula sa Tsina hanggang bansang Hapon, kung saan ang piling pag-aanak noong dekada 1820 sa rehiyon ng Niigata ay nagresulta sa koi.^[30] Sa kulturang Hapon, ang koi ay tinatrato nang may pagmamahal, at nakikita bilang suwerte.^[31] Ang mga ito ay sikat sa ibang bahagi ng mundo bilang isdang makikita sa mga tubigan.^[32]