Loading AI tools
Vikimedya liste maddesi Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Hükûmdar, hünkâr ya da monark, bir monarşinin, yani normalde ömür boyu ya da makamından vazgeçene dek bir ükenin başında durduğu ve genellikle makamına verasetle geçtiği bir sistemle yönetilen bir ülkenin başındaki kişidir. Hükümdarlar, mutlak monarşilerdeki gibi otokrat da olabilir,[1] çoğu meşrutiyette (ya da anayasal monarşide) olduğu gibi gerçek otoritenin yasama organının ya da bakanlar kurulunun elinde olduğu, kendilerinin sadece kısıtlı yetkilerle ya da sıfır yetkiyle hareket ettiği sembolik liderler de.[2] Çoğu durumda hükümdar, bir devlet diniyle de bağlantılıdır.[3] Çoğu devlette bir seferde sadece bir hükümdar olur, ancak bir naip (hükümdar vekili), hükümdar küçükken, yokken ya da yönetme ehliyetinden yoksunken onun yerine ülkeyi yönetebilir. İki hükümdarın tek bir ülkeyi aynı anda yönettiği Andorra'daki gibi sistemlere "eş prenslik" denir.[4]
Siyasi ve sosyokültürel araştırmalarda hükümdar kelimesi normalde ırsî monarşiyle özdeşleştirilir; zira çoğu tarihi ve çağdaş monarşide hükümdarlık ebeveynlerden çocuklara geçmiştir.[4][5] Verasetin kime geçeceği, kan bağı yakınlığı, ilk doğan hakkı ve baba soylu hakkı gibi çeşitli formüllerle belirlenir.
Ancak bazı monarşiler ırsî değildir ve onlarda hükümdar seçimle belirlenir; Malezya tahtı bunun modern bir örneğidir.[6] Bu sistemler, alışıldık monarşi tanımına aykırı olmakla berabber taşıdıkları bir takım ortak özellikler sebebiyle yine de monarşi sayılırlar.[7] Birçok sistem ırsiyet ve seçim sistemlerini karma bir şekilde kullanır ki bunlarda selefliğe aday olma ya da seçilme hakkı sadece hükümdarlık kanı taşıyanların olabilecektir.[8][9]
Bu listedeki hükümdarlar, egemeni oldukları ülkelerle beraber listelenmiş, bunlar da alfabe sırasına göre dizilmiştir.
Bu hükümdarlar kendi egemen devletlerinin başı olarak hüküm sürmekte olup, bir kurucu unsurun veya kültürel ya da geleneksel bir yönetim şeklinin başındaki bağımlı hükümdarlar burada listelenmemiştir.
Bu listedeki olağandışı iki durum, aynı anda çok sayıda bağımsız ülkenin hükümdarı olan Birleşik Krallık hükümdarıyla (Şimdiki III. Charles) eş prenslikle yönetildiği için iki hükümdarı olan Andorra'dır.
İlk durum 1926 Balfour Beyannamesi'nde belirlenen şartlar çerçevesinde İngiliz Milletler Topluluğu üyesi ülkelerin tam ve yasal bağımsızlığını ve egemenliğini kazandığı hâlde hâlâ Britanya Kraliyet Ailesi'ne tabi kalmaya devam etmesi hususunda anlaşılmıştır. Bu ülkelerden bazıları devrimler, darbeler ya da referandumlar yoluyla kendilerini cumhuriyet ilân etmiş olsa da 16 ülke hâlâ Britanya Kraliyet Ailesi'ni kendi hükümdarları saymaya devam etmektedir. Ancak bu durum tamamiyle sembolik olup, Birleşik krallık hükümdarının bu diğer ülkeler üzerinde neredeyse hiç yetkisi yoktur.
İkinci durum ise esasında Şarlman tarafından Andorra'yı tek başına yönetme yetkisi verilen Urgell Piskoposu'yla Fransız Foix Kontluğu arasında çıkan anlaşmazlığın çözümü için yapılan eş prenslik anlaşmasıdır. Buna göre bu ikisi Andorra'yı birlikte yönetecektir. Ancak yıllar içerisinde Foix Kontluğu önce Navarra Krallığı'na geçmiş, sonra da Navarrra Kralı III. Henri Fransa Krallığı'nın başına IV. Henri adıyla geçmiştir ve sonuç olarak Urgell Piskoposu, eş prensliği Fransa Kralı'yla paylaşmaya başlamıştır. 1789 Fransız Devrimi'nden sonra cumhuriyet olan Birinci Fransız İmparatorluğu'ndaysa Napolyon Bonapart, Andorra'yı ilhak etmek yerine Andorra eş prensinin Fransız cumhurbaşkanı olmasına karar vermiştir ve sonuçta bir cumhurbaşkanının aynı zamanda hükümdar olduğu sıra dışı bir durum ortaya çıkmıştır.
Terim | Açıklama |
---|---|
Hükûmdar | Hükûmdarın adı ve unvanı |
Başlangıç | Hükûmdarın tahta ilk geçtiği tarih |
Başlangıç | Hükûmdarın tahtta durmaya devam ettiği süre |
Hanedan | Kraliyet ailesinin adı |
Türü | Monarşinin türü ve hükûmdarın ülkedeki rolü hakkında kısa bilgiler |
Veliaht | Mevcut hükûmdardan sonra gelmesi planlanan kişi. Aksi burada belirtilmediği sürece bu ülkelerdeki sistemlerin hepsi ırsî monarşilerdir ve sadece bu durumlarda veliahtın kimliği önceden belirlidir. |
Flama(lar) | Hükûmdar ya da monarşiyi sembolize eden bayrak ve benzeri semboller. Özellikle belirtilmediği sürece bunların hepsi o ülkedeki hükûmdarlık kurumunun sembolleridir. |
Yok | Belli bir alanın o hükûmdarlık sistemine uygulanamayacağı anlamına gelir |
— | Belirli bir alanla ilgili herhangi bir verinin mevcut olmadığı anlamına gelir |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.