Türkiye'de tek partili dönem
From Wikipedia, the free encyclopedia
Türkiye'de tek partili dönem, 29 Ekim 1923'te cumhuriyetin ilanıyla başladı. Millî Kalkınma Partisi (MKP) kuruluncaya kadar, kısa aralıklar dışında 1923-1945 yılları arasında Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) tek yasal siyasi partiydi. Demokrat Parti (DP) karşısında 1946'daki ilk çok partili seçimleri kazandıktan yaklaşık dört yıl sonra, CHP 1950 seçimlerinin neticesinde iktidarını kaybetti. Tek partili dönemde Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, çok partili demokrasiye geçiş için CHP'ye karşı muhalefet partilerinin kurulmasını istedi;[3] 1930'da Serbest Cumhuriyet Fırkası (SCF) kuruldu ancak olaylı İzmir mitingi sonrası parti kendi kendini feshedilmeye zorlandı[4] ve kurucusu tarafından lağvedildi.[5] Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TCF) 1924'te Kâzım Karabekir tarafından kuruldu, ancak üyelerinin 1925'te Şeyh Said İsyanı'na karıştığı iddiasıyla ve TCF'nin "parti, dini düşünce ve inançlara saygılıdır" maddesi gerekçe gösterilerek yasaklandı. Atatürk'ün cumhurbaşkanlığı süresince 2 kere çok partili bir sistem kurma çabalarına rağmen,[3] bu yalnızca Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın 1930'da kapatılması sonrası 15 sene aradan sonra 1945'te gerçekleşti.
Türkiye Türkiye Cumhuriyeti | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1923-1945 | |||||||||||||
1927 yılında Türkiye'nin idari haritası. Yıllar sonra, 1939'da, Hatay Devleti, Türkiye'ye katıldı. | |||||||||||||
Başkent | Ankara[1] | ||||||||||||
En büyük şehir | İstanbul | ||||||||||||
Resmî dil(ler) | Türkçe[1] | ||||||||||||
Resmî din | İslam (18 Nisan 1928'e kadar)[2] Seküler devlet (18 Nisan 1928'den 5 Şubat 1937'ye kadar de facto, 5 Şubat 1937'den sonra de jure)[2] | ||||||||||||
Demonim | Türk | ||||||||||||
Hükûmet |
| ||||||||||||
Cumhurbaşkanı | |||||||||||||
| |||||||||||||
Başbakan | |||||||||||||
| |||||||||||||
Yasama organı | Türkiye Büyük Millet Meclisi | ||||||||||||
Tarihî dönem | Savaş arası · II. Dünya Savaşı | ||||||||||||
| |||||||||||||
Yüzölçümü | |||||||||||||
1940 | 783.562 km2 | ||||||||||||
Nüfus | |||||||||||||
| |||||||||||||
Para birimi | Türk lirası | ||||||||||||
| |||||||||||||
Günümüzdeki durumu | Türkiye |
Tarihsel sıralamayla, Sovyet Rusya (1917) ve Mussolini İtalyası (1922) sonrası Avrupa'da tek parti sistemine geçen ülke Türkiye oldu.[6] Türkiye'yi 10 sene sonra, Hitler tarafından Almanya'da çok partili sistemin kaldırılmasıyla kurulan Nazi Almanyası (1933) ve Franco İspanyası (1939) takip etti. Avrupa'da demokrasinin azaldığı bu dönemde 1940 yılının sonunda sadece İngiltere, İsveç, İrlanda, Finlandiya ve İsviçre'de demokrasi bulunuyordu.[6]