Çad dilleri

Çad dilleri, Kuzey Nijerya, Güney Nijer, Çad, Güney Orta Afrika Cumhuriyeti ve Kuzey Kamerun'un yer aldığı Sahel’in bazı bölgelerinde konuşulan ve 150 dili içeren Afro-Asyatik dil ailesinin bir koludur. En çok konuşulan Çad dili Hausaca, bir lingua franca olarak Batı Afrika'nın doğusunda kalan iç bölgelerde konuşulmaktadır.

Çad dilleri
Coğrafi dağılım	Nijerya, Nijer, Çad, Orta Afrika Cumhuriyeti, Kamerun
Sınıflandırma	Afro-Asyatik diller
Alt bölümler	Batı Çad dilleri Biu-Mandara dilleri Doğu Çad dilleri Masa dilleri
ISO 639-5	cdc

İç sınıflandırma

Newman (1977), dilleri daha sonraki tüm kaynaklarda da kabul edilmiş dört gruba ayırmıştır. Bununla birlikte, dil grubunun alt dallanması bu kadar sağlam olmamıştır; Örneğin Blench (2006), Doğu Çad dillerinin sadece A/B çatallanmasını kabul etmektedir.^[1]

• Batı Çad dilleri (2 şube)

(A) Hausa, Ron, Bole ve Angas dilleri

(B) Bade, Warji ve Zaar dilleri

• Biu-Mandara dilleri/Orta Çad dilleri (3 şube)

(A) Bura, Kamwe ve Bata dilleri

(B) Buduma ve Musgu dilleri

(C) Gidar

• Doğu Çad dilleri (2 şube)

(A) Tumak, Nancere ve Kera dilleri

(B) Dangaléat, Mukulu ve Sokoro dilleri

• Masa dilleri

Çad dillerinin iç sınıflandırmasını gösteren bir çizelge.

Köken

Nijerya'daki başlıca Çad dilleri konuşan halklar.

Nijerya ve Nijer'de Hausa dili konuşulan bölgeler

Kuzey Kamerun bölgesindeki Çad dilleri konuşan grupların üzerinde yapılmış çeşitli modern genetik çalışmalar, bu popülasyonlarda Y-Kromozomu Haplogrup R1b'nin, özellikle R1b'nin R-V88 varyantının, yüksek frekanslarda bulunduğunu gözlemlemiştir. Bu haplogrup Batı Avrasya'nın bazı bölgelerinde yaygın ancak Afrika'da nadir görülür. Cruciani ve diğ. (2010) bu nedenle, Holosen ortasında (~ 7.000 yıl önce) Proto-Çad dilleri konuşmacılarının, Levant'tan Orta Sahra'ya ve oradan Çad Havzası'na yerleştiğini önermektedir.^[2]

Başka dilden alınan sözcük

Çad dilleri, Songhay veya Maban şubelerinden dile geçmiş birçok Nil-Sahara dilleri kökenli sözcük içerir. Bu durum, Çad dilli konuşurları batıya doğru göç ederken, Çad dilleri ile Nil-Sahara dilleri konuşurları arasında gerçekleşmiş erken temasın varlığına kanıt oluşturur.^[3]

Atıflar

• Lukas, Johannes (1936) 'The linguistic situation in the Lake Chad area in Central Africa.' Africa, 9, 332–349.
• Lukas, Johannes. Zentralsudanische Studien, Hamburg 1937;
• Newman, Paul and Ma, Roxana (1966) 'Comparative Chadic: phonology and lexicon.' Journal of African Languages, 5, 218–251.
• Newman, Paul (1977) 'Chadic classification and reconstructions.' Afroasiatic Linguistics 5, 1, 1–42.
• Newman, Paul (1978) 'Chado-Hamitic 'adieu': new thoughts on Chadic language classification', in Fronzaroli, Pelio (ed.), Atti del Secondo Congresso Internazionale di Linguistica Camito-Semitica. Florence: Instituto de Linguistica e di Lingue Orientali, Università di Firenze, 389–397.
• Newman, Paul (1980) The Classification of Chadic within Afroasiatic. Leiden: Universitaire Pers Leiden.
• Herrmann Jungraithmayr, Kiyoshi Shimizu: Chadic lexical roots. Reimer, Berlin 1981.
• Herrmann Jungraithmayr, Dymitr Ibriszimow: Chadic lexical roots. 2 volumes. Reimer, Berlin 1994
• Schuh, Russell (2003) 'Chadic overview', in M. Lionel Bender, Gabor Takacs, and David L. Appleyard (eds.), Selected Comparative-Historical Afrasian Linguistic Studies in Memory of Igor M. Diakonoff, LINCOM Europa, 55–60.