İli Nehri

İli, (Kazakça: İle; Çince: 伊犁河, Yili He, Uygurca: Chüngges), Orta Asya'da Kazakistan ve Uygur Özerk Bölgesi'nin batı bölümlerinden geçen bir nehirdir. 815 kilometresi Kazakistan sınırlarında olmak üzere, toplam 1439 kilometre uzunluğundadır.

İli Nehri
Konum
Ülke(ler)	Kazakistan  Çin
Genel bilgiler
Kaynak	Tekes, Künes ve Kaş nehirleri
Ağız	Balkaş Gölü
Uzunluk	1001 km
Havza alanı	140.000 km²

Kaşgarlı Mahmud, Divâne Lügati't-Türk'te "İla: Bir ırmak adıdır. Türklerden Yağma, Toxsı ve Çiğillerden bir bölüğün indiği bir deredir. Bu ırmak Türk illerinin Ceyhun'udur."^[1] ve "قازسڤى Kaz suwı" "الا Ila = Ilı deresine akan büyük bir çay. Bu adın verilmesinin sebebi, Afrasyab'ın kızının bunun kenarında bir kale yaptırmasıdır; bu ad oradan kalmıştır."^[2] diye tanımlanmıştır.

Siyasî olarak Yedisu bölgesi (Yedi Nehirler havzası) günümüzde büyük bir bölümü Kazakistan'da Almatı eyaleti içinde, güney ve güneydoğusundaki kenar bölgeleri de Kırgızistan ile Çin'nin Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ndedir.

Doğal yapısı

Balkaş Gölü'ne döküldüğü yerde muazzam bir delta yapar ve çevresinde yağmur ormanı gibi gür bitki örtüsü oluşmasını sağlar. 1965 - 1980 yılları arasında Kapçagay hidroelektrik güç santrali bu nehir üzerinde kurulmuştur. Nehrin yirmi kilometre kadar aşağılarında Tamgaly adı verilen kaya çizimleri vardır. Tamgaly, Kazakça'da harfli harfler bulunan mânâsına gelir.

Nehrin kaynağı

Ana kaynağı olan Künes Sincan Uygur Özerk Bölgesi içindeki Tanrı Dağları'nın 5.500 metre yüksekliğine kadar ulaşan Narat (Khaliq tau) ve buzullarla kaplı Erenhaberg Shan (Ereen Chabarg) gibi parça dağlarının arasından doğar. İli Nehri'nin kendisi yaklaşık olarak şimdiki Gulca (Yining) şehrinin otuz mil doğusundan başlar. Ana sağ kaynağı doğudan gelen Künes ve batıdan gelen sol kaynağı Tekes ırmağıdır. Yerel dilde, kollarına Iklık, Ösök, Kaş denilir.

Balık türleri

İli nehrinde, (Acipenser nudiventris),^[3] Sazan (Cyprinus carpio carpio),^[4] (Cyprinus carpio haematopterus),^[5] Sazangiller Cyprininae alt-familyasından (Ctenopharyngodon idella),^[6] (Diptychus maculatus),^[7] (Carassius gibelio),^[8] Triplophysa strauchii, Triplophysa stoliczkae Triplophysa dorsalis^[9] çoprabalığı dört cinsi ve Barbatula labiata gibi tatlı su balık türleri yaşar.

Yerleşim

İli vadisi, İli nehri boyunca verimli tarım alanlarıdır. Nehir boyunca birçok yerleşim birimi meydana gelmiştir. Nehir ve vadisi Orta Asya'nın geçmişinde önemli bir yere sahiptir. Solonlar, Çin hükûmeti tarafından İli vadisi'nin korunması için buraya yerleştirilmiş olan Daur'lar adlı topluluğu oluşturan Tunguz boylarından biridir. Turän nehri ve Korgos nehirleri arasına (İli nehrinin sağ sahilinde) yerleştirilmişlerdir.

Ayrıca bakınız

• En uzun nehirler listesi