İliryalılar

İliryalılar veya İlirler (Grekçe: Ἰλλυριοί, Illyrioi; Latince: Illyrii), Antik Çağ'da batı Balkan Yarımadası'nda yaşamış ve Hint-Avrupa dili konuşmuş bir halk topluluğu. Traklar ve Yunanlar ile birlikte Paleo-Balkan nüfusunun üç ana grubundan birini oluşturuyorlardı.

MÖ 1.–2. yüzyıllarda İlirya boyları.

İliryalıların yaşadığı bölge, daha sonraki Yunan ve Romalı yazarlar tarafından İlirya olarak adlandırıldı; bu bölge, günümüzde Arnavutluk, Karadağ, Kosova, Hırvatistan ve Bosna-Hersek'in büyük bir kısmı, Sırbistan'ın batı ve orta kesimleri ile Slovenya'nın bazı bölümlerini kapsayan, batıda Adriyatik Denizi, kuzeyde Drava Nehri, doğuda Morava Nehri ve güneyde Keravnos Dağları arasında yer alan bir alanı kapsar.^[1] İlirya halkına dair ilk kayıt, MÖ 6. yüzyıla, Antik Yunan yazarı Miletli Hekataios'un eserlerine dayanır.^[2]

Antik Yunanların, kuzeydeki komşularına verdikleri "İliryalılar" adı, geniş ve belirsiz bir halk topluluğunu ifade etmiş olabilir. İlirya kabilelerinin kendilerini toplu olarak "İliryalılar" olarak tanımlamadıkları ve herhangi bir ortak adlandırma kullanmalarının pek olası olmadığı öne sürülmüştür.^[3] "İliryalılar" terimi, Bronz Çağı'nda Antik Yunanlarla ilk kez karşılaşan belirli bir İlirya boyunun adı olduğu düşünülmektedir.^[4] Yunanlar daha sonra bu terimi, pars pro toto olarak, benzer dil ve geleneklere sahip tüm halklara uygulamıştır.^[5]

Arkeolojik, tarihsel ve dilbilimsel çalışmalarda, 19. yüzyılın sonlarından 21. yüzyıla kadar İliryalılar üzerine araştırmalar, Balkanların kuzeyindeki grupları bile İliryalı olarak tanımlayan Pan-İlirya teorilerinden, 1960'lardan itibaren yeni yazıtların bulunması ve sit alanlarının kazılmasıyla İlirya isim bilimi ve maddi antropolojiye dayalı daha net tanımlanmış gruplandırmalara kaymıştır. İki ana İlirya isim bilimi alanı vardır: güney ve Dalmaçya-Pannonia, Dardani bölgesi ise bu ikisi arasında bir kesişim bölgesidir. Bunların kuzeyinde yer alan ve antik edebiyatta genellikle İlirya'nın bir parçası olarak tanımlanan üçüncü bir bölge, İlirce dilinden ziyade Venetçeyle daha fazla ilişkilendirilmiştir. İtalya'daki İlirya yerleşimi, coğrafi "İlirya"dan Adriyatik kıyıları boyunca İtalya yarımadasına göç ettiği düşünülen birkaç antik kabileye atfedilir ve hâlâ öyle kabul edilir: Dauni, Peuceti ve Messapi (topluca İyaplar olarak bilinir ve Messapça dilini konuşurlar).^[6][7]

"İliryalılar" terimi, tarihsel kayıtlarda son olarak 7. yüzyılda, antik Roma eyaleti İllyricum'da faaliyet gösteren bir Bizans garnizonuna atıfta bulunarak görünür.^[8] Slavların bölgeye yerleşmesinden sonra İliryalılara ne olduğu, akademisyenler arasında tartışma konusudur ve bu tartışmalar, coğrafi ve tarihsel nedenlerle sıkça desteklenen ancak kanıtlanmamış olan Arnavutça'nın İlirce'den köken aldığı hipotezini de içerir.^{[9][10][11][12][13][14]}

Köken

İlliryalıların kökenleri konusunda birden fazla görüş vardır. Bir düşünceye göre bugünkü Arnavutluk halkı ve dünyanın diğer ülkelerinde yaşayan Arnavutların, İlliryalıların soyundan geldiği iddia edilmektedir. Boşnaklar için de aynı iddia vardır.^[15] Ayrıca modern Arnavutçanın, Güney İlirya diyalektinden kaynaklandığı görüşü yaygındır.^[16][17]