Şerbet

Şerbet, şekerli, ballı, güllü, baharatlı veya meyve aromalı ferahlatıcı içecek veya tatlı yapımında kullanılan şekerli sıvı.

Pakistan'a özgü bir şerbet

İran çayı eşliğinde (solda) iki çeşit İran şerbeti (sağda)

Sorbe

Şurup sözcüğü de sık sık şerbet ile aynı anlamda kullanılır. Şurup, kaynatılarak yoğunluğu artırılmış içecektir. Şuruplar suyla inceltilerek şerbet hâline getirilirler.

Etimoloji

Şerbet kelimesi, "içmek" anlamına gelen Arapça Şariba kelimesinden gelir.^[1] Şerbet, şarap ve şurup, Arapça aynı kökenden gelen kelimelerdir. Batılı dillerde kullanılan şerbet kelimesi Türkçeden geçmedir.^[1]

Tarihçe

Şerbetin ilk kez İran'da yapıldığına inanılmaktadır.^[2][3][4] Yüzlerce çeşidi olan şerbet, modern içeceklerin keşfinden önce, özellikle sıcak doğu medeniyetlerinde ferahlatıcı olarak yüzlerce yıldır içilegelmiştir. Başlıca Osmanlı İmparatorluğu döneminde, batı medeniyetlerine de ulaşmıştır. Günümüzde "sorbe" olarak bilinen "şekerli buz", şerbetin türevidir.^[1][5]

Osmanlı devrinde padişah çocuklarının doğumlarında, doğumdan sonra ziyarete gelenlere şerbet dağıtılırdı. Özellikle doğumun üçüncü günü sadrazama şerbet gönderme adeti vardı. Türlü malzemelerden yapılan şerbetler, altın, gümüş ya da billur kaplara konur, çocuğu ziyarete gelenlere o dairede hizmet eden güzel cariyeler tarafından sunulurdu. Bunun yanı sıra, yakın bir geçmişe kadar nişan törenlerinde şerbet sunumu için ayaklı özel taslar bulunur, varlıklı ailelerin evlerinde bu taslar gümüş olurdu.

Günümüzde bazı yörelerde çiftlere söz kesildiğinde şerbet içilir, şerbet içme törenleri yapılır. Bu törenlerde sohbetlere, geleneksel olarak “Şerbetleri ez getir, sofralara tez getir” diyerek başlanır. Bazı yörelerde de nişanın ertesi günü kız tarafı haberci çıkararak ailenin yakınlarını ve hatırlı komşularını şerbet içmeye davet eder. Hatta nikâh sonrası, sünnet sonrası şerbet ikram etme geleneğini sürdüren yöreler de vardır.

Osmanlı döneminde pazar yerleri ve panayırların vazgeçilmezi olan ibrikli seyyar şerbetçiler günümüzde de turistik bir öğe olarak yaşatılmaya çalışılmaktadır.

Şerbet çeşitleri

Şerbet kültürü çok geniş bir coğrafyaya yayıldığı için yüzlerce çeşidi türetilmiştir. Şerbet yapımında bal, gül yaprakları, meyveler, baharatlar, kuruyemişler ve bunların karışımları yaygın olarak kullanılmaktadır.

Günümüze kadar üretilen şerbetlerden bazıları şöyle sıralanabilir: mevlid şerbeti, düğün ve lohusa şerbeti, böğürtlen, çilek, kızılcık, kayısı, ağaç çileği, portakal, mandalina, şeftali, turunç, gül, amber, fulya çiçeği, menekşe, yasemin çiçeği, demirhindi, keçiboynuzu ve Antep fıstığı şerbeti.

Geleneksel şerbetler yapılış biçimleri bakımından ikiye ayrılır. Bu yöntemlerden ilki meyvenin suyunun sıkılması ve meyve suyuna şeker eklenmesiyle elde edilen şerbetlerdir. Diğer bir yöntem ise meyve suyu ile şekerin birlikte kaynatılmasıdır. Kaynatılarak yoğunluğu arttırılan şuruplar suyla inceltilerek şerbet haline getirilir. Bu şurup türlerinden bazıları; böğürtlen, ravent, dut, Frenk üzümü, koruk, kızılcık, mandalina, nar, yasemin, zambak, demirhindi, badem, kuşburnu ve şerbetçi üzümü şuruplarıdır.

Tatlı şerbetler

Ana madde: Tatlı şerbeti

Şerbet, başta baklava olmak üzere birçok hamur tatlısında tatlandırıcı olarak kullanılır. Tatlı şerbetleri çoğunlukla kaynatılmış su ve şeker ile yapılır.