Ada devleşmesi

Ada devleşmesi, adalarda izole olmuş türlerin boylarının anakarada bulunan benzerlerine nazaran önemli derecede artması olan biyolojik bir fenomen. Ada devleşmesi, anakarada yaşayan hayvanların adaları kolonize etmesi durumunda küçük cüsseli türlerin büyümesi ve büyük cüsseli türlerin de küçülmesi yönünde evrimleştiğini söyleyen Foster kuralının bir yönüdür. Adalara insanoğlunun ve onunla bağlantılı köpek, kedi, sıçan ve domuz gibi hayvanların gelmesiyle birlikte, adalara endemik dev türlerin soyu tükenmiştir.

Yeni Zelanda'da soyu tükenmiş büyük Harpagornis moorei ve moa.

Tenerife'de yaşamış olan soyu tükenmiş dev sıçan Canariomys bravoi

Muhtemel nedenler

Genellikle adalarda büyük etçil memelilere rastlanmaz. Bunun nedenleri yetersiz alan ve su üzerinden dağılmanın zorluklarıdır. Bu hayvanların yokluğunda, büyük yırtıcıların ekolojik nişi normalden büyük boyutlara erişen kuşlar ve sürüngenler tarafından doldurulabilir. Örneğin, Akdeniz'de Miyosen-Pliyosen Devirlerinde bulunan tarihöncesi Gargano Adası'nda, Karayiplerde bulunan Küba gibi adalarda ve Madagaskar ile Yeni Zelanda'da süper avcıların bazıları ya da tamamı kartallar, doğanlar ya da baykuşlar gibi kuşlardı ve bunların arasında kendi türlerinin bilinen en büyük örnekleri bulunmaktaydı. Ancak, kuşlar ve sürüngenler, daha ilerlemiş olan etçillerden daha az etkili avcılardır.

Dolayısıyla otçullar için avcılardan kaçma imkânı sağlayan küçük cüsseye adalarda yırtıcıların baskısı azaldığı için gerek kalmamış ve boyları büyüme yönünde gelişmiştir. Küçük otçullar, aynı zamanda büyük otçulların olmaması sayesinde rekâbet içine de girmemişlerdir.

Yani, ada devleşmesi, küçük cüsseli hayvanların üzerinden yırtıcılara av olma ve rekâbet sınırlamalarının kalkmasından ileri gelen evrimsel bir yönelimdir. Bu sınırlamalar hayvanlar üzerinde farklı şekillerde tezahür edebilir. Örneğin küçük cüsseli otçullar yırtıcılardan saklanarak kaçarken, büyük cüsseli otçullar da cüsselerini kullanarak yırtıcıları korkutabilirler. Bunun sonucunda tamamlayıcı fenomen olarak ada cüceleşmesi de bu tarz sınırlamaların ortadan kalkması sonucu büyük cüsseli otçullar için oluşmaktadır.^[1] Buna karşın, yırtıcılar arasında görülen ada cüceleşmesinin nedeni de adalarda yeterli av olanaklarının olmamasıdır.^[1] Ada cüceleşmesinin aksine, ada devleşmesine önemli omurgalı gruplarında ve omurgasızlarda rastlanır.

Ada devleşmesine maruz kalmanın başka bir yolu da anakara popülasyonunun büyük üyelerinin adaları kolonize etmede daha başarılı olmalarından gelen kurucu etkisidir.^[2]

Örnekler

Ada devleşmesine maruz kalmış hayvanlara şöyle örnekler verilebilir:

Memeliler

Madagaskar'da Palaeopropithecidae familyasından soyu tükenmiş Archaeoindris

Adalarda kemiricilerden çoğu devleşirken, etçiller, hortumlular ve çift toynaklılar cüceleşir.

• Soricomorpha
  • †Asoriculus corsicanus, Korsika
  • †Nesiotites hidalgo, Balear Adaları
• Erinaceomorpha
  • †Deinogalerix, Gargano Adası
• Kemiriciler
  • Papagomys armandvillei, Flores
  • †Canariomys bravoi Tenerife ve †Canariomys tamarani Gran Canaria
  • †Heptaxodontidae, Karayipler
  • †Hypnomys morphaeus Mayorka ve †Hypnomys mahonensis Minorka
  • Apodemus sylvaticus hirtensis, St. Kilda, İskoçya, insanlar tarafından adaya getirilen Apodemus sylvaticus türünden evrimleşmiştir
• Lagomorpha
  • †Nuralagus, Minorka
  • Çeşitli Akdeniz †Prolagus türleri
• Primatlar
  • Dev lemurlar †Archaeoindris, †Palaeopropithecus ve †Megaladapis, Madagaskar

Kuşlar

Yeni Zelanda'da yaşayan kakapo en ağır ve uçamayan tek papağandır.

Dodo, Mauritius'ta yaşamış ve soyu tükenmiş olan güvercin türü.

• Struthioniformes
  • †Aepyornithidae, en büyük kuşlar, Madagaskar
  • †Moa, Yeni Zelanda
• Ördekler, kazlar ve kuğular
  • †Moa-nalolar, dev ördekler, Hawaii.
  • †Cygnus falconeri, dev kuğu, Sicilya, Malta.
• Megapodiidae
  • †Sylviornis neocaledoniae, Yeni Kaledonya
  • Bazı soyu tükenmiş Polinezya megapodları.
• Yelvegiller
  • Takahēler Yeni Zelanda, Porphyrio ve Gallirallus türleri Melanezya ve Polinezya
• Deniz kuşları
  • †Phalacrocorax perspicillatus, Bering Adası.
• Güvercinler
  • †Dodo ve †Pezophaps solitaria, Mascarene Adaları
  • †Natunaornis gigoura, Viti Levu.
• Yırtıcı kuşlar
  • †Harpagornis moorei ve Circus eylesi Yeni Zelanda; †Titanohierax ve †Gigantohierax Karayipler; †Buteogallus borrasi Küba^[3]
• Papağanlar
  • †Lophopsittacus mauritianus Mauritius; soyu tükenmiş tanımlanmamış dev papağan Paskalya Adası; kakapo Yeni Zelanda.
• Baykuşlar
  • †Ornimegalonyx Küba; †(Athene cretensis Girit; †Tyto robusta, †Tyto gigantea Akdeniz adaları; †Tyto pollens Karayipler^[3]
• Leylekler
  • †Leptoptilos robustus, Flores.^[4]

Sürüngenler

• Kaplumbağalar
  • †Geochelone burchardi Tenerife ve †Geochelone vulcanica Gran Canaria
• Kertenkele
  • †Gallotia goliath Tenerife