Afrika'nın beş büyükleri

Afrika'nın beş büyükleri, Afrika kıtasına özgü büyük hayvanların en tehlikelilerini belirtmek için kullanılır. Bu hayvanlar; aslan, pars, gergedan, fil ve Afrika mandasıdır.^[1] Bunlar, popüler kültürde belirgin bir şekilde yer alan karizmatik megafauna örnekleridir ve Afrika'nın en büyük hayvanları arasındadır. Büyük hayvan avcıları tarafından ortaya atılan bu terim, Afrika'da yaya olarak avlanması en zor beş hayvanı ifade etmektedir^[2][3] ancak artık oyun izleyen turistler ve safari tur operatörleri tarafından daha yaygın olarak kullanılmaktadır.^[4]

Beş büyükler

1990 ve sonrasında piyasaya sürülen Güney Afrika randı banknotlarının her kupüründe farklı bir büyük beşli hayvan yer almaktadır. Hepsinin bulunduğu ülkeler arasında Angola, Botsvana, Esvatini, Güney Afrika, Kenya, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Malavi, Mozambik, Namibya, Ruanda, Tanzanya, Uganda, Zambiya ve Zimbabve bulunmaktadır.^[5][6]

Türler

Fil

Afrika savan fili (Loxodonta africana)

Afrika savan fili (Loxodonta africana) ve Afrika orman fili (Loxodonta cyclotis) karada yaşayan en büyük hayvanlardır. Filler kalın, neredeyse tüysüz bir deriye; uzun, esnek, kavrayıcı bir hortuma; uzun, kavisli, -fildişi dişleri oluşturan- üst kesici dişlere ve büyük, yelpaze şeklinde kulaklara sahip otoburlardır. Filleri avlamak zordur çünkü büyük cüsselerine rağmen sık çalılıklarda saklanabilirler ve diğer büyük beşli türlerine göre saldırma olasılıkları daha yüksektir. Yavruları tehdit edildiğinde saldırganlaşırlar.^[7]

Gergedan

Siyah gergedan (Diceros bicornis)

Siyah gergedan (Diceros bicornis) ve beyaz gergedan (Ceratotherium simum) burun köprülerinde iki dik boynuz bulunan büyük otçullardır. Siyah gergedan kritik tehlike altında, beyaz gergedan ise yakın tehdit altında olarak sınıflandırılmıştır ve her ikisi de yoğun bir şekilde kaçak avlanmaya maruz kalmaktadır. Büyük beşli arasında avcılar tarafından siyah gergedan daha değerli olarak görülmektedir.^[8] Savanada güney beyaz gergedanı, doğu siyah gergedanı ve güney-merkez siyah gergedanı yaşamaktadır.

Afrika mandası

Afrika mandası (Syncerus caffer)

Afrika mandası (Syncerus caffer) büyük boynuzlu bir sığır türüdür. Beş büyükler arasında "nesli tükenmekte" ya da "tehdit altında" listesinde olmayan tek hayvandır.^[9] Cape mandası (Syncerus caffer caffer) birçok kişi tarafından beş büyükler arasında en tehlikelisi olarak kabul edilir:^[10] mandaların insanlara pusu kurduğu ve saldırdığı bilinmektedir.^[11]

Aslan

Aslan (Panthera leo)

Aslan (Panthera leo) hem Afrika'da hem de kuzeybatı Hindistan'da bulunan büyük, etçil bir kedigildir. Kısa, sarımsı kahverengi bir kürkü; püsküllü bir kuyruğu; ve erkeklerde boyun ve omuz çevresinde koyu bir yelesi vardır. Kültürel öneme sahip büyük ve karizmatik bir süper avcı olan aslanlar, safari turlarında görülebilecek en popüler türler arasındadır.^[12][13][14]

Pars

Afrika parsı (Panthera pardus)

Pars (Panthera pardus) büyük, etobur bir kedigildir. Genellikle koyu benek kümelerinin bulunduğu kürkü sarımsı kahverengidir. Gece alışkanlıklarına sahip pars (bazı bölgelerde gündüz avlanabilmesine rağmen en çok gün batımı ve gün doğumu arasında aktiftir) ve insanlara karşı temkinli olması ve tehlike karşısında kaçması nedeniyle büyük beşli arasında en nadir görülen türdür. Parslar Afrika savanlarının otlaklarında, sık çalılıklarında, çöllerinde ve ormanlık alanlarında bulunabilir. Büyük beşli arasında avlanma lisansı alınması en zor olan hayvanlardır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Koruma durumu

Sanatta büyük beşli

Afrika'nın beş büyükleri son yıllarda yaban hayatı koruma uzmanları için büyük bir endişe kaynağı haline gelmiştir. Afrika aslanı ve Afrika parsının her ikisi de savunmasız olarak sınıflandırılmıştır. Afrika savan fili 2021 yılı itibarıyla IUCN tarafından tehlike altında olarak listelenmiştir. Güney beyaz gergedanı ve Afrika mandası yakın tehdit altında olarak sınıflandırılırken, siyah gergedan kritik tehlike altında olarak sınıflandırılmıştır.^[15]

Ayrıca bakınız

• Karizmatik megafauna
• Fil silahı